Γυναίκες φυσικοί - Του Π. Λιβάνη

Γυναίκες φυσικοί

Του Παρασκευά Λιβάνη (*)

Θέλω να σας προλάβω πριν μου κάνετε την (εύλογη) ερώτηση διαβάζοντας τον τίτλο του άρθρου: Τι θα πει γυναίκες φυσικοί; Ένας φυσικός είναι ένας επιστήμονας φυσικός είτε το φύλο του είναι άνδρας είτε το φύλο του είναι γυναίκα!  Η απάντηση είναι:  Πολύ σωστά ΑΛΛΑ...  το πρόβλημα είναι ότι τα πράγματα δεν ήταν έτσι στο παρελθόν, δεν είναι έτσι ακόμα και σήμερα  και μάλλον  δεν θα είναι έτσι και στο εγγύς μέλλον...

Διαβάστε λοιπόν το άρθρο, θα δείτε πολλά ενδιαφέροντα  που μερικά ίσως τα ξέρατε αλλά όχι όλα ...

Μύθοι για  διαφορές στις δομές,

αλλά και στο μέγεθος του εγκεφάλου,

που έχουν τα δύο φύλα

 Όταν ήμουν στο δημοτικό σχολείο, μας είπε μια μέρα η δασκάλα ότι οι άντρες έχουν μεγαλύτερο εγκέφαλο γύρω στο 10% σε σχέση με τις γυναίκες, αλλά αυτό δεν δημιουργεί διαφορά στην ευφυΐα.  Νάτο, σκέφτηκα εγώ!  Η δασκάλα είπε ότι δεν δημιουργεί διαφορά στην ευφυΐα γιατί είναι γυναίκα και η ίδια! Βέβαια τότε δεν είχαμε την εμπειρία των Υπολογιστών που ένα λαπτοπ σήμερα έχει πολλαπλάσια υπολογιστική ικανότητα από παλαιούς Υπολογιστές που ζύγιζαν τόνους! Τέτοιες νοοτροπίες όμως δημιούργησαν δυσκολίες σε γυναίκες να ασχοληθούν με την επιστήμη, και πολλές ευφυΐες χάθηκαν μόνο και μόνο επειδή ήταν γυναίκες, με αποτέλεσμα να καθυστερήσει η επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη της ανθρωπότητας, να ζημιωθεί η ανθρωπότητα.

Γυναίκες φυσικοί στην αρχαία Ελλάδα

 

 Στην αρχαιότητα οπωσδήποτε και θα υπήρχαν νοοτροπίες που έφερναν εμπόδια στην απασχόληση των γυναικών με την επιστήμη. Η ιστορία αναφέρει πολλές αξιόλογες γυναίκες επιστήμονες που είχαν παρακολουθήσει σχολές της εποχής ή ακαδημίες και άλλες που δίδασκαν σε σχολεία και σε ακαδημίες. Ο Πυθαγόρας, όχι μόνο δεχόταν γυναίκες στη σχολή του αλλά συνεργαζόταν στενά με αυτές. Έτσι, δεν πρέπει γενικά να υπήρχαν νόμοι που  απαγόρευαν την μόρφωση στις γυναίκες. Υπήρχαν όμως και οι εξαιρέσεις. Έτσι, η ΑΓΝΟΔΙΚΗ, η πρώτη γυναικολόγος τον 4ο αιώνα π.Χ ντύθηκε άντρας και έτσι κατάφερε να παρακολουθήσει μαθήματα γυναικολογίας. 

Παρόλο που δεν υπάρχουν και πολλές καταγεγραμμένες πληροφορίες, φαίνεται ότι τα εμπόδια αυτά δεν ήταν αξεπέραστα μιά και πολλές γυναίκες  διακρίθηκαν στις φυσικές επιστήμες   και  στις επιστήμες γενικότερα. Ενδεικτικά αναφέρω:

 ΤΥΜΙΧΑ: γυναίκα του Μυλλίου, από τον Κρότωνα , αλλά Σπαρτιάτισσα στην καταγωγή (σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο),  ήταν μέλος της πυθαγόρειας κοινότητας (5ος αι. π.Χ.).  Ο Ιάμβλιχος αναφέρει ένα σύγγραμμά της για τον ήχο.

ΑΓΛΑΟΝΙΚΗ: αναφερόμενη από τον Πλούταρχο ως Αγανίκη (5ος αι. π.Χ.), ήταν μια αρχαία Ελληνίδα αστρονόμος (η πρώτη χρονολογικά γυναίκα αστρονόμος της αρχαίας Ελλάδας) από την Θεσσαλία.

 Ήταν διάσημη για την ικανότητά της να προβλέπει τις εκλείψεις Ηλίου με ακρίβεια ώρας, κάτι παρόμοιο δηλαδή με τον περίπου σύγχρονό της Θαλή, πράγμα που προδίνει μια παραπέρα γνώση στη Μαθηματική Αστρονομία σε σχέση με τους Βαβυλώνιους αστρονόμους.

Ο κρατήρας Αγλαονίκη στο νότιο ημισφαίριο της Αφροδίτης, που έχει διάμετρο 64 km, ονομάσθηκε έτσι προς τιμή της αρχαίας αυτής αστρονόμου.

Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στην βιβλιογραφία ( 3 ).

Επίσης, πολλές γυναίκες  δίδαξαν φυσικές επιστήμες και μαθηματικά και έγραψαν σημαντικά  συγγράμματα.

 Γυναίκες  στην ρωμαϊκή εποχή

 Στην ρωμαϊκή εποχή δεν πρέπει γενικά να δημιουργήθηκαν διατάξεις ή νόμοι που  απαγόρευαν την μόρφωση στις γυναίκες. Όμως παρουσιάστηκε μια επιδείνωση της κατάστασης, διότι σύμφωνα και με το  Ρωμαϊκό νομικό δίκαιο, η γυναίκα έπρεπε να είναι σε πλήρη υποταγή στην εξουσία πρώτα του πατέρα ή του αδελφού και ύστερα του άντρα της. Έτσι καταλαβαίνουμε ότι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, ποιος πατέρας ή αδελφός θα επέτρεπε στη γυναίκα να σπουδάσει (και να πληρώνει τα έξοδα) ή ποιος  άντρας θα επέτρεπε στη γυναίκα του να σπουδάσει (και να στερείται τις οικιακές υπηρεσίες της). Παρ' όλο που η κατάσταση αργότερα βελτιώθηκε, τα βασικά προβλήματα παρέμειναν. Η ρωμαϊκή ιστορία παρουσιάζει κάποια γυναικεία ονόματα που διακρίθηκαν για την ευφυΐα τους (και  αρκετά για την ανάμιξή τους σε πολιτικές ραδιουργίες).

 Στην αχανή ρωμαϊκή αυτοκρατορία, πολλές περιοχές κράτησαν τους δικούς τους νόμους που δεν έφερναν αξεπέραστα εμπόδια στην μόρφωση και την απασχόληση των γυναικών με την επιστήμη.

Γυναίκες  στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου

Λόγω του γεωγραφικού της αποκλεισμού από την υπόλοιπη Αίγυπτο, η Αλεξάνδρεια ήταν ελεύθερη από μισογυνικές παραδόσεις που ήταν γνωστές στην υπόλοιπη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Αν και οι Ρωμαίοι ανάγκαζαν τις κατακτημένες περιοχές να ακολουθούν τους δικούς τους νόμους, οι κατακτημένοι είχαν μια σχετική αυτονομία, με αποτέλεσμα το δίκαιο να είναι ένα μείγμα από τοπικούς και ρωμαϊκούς νόμους, και ειδικά στην Αλεξάνδρεια, όπου συγχέονταν ελληνικοί, ρωμαϊκοί και αιγυπτιακοί νόμοι. Οι γυναίκες μεικτής εθνικότητος, μπορούσαν να επιλέξουν να ακολουθούν τους ελληνικούς ή τους αιγυπτιακούς χωρίς κάποια παρέμβαση των ρωμαϊκών. Γι’ αυτό μπορούσαν να κατέχουν γη και να έχουν μία δική τους επιχείρηση χωρίς κάποιον επιβλέποντα. Οι λόγοι αυτοί που αναφέραμε, συνετέλεσαν στην ανάδειξη μιάς γυναίκας σε παγκόσμια ηρωίδα. Η γυναίκα αυτή ήταν η Φιλόσοφος Υπατία η Αλεξανδρινή. 

Η Φιλόσοφος Υπατία η Αλεξανδρινή

Όπως αναφέραμε, ήταν φυσιολογικό στην Αλεξάνδρεια ένας Φιλόσοφος  να είναι άνδρας ή γυναίκα, γιαυτό και δεν υπάρχουν πολλά γραπτά που να αναφέρουν ειδικά γυναίκες Φιλοσόφους. Η Υπατία η Αλεξανδρινή έμεινε στην Ιστορία διότι υπέστει μαρτυρικό θάνατο και όχι επειδή ήταν γυναίκα μαθηματικός και φιλόσοφος.  

Η μαθηματικός και φιλόσοφος Υπατία έζησε στην Αλεξάνδρεια από το 370 μ.Χ. μέχρι το 415 που θανατώθηκε  βίαια από έναν χριστιανικό όχλο.  Ήταν καθηγήτρια μαθηματικών και της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας στην Αλεξάνδρεια. Φορούσε την κλασική χλαμύδα των φιλοσόφων, ήταν αγνή και άξια σεβασμού και δίδασκε δημόσια σε κοινό αποτελούμενο από εθνικούς και χριστιανούς. Είναι περίεργο ότι με την διδασκαλία της  δεν προκαλούσε και φαίνεται ότι οι κάτοικοι της Αλεξάνδρειας πρέπει να ήταν συνηθισμένοι σε τέτοιες καταστάσεις, δηλαδή γυναίκες να κατέχουν διδακτικές θέσεις. 

 Δυστυχώς, έργα της Υπατίας δεν έχουν διασωθεί,  αποδείξεις όμως για τη ζωή και το έργο της μπορούν να βρεθούν σε διάφορα ιστορικά κείμενα.

 Πηγές πληροφοριών αναφέρουν τις μαθηματικές δραστηριότητες της Υπατίας όπως η συγγραφή ένός τόμου με τίτλο ο «Αστρονομικός Κανών» καθώς και τίτλους των έργων της Υπατίας, (έχουν χαθεί τμήματα αυτών) όπου η Υπατία ανέλυε τους κώνους του Απολλωνίου και την αριθμητική του Διόφαντου. Επίσης  αναφέρουν και τη δημιουργία κάποιων επιστημονικών οργάνων όπως ο αστρολάβος και το υγρόμετρο.

 Υπάρχουν πολλές θεωρίες για τον θάνατό της (υπεύθυνοι,  κίνητρα), αλλά τίποτα δεν είναι σίγουρο. Στις θεωρίες αυτές δεν αναφέρεται άμεσα ότι συνέβαλε στο θάνατό της και το γεγονός ότι ήταν γυναίκα, όμως έμμεσα μπορεί να συναχθεί αυτό το συμπέρασμα από τις αναλύσεις των θεωριών αυτών.

Το μαρτυρικό τέλος της Υπατίας χαρακτηρίστηκε από την Καθλίν Γουάιντερ, καθηγήτρια Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Μίσιγκαν,  ως το τέλος της κλασσικής αρχαιότητας....

 Γυναίκες στην μετά την κλασσική αρχαιότητα εποχή

Μεσαίωνας ονομάζεται η χρονική περίοδος της Ευρωπαϊκής ιστορίας, μετά την κλασσική αρχαιότητα, από τον 5ο μέχρι το 15ο αιώνα μ.Χ. Κατά τον Μεσαίωνα εμφανίζεται μια επιδείνωση της θέσεως της γυναίκας. Καθώς το επίπεδο ζωής τα χρόνια εκείνα ήταν πολύ χαμηλό, οι γονείς δεν πρόσφεραν κάποια ιδιαίτερη μόρφωση στα παιδιά τους και κυρίως στις γυναίκες. Αυτό ίσχυε σχεδόν σε όλες τις οικογένειες, με μοναδική εξαίρεση τις οικογένειες που είχαν εξουσία και κάποια οικονομική άνεση.

 Το χαμηλό επίπεδο ζωής δεν πρέπει να ήταν ο μόνος λόγος για την επιδείνωση της θέσεως της γυναίκας, και θα ήταν ενδιαφέρον οι ιστορικοί να ερευνήσουν όλους τους λόγους  αυτής της επιδείνωσης. Ο κόσμος τότε άρχισε να κυριαρχείται από αντρικές αρετές ιπποτών, ηγετών ή ασκητικών μοναχών, και οι γυναίκες αποκλειόταν από την κορυφή της κοινωνίας. Αυτές οι καταστάσεις συνέβαλλαν στο να  θεωρείται η γυναίκα κατώτερο ον! Και όχι μόνο αυτό, αλλά συνέβει και το απίστευτο! Αμφισβητήθηκε ακόμα και η ανθρώπινη φύση των γυναικών!

 Είναι οι γυναίκες όντως ανθρώπινα όντα;

 Λέγεται ότι το 1545 μ.Χ., στη Σύνοδο του Τρέντο, η Καθολική Εκκλησία αποδέχτηκε ότι οι γυναίκες έχουν ψυχή. Και κατηγορούν την Εκκλησία ότι τότε μόνο αποδέχτηκε ότι οι γυναίκες έχουν ψυχή. Αν αληθεύει αυτό το γεγονός, σημαίνει ότι η Εκκλησία έπρεπε να πάρει θέση στην κοινωνική αμφισβήτηση της ανθρώπινης φύσης των γυναικών της εποχής εκείνης, και πήρε την σωστή απόφαση. Η  κοινωνική αμφισβήτηση της ανθρώπινης φύσης της γυναίκας παρέμεινε για αιώνες! Τον Μάρτιο του 1928 το Ανώτατο Δικαστήριο του Καναδά ασχολήθηκε με το θέμα αν η λέξη «άνθρωπος» στο βρετανικό βορειοαμερικανικό νομικό σύστημα περιλάμβανε και τη γυναίκα. Ο  ύπατος δικαστικός φορέας του Καναδά είπε «όχι», η γυναίκα δεν αποτελεί άνθρωπο με την πλήρη νομική έννοια, γι’ αυτό και δεν μπορούσε να συμμετέχει στις ανώτερες κοινωνικές λειτουργίες του κοινοβουλευτισμού και της δικαστικής κρίσης.
 Κατόπιν έφεσης, η Δικαστική Επιτροπή του Συμβουλίου Επικρατείας της Βρετανίας,  στις 18 Οκτωβρίου 1929 διακήρυξε ότι η γυναίκα ήταν όντως νομικά ανθρώπινη οντότητα και μπορούσε να θητεύσει στη Σύγκλητο!

Για περισσότερες πληροφορίες δείτε την ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ / ΠΗΓΕΣ  ( 5 ).

Οι γυναίκες στην αναγέννηση και στον διαφωτισμό

Η Αναγέννηση τοποθετείται προσεγγιστικά ανάμεσα στο 14ο και το 17ο αιώνα, και ξεκίνησε στην Ιταλία κατά τον ύστερο Μεσαίωνα, από όπου και εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ως πολιτιστικό κίνημα, επέφερε την άνθηση της λογοτεχνίας, της επιστήμης, της τέχνης, της θρησκείας και της πολιτικής επιστήμης, καθώς και την αναβίωση της μελέτης κλασικών συγγραφέων, την ανάπτυξη της γραμμικής προοπτικής στη ζωγραφική και τη σταδιακή, αλλά ευρέως διαδιδόμενη, μεταρρύθμιση στην εκπαίδευση.

Η Αναγέννηση και ο ανθρωπισμός, όσο περίεργο κι αν φαίνεται, δεν ευνόησαν την εξέλιξη γυναικών επιστημόνων. Τα πανεπιστήμια, που γεννήθηκαν εκείνη την εποχή, κρατούσαν ερμητικά κλειστές τις πόρτες τους στις γυναίκες. Μερικοί διαφωτιστές προσπάθησαν να βελτιώσουν τη θέση των γυναικών.  Ο Diderot υποστήριξε ότι οι άνδρες και οι γυναίκες δεν διαφέρουν τόσο, μολονότι, κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά συναντώνται περισσότερο στο ένα από τα δύο φύλα. Σύμφωνα με τον Voltaire, οι γυναίκες σε διανοητικό επίπεδο μπορούν να κατορθώσουν ότι και οι άνδρες. Ακόμη, ο Condorcet διεκδίκησε τη γυναικεία ισότητα στην πολιτική και στη μόρφωση. Πρακτικά, αυτές οι προσπάθειες δεν είχαν σαν αποτέλεσμα κάτι περισσότερο από ευχολόγια. Και αν κάποιος ξεπερνούσε τα όρια, κινδύνευε. Έτσι, στη Γαλλία, η Olympe des Gouges που διεκδίκησε τα δικαιώματα των γυναικών στη μόρφωση και στην πολιτική αναπτύσσοντας έντονη πολιτική και πολιτιστική δράση, αποκεφαλίστηκε από τον Ροβεσπιέρο.

 Γυναίκες στα πανεπιστήμια το 18ο και το 19ο αιώνα

Τα πανεπιστήμια που δημιουργήθηκαν κατά την Αναγέννηση και δεν έκαναν δεκτές γυναίκες, εξακολουθούσαν (εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις) να κρατούν ερμητικά κλειστές τις πόρτες τους σε αυτές. Στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης οι γυναίκες έγιναν δεκτές ως πλήρη μέλη και απέκτησαν τη δυνατότητα λήψεως τίτλων σπουδών από το 1920. Στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ  (Μασσαχουσέτη ΗΠΑ ) η πρώτη γυναίκα που φοίτησε ήταν η ντελ Μούντο το 1936 αλλά...  κατά λάθος!  Δεν κατάλαβαν πως το όνομά της ήταν γυναικείο και την δέχτηκαν. Επίσημα, το Χάρβαρντ άνοιξε τις πύλες του για τις γυναίκες το 1945, δηλαδή 9 χρόνια μετά την, κατά λάθος, εισαγωγή της ντελ Μούντο....

Το Πανεπιστήμιο της Bologna  (Ιταλία) δεν είχε κανονισμό να μην δέχεται γυναίκες. Ενδιαφέρουσα είναι η περίπτωση της φυσικού Laura Maria Bassi (1711-1778) που  το 1732 πέρασε επιτυχώς τις εξετάσεις επί πτυχίω στο πανεπιστήμιο της Bologna και έγινε η δεύτερη γυναίκα που απέκτησε ακαδημαϊκούς τίτλους σπουδών. Έγινε στα 1732, η πρώτη γυναίκα καθηγητής στον κόσμο, όταν η σύγκλητος του Πανεπιστημίου της Bologna πρόσφερε στην Bassi μια έδρα υπό αυστηρές προϋποθέσεις. Στα 65 της χρόνια διορίστηκε σε έδρα πειραματικής φυσικής. Η Βassi έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στην εισαγωγή της Νευτώνιας Φυσικής φιλοσοφίας και της πειραματικής φυσικής στην Ιταλία. Όμως παρά την προσωπική της επιτυχία δεν κατάφερε να ανοίξει το δρόμο για άλλες γυναίκες.

Άλλη ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι της φυσικομαθηματικού Emmy Noether (1882-1935). Στις γυναίκες επιτρέπονταν να παρακολουθούν ανεπίσημα τα μαθήματα στα Πανεπιστήμια του Gottingen και του Erlangen και μόνο μετά από άδεια του κάθε καθηγητή.  Η Emmy Noether  το 1902, πέρασε τις εισαγωγικές εξετάσεις και φοίτησε αρχικά ως ακροάτρια και στη συνέχεια κανονικά στα Πανεπιστήμια του Gottingen και του Erlangen και  το 1907 πήρε το διδακτορικό της. O δρόμος της ακαδημαϊκής καριέρας ήταν ακόμη κλειστός για τις γυναίκες και η Emmy ασχολούνταν με τη δική της έρευνα. Με την εμφάνιση των πρώτων της επιστημονικών δημοσιεύσεων η φήμη της άρχισε να εξαπλώνεται και το 1913 έδωσε διάλεξη στη Βιέννη. Το 1915, οι Hilbert και Klein την κάλεσαν στο Gottingen όπου έδωσαν σκληρές μάχες με την ακαδημαϊκή κοινότητα για να γίνει δεκτή στο Πανεπιστήμιο. Τελικά, το 1919, η Noether απέκτησε το δικαίωμα να διδάσκει χωρίς αμοιβή αρχικά και με ένα μικρό μισθό αργότερα. Η θέση της όμως στο Πανεπιστήμιο του Gottingen δεν άλλαξε όχι μόνο γιατί ήταν γυναίκα αλλά επίσης γιατί ήταν Εβραία. Τον Απρίλιο του 1933, οι ναζί προκάλεσαν την απόλυσή της από το Πανεπιστήμιο. Τον  Σεπτέμβριο του 1933, η Noether δέχτηκε θέση επισκέπτη καθηγητή στο Bryn Mawr College στις ΗΠΑ.

Η μοναδική περίπτωση

της Μαρίας Σαλώμης Σκουοντόφσκα-Κιουρί

Η Μαρία Σκουοντόφσκα γεννήθηκε το 1867 στη Βαρσοβία και εκείνη την εποχή δεν επιτρεπόταν η φοίτηση γυναικών στα πολωνικά πανεπιστήμια. Αν η Μαρία δεν είχε την αδελφή της  Μπρονισουάβα στο Παρίσι, οι εργασίες της και οι ανακαλύψεις της δεν θα είχαν γίνει με απρόβλεπτες συνέπειες στην παγκόσμια εξέλιξη των επιστημών της φυσικής και της χημείας! Το 1891, σε ηλικία 24 ετών, μετακόμισε στο σπίτι τής μεγαλύτερης αδελφής της, Μπρονισουάβα, στο Παρίσι για να παρακολουθήσει μαθήματα στη σχολή Θετικών επιστημών του πανεπιστημίου της Σορβόνης. Το 1895 η Μαρία παντρεύτηκε  με πολιτικό γάμο τον  φυσικό Πιέρ Κιουρί και απέκτησαν δύο κόρες.  Την  Εύα Κιουρί-Λαμπουίς που έγινε συγγραφέας και έγραψε τη βιογραφία της μητέρας της με τίτλο «Μαντάμ Κιουρί», και την  Ιρέν Ζολιό-Κιουρί που σπούδασε φυσική και βραβεύτηκε  με το Νομπέλ Χημείας.

Η Μαρία Κιουρί έγινε γνωστή για την ανακάλυψη του ραδίου και τις μελέτες για τη ραδιενέργεια. Ανακάλυψε το νέο στοιχείο  πολώνιο, που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της πατρίδας της.  Επίσης  ανακάλυψε και το στοιχείο ράδιο. Ανακάλυψε ότι η ακτινοβολία του ραδίου κατέστρεφε τους καρκινικούς όγκους (Ραδιοθεραπεία),  μέθοδο που τελειοποίησε το 1906  όταν υπολόγισε τις σωστές δόσεις για θεραπεία με ράδιο.

Το 1903 η Μαρία Κιουρί έγινε διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Σορβόνης με  Άριστα. Τον ίδιο χρόνο το ζεύγος Κιουρί βραβεύθηκε με το Νομπέλ Φυσικής, το οποίο μοιράστηκαν με τον Ανρί Μπεκερέλ. Το 1904 έλαβαν το βραβείο Matteucci. Το 1906 η Μαρία Κιουρί γινόταν η πρώτη γυναίκα στη Γαλλία που πήρε  έδρα πανεπιστημίου, και η πρώτη γυναίκα που έδωσε διάλεξη στο πανεπιστήμιο της Σορβόνης. Το 1911 βραβεύθηκε με το Νομπέλ Χημείας από τη   Σουηδική Ακαδημία Επιστημών. Είναι η πρώτη γυναίκα που κέρδισε βραβείο Νόμπελ, ο πρώτος άνθρωπος που κέρδισε δύο βραβεία Νόμπελ και ο μοναδικός άνθρωπος μέχρι σήμερα που έχει βραβεία Νόμπελ σε διαφορετικές επιστήμες. Το 1922 εκλέγεται από το συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών μέλος της διεθνούς επιτροπής πνευματικής συνεργασίας. Το 1944 ονομάστηκε προς τιμήν της το Πολωνικό πανεπιστήμιο Μαρία Σκουοντόφσκα-Κιουρί. Τέλος, η επιστημονική κοινότητα,  έδωσε το όνομά της σε μονάδα μέτρησης της ραδιενέργειας (το κιουρί ή Ci) και στο τεχνητό χημικό στοιχείο με ατομικό αριθμό 96 (το κιούριο). Πρέπει επίσης να αναφερθεί (ή μάλλον να τονιστεί) ότι  το 1911 η Ακαδημία Επιστημών της Γαλλίας αρνήθηκε να τη δεχτεί ως μέλος της. Ο λόγος; Είχε διαπράξει ένα φοβερό έγκλημα. Ήταν ΓΥΝΑΙΚΑ!

Για περισσότερες πληροφορίες δείτε την ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ / ΠΗΓΕΣ  ( 7 ).

 

 Η περίπτωση της  Φυσικού Λίζε Μάιτνερ

που αδικήθηκε επειδή ήταν γυναίκα

Η βιογραφία της Μαρία Κιουρί έκανε ένα ακόμα δώρο στην ανθρωπότητα. Την Φυσικό Λίζε Μάιτνερ! Η Λίζε  που γεννήθηκε στις 17 Νοεμβρίου 1878 στην Βιέννη της Αυστρίας, από την παιδική της ηλικία εκδήλωσε την ισχυρή της κλίση προς τα Μαθηματικά και τη Φυσική. Διαβάζοντας την βιογραφία της Μαρίας Κιουρί, αποφάσισε ότι ήθελε και αυτή να γίνει Φυσικός και να ασχοληθεί με την ραδιενεργό ακτινοβολία. Και εδώ, λόγω του φύλου της, αρχίζουν οι δυσκολίες που πρέπι να ξεπεράσει! Η εκπαίδευση στην Αυστρία εκείνη την εποχή δεν προετοίμαζε κορίτσια για το πανεπιστήμιο. Ευτυχώς, οι γονείς της είχαν τα χρήματα να προσλάβουν κατ' οίκον εκπαιδευτικούς, δηλαδή της έκαναν φροντιστήριο (σας θυμίζει κάτι αυτό από μία βαλκανική χώρα;). Έτσι, το 1901 η Λίζε εισήχθη στο πανεπιστήμιο της Βιέννης, όπου είχε καθηγητή τον Λούντβιχ Μπόλτσμαν.

Το 1905 αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο με διδακτορικό στη Φυσική που ήταν και το πρώτο διδακτορικό στη Φυσική που απένειμε το Πανεπιστήμιο της Βιέννης σε γυναίκα. Το 1907 πήγε στο Βερολίνο όπου συνεργάστηκε με τον χημικό Όττο Χαν. Η συνεργασία τους ξεκίνησε με εμπόδια. Το πανεπιστήμιο δεν επέτρεπε σε γυναίκες να καταλαμβάνουν επίσημες θέσεις και οι δύο συνεργάτες αναγκάστηκαν να εργάζονται σε ένα διασκευασμένο ξυλουργείο στο υπόγειο του πανεπιστημίου. Η συνεργασία αυτή όμως έφερε, μεταξύ άλλων, την ανακάλυψη, το 1917, του στοιχείου πρωτακτίνιο το 1917, για την οποία η Λίζε τιμήθηκε με το "Μετάλλιο Λάιμπνιτς" από την Ακαδημία Επιστημών του Βερολίνου.

Το 1912 η ομάδα τους μεταφέρθηκε στο νέο ίδρυμα Kaiser Wilhelm Gesellschaft, όπου ο Χαν ανέλαβε το ίδρυμα ραδιοακτινοβολίας και αργότερα, το 1918, η Μάιτνερ ανέλαβε το τμήμα φυσικής ραδιοακτινοβολίας. Το 1926 η Μάιτνερ έγινε η πρώτη γυναίκα στη Γερμανία που ανέλαβε έδρα Φυσικής στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου.  Το 1935 η Μάιτνερ με τον Ότο Χαν ανέλαβαν το ερευνητικό πρόγραμμα "transuranium research". Η έρευνα αυτή οδήγησε στην ανακάλυψη της πυρηνικής σχάσης βαρέων πυρήνων.

Το 1938, η Μάιτνερ επειδή ήταν Εβραία αναγκάστηκε να φύγει από το Βερολίνο στη Στοκχόλμη, μέσω Ολλανδίας όπου κατέλαβε μια θέση στο εργαστήριο του Μάνε Ζίγκμπαν (Manne Siegbahn). Το 1944 απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ Χημείας στον Ότο Χαν μόνο και όχι και στην Λίζε Μάιτνερ. Η Λίζε αδικήθηκε αλλά ίσως, για το γεγονός ότι ήταν Εβραία μόνο και όχι επειδή ήταν γυναίκα. Ας πούμε ότι η Μάιτνερ δεν τιμήθηκε με το Νόμπελ, για αδιευκρίνιστους λόγους.

Το 1949 η Μάιτνερ απέκτησε τη σουηδική υπηκοότητα και της απονεμήθηκε το Βραβείο του ιδρύματος Μαξ Πλανκ.

Το 1960 μετακόμισε στην Αγγλία. Το 1966 της απονεμήθηκε το Βραβείο "Ενρίκο Φέρμι" της Αμερικανικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (μαζί με τους Χαν και Στράσμαν). Ήταν η πρώτη γυναίκα που πήρε αυτό το βραβείο. Η Λίζε Μάιτνερ απεβίωσε στο Λονδίνο στις 27 Οκτωβρίου 1968.

Το 1982 στο Ινστιτούτο Ερευνας Βαρέων Ιόντων στο Ντάρμστατ της τότε Δυτικής Γερμανίας δημιούργησαν ένα στοιχείο με πολύ μικρό χρόνο ημιζωής και το ονόμασαν Μαϊτνέριο για να τιμήσουν την αδικημένη επιστήμονα.

Για περισσότερες πληροφορίες δείτε την ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ / ΠΗΓΕΣ  ( 2 ).

Γυναίκες Φυσικοί τον 20ό αιώνα

Στον 21ο αιώνα απολαμβάνουμε τεχνολογικά επιτεύγματα που αναπτύχθηκαν τον 20ό αιώνα. Θα συμφωνήσετε κι εσείς ότι θα μπορούσε  η τεχνολογία να μας δώσει περισσότερα, αν οι γυναίκες είχαν πρόσβαση στην  πανεπιστημιακή και τεχνολογική μόρφωση από την αρχή του 20ου αιώνα. Αντίθετα οι κοινωνικές δομές και νοοτροπίες που θεωρούσαν τη γυναίκα ικανή μόνο για την κουζίνα της και η επιμονή των  πανεπιστημίων να  κρατούν κλειστές τις πόρτες τους στις γυναίκες άργησαν να αλλάξουν μέσα στον 20ο αιώνα. Μην ξεχνάτε (όπως προαναφέραμε) ότι το Χάρβαρντ άρχισε να δέχεται γυναίκες το 1945 και η Επικράτεια της Βρετανίας μόλις το 1929 αναγνώρισε τη γυναίκα σαν νομικά ανθρώπινη οντότητα! Ας υποθέσουμε ότι ένας σεφ αγοράζει ένα καφάσι φρούτα και θέλει να επιλέξει τα καλύτερα για να εντυπωσιάσει με την φρουτοσαλάτα που θα ετοιμάσει. Έχει δύο επιλογές. Να πετάξει τα μισά φρούτα και να επιλέξει τα καλύτερα φρούτα από τα άλλα μισά, ή να επιλέξει τα καλύτερα φρούτα από ολόκληρο το καφάσι. Δεν ξέρω τι αποφάσισε ο συγκεκριμένος σεφ, αλλά η ανθρωπότητα μέχρι τα μισά  του 20ού αιώνα είχε επιλέξει τον πρώτο τρόπο! Ευτυχώς τα τελευταία 50 χρόνια έγιναν νόμοι που απαγορεύουν τις διακρίσεις ανδρών/γυναικών και σαν αποτέλεσμα είχαμε πολλές εφευρέσεις και σημαντικά τεχνολογικά επιτεύγματα που αναπτύχθηκαν από γυναίκες.

Η πυρηνικός φυσικός Chien-Shiung Wu

η Ιστορία επαναλαμβάνεται

Μία ανάλογη περίπτωση  με τη Φυσικό Λίζε Μάιτνερ, που γεννήθηκε το 19ο αιώνα, είχαμε με την κινέζα πειραματική πυρηνική φυσικό Chien-Shiung Wu που γεννήθηκε τον 20ο αιώνα (31 Μαΐου 1912) στην Κίνα. Όπως και η Λίζε έτσι και η Chien-Shiung  ενώ το 1930 ξεκίνησε να σπουδάζει μαθηματικά στο πανεπιστήμιο, τελικά  κατευθύνθηκε στη φυσική, εμπνεόμενη από την βιογραφία της Μαρίας Κιουρί.  Το 1936 στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνιας έγινε δεκτή ως μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο Berkeley που ολοκλήρωσε το διδακτορικό της το 1940. Το 1942 δέχτηκε μια  θέση στο Princeton όπου παρέμεινε μέχρι το 1944. Ήταν η πρώτη γυναίκα που έγινε δεκτή ως εκπαιδευτικός (instructor) σ' αυτό το πανεπιστήμιο. Το 1944 πήγε στο Πανεπιστήμιο Columbia, όπου έμεινε σε όλη την υπόλοιπη πανεπιστημιακή της καριέρα, μέχρι το 1981. Ενώ βρισκόταν στο Πανεπιστήμιο Columbia, εργάστηκε παράλληλα για το πυρηνικό πρόγραμμα των ΗΠΑ "Manhattan Project".  Βοήθησε στην ανάπτυξη διαδικασίας για το διαχωρισμό του μεταλλικού ουρανίου στα ισότοπα U-235 και U-238 και ταυτόχρονα ανέπτυξε βελτιωμένους μετρητές Geiger για τη μέτρηση των επιπέδων πυρηνικής ακτινοβολίας.

Στο Πανεπιστήμιο Columbia η Wu γνώρισε τον Φυσικό Tsung-Dao Lee που σε συνεργασία με τον Φυσικό Chen Ning Yang είχαν διατυπώσει το "Νόμο διατήρησης της Ισοτιμίας (Parity)". H Wu, κατάφερε να αποδείξει πειραματικά ότι η parity δεν διατηρείται κατά την ασθενή πυρηνική αλληλεπίδραση. 

Η ανακάλυψη αυτή αποτέλεσε μεγάλη συνεισφορά στη Φυσική των Υψηλών Ενεργειών.Σε αναγνώριση της θεωρητικής δουλειάς τους, μόνο ο Lee και ο Yang πήραν το 1957 το βραβείο Nobel στη Φυσική και όχι η Wu. Η Wu (όπως και η Λίζε Μάιτνερ) αδικήθηκε με το να μην  τιμηθεί κι εκείνη με το βραβείο, διότι έτσι κι αλλιώς υπήρχε άλλη μια θέση για βράβευση. Ας πούμε ότι η Wu δεν τιμήθηκε με το Νόμπελ για αδιευκρίνιστους λόγους και να μην λάβουμε υπόψιν το γεγονός ότι ήταν γυναίκα.

 Η Wu υπήρξε η έβδομη γυναίκα που έγινε δεκτή στην Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ και το 1976 έγινε η πρώτη γυναίκα πρόεδρος της Αμερικάνικης Ένωσης Φυσικής (APS). Το 1964 υπήρξε η πρώτη γυναίκα που πήρε το βραβείο Comstock  για τη Φυσική. Της απονεμήθηκαν και άλλες  τιμητικές διακρίσεις  όπως το βραβείο Bonner (1975), το Εθνικό Μετάλλιο Επιστήμης (1975), το πρώτο βραβείο Wolf στη Φυσική για την πειραματική της δουλειά (1978).
Το 1990, η Κινέζικη Ακαδημία Επιστημών έδωσε το όνομά της στον αστεροειδή 2752 (ήταν η πρώτη "εν ζωή" επιστήμονας που είχε μια τέτοια τιμή).

Γυναίκες Φυσικοί στην Ελλάδα

 Στην Ελλάδα η κοινωνική παρουσία της γυναίκας ταυτιζόταν στον 19ο αιώνα με το σπίτι και την οικογένεια, και η έμφαση δινόταν στην «οικιακή» και όχι στην «ανώτερη πνευματική» εκπαίδευση. Από τις αρχές του 20ού αιώνα παρατηρήθηκε μια σταδιακή και ουσιαστική διαφοροποίηση των απόψεων αυτών.  Αντίθετα με τα περισσότερα  Ευρωπαϊκά και Αμερικανικά πανεπιστήμια που οι κανονισμοί τους δεν επέτρεπαν γυναίκες, τα Ελληνικά ανώτερα εκπαιδευτήρια δεν είχαν τέτοιους κανονισμούς. Όμως υπήρχε ένα εμπόδιο στην εισδοχή των πρώτων γυναικών σε αυτά.  Οι πρώτες απόπειρες μαθητριών για εγγραφή απορρίπτονται, με το αιτιολογικό ότι τα σχολεία Θηλέων δεν είναι αναγνωρισμένα γυμνάσια. Με πολλές και μεγάλες προσπάθειες τα

Πανεπιστήμια απέκτησαν τις πρώτες φοιτήτριες.  Οι σχολές που προτίμησαν οι πρώτες φοιτητριες  είναι η ιατρική (134 φοιτήτριες) και η φιλοσοφική (115 φοιτήτριες). Στη δεύτερη θέση έρχονται το φαρμακευτικό σχολείο με 64 φοιτήτριες, το οδοντιατρικό σχολείο με 35 φοιτήτριες, η σχολή φυσικών και μαθηματικών επιστημών με 26 συνολικά φοιτήτριες, η νομική με την πρώτη φοιτήτρια το 1912-1913 και 17 φοιτήτριες έως το 1919-1920 και τέλος η θεολογική με τη μοναδική φοιτήτρια το 1919-1920.

  Οι πρώτες απόφοιτες της σχολής φυσικών και μαθηματικών επιστημών διορίστηκαν ως καθηγήτριες σε γυμνάσια. Λίγες, κατέλαβαν θέσεις σε ανώτερα εκπαιδευτήρια κυρίως σαν βοηθοί. Στο Τμήμα Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης εκλέγεται το 1948 σε έκτακτη θέση καθηγήτριας, η Μαρία Μαρκέτου-Πυλαρινού. Το 1954 είναι η πρώτη τακτική καθηγήτρια της Σχολής και τη χρονιά 1958-1959 έχει τη θέση της κοσμήτορος της Σχολής Θετικών Επιστημών. Κατά την επόμενη δεκαετία, η Ελένη Παπαδημητράκη-Χλίλια το 1965 εκλέγεται υφηγήτρια και το 1969 έκτακτη καθηγήτρια.

 Στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών όταν διευθυντής ήταν ο καθηγητής κ. Καίσαρ Αλεξόπουλος, ενώ οι περισσότερες σχολές θετικών επιστημών ήταν ανδροκρατούμενες,  είχαν προσληφθεί πολλές γυναίκες σε θέσεις βοηθών, επιμελλητών και υφηγητριών.

Η παρουσία των γυναικών στο διδακτικό προσωπικό των Α.Ε.Ι. της χώρας διευρύνεται σταδιακά αλλά με αργούς ρυθμούς για τις επόμενες δεκαετίες. Μετά τη Μεταπολίτευση οι συνθήκες βελτιώνονται και οι αριθμοί γυναικών πανεπιστημιακών αυξάνονται με γρήγορους ρυθμούς σε όλα τα Α.Ε.Ι.

Για περισσότερες πληροφορίες δείτε την ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ / ΠΗΓΕΣ  ( 6 ).

Γυναίκες Φυσικοί στην σημερινή εποχή

Είναι γενικά παραδεκτό ότι στην πορεία της ανθρωπότητας και κατά συνέπεια της επιστημονικής εξέλιξης, ο ρόλος των γυναικών ήταν καθοριστικός, σημαντικός και εντυπωσιακός. 

 Παρά τις άνισες συνθήκες ανταγωνισμού και συναγωνισμού του παρελθόντος, γυναίκες επιστήμονες ανακάλυψαν γαλαξίες, ανέπτυξαν θεωρήματα, συνέθεσαν χημικά στοιχεία, έκαναν εκπληκτικές ανακαλύψεις. Παρ' όλα αυτά, οι προκαταλήψεις σχετικά με τις ικανότητες των γυναικών δεν φαίνεται να έχουν ξεπεραστεί. Τυπικό παράδειγμα αποτελεί ο Lawrence Summers πρόεδρος του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ πού υποστήριξε  ότι οι άνδρες ξεπερνούν τις γυναίκες στις επιστήμες εξαιτίας βιολογικών διαφορών. Και σκεφτείτε ότι  ο Lawrence Summers είναι οικονομολόγος σταδιοδρομίας που υπηρέτησε ως γραμματέας του θησαυροφυλακίου υπό τον Πρόεδρο Κλίντον. Θα έπρεπε κάποιος να του δόσει να διαβάσει το άρθρο αυτό και τότε σίγουρα θα αλλάξει γνώμη...

  

 Το μέλλον για τις γυναίκες στις επιστήμες

 Συνήθως ένα άρθρο πρέπει να τελειώνει αισιόδοξα. Για αυτό τον λόγο, θα χωρίσω το μέλλον σε εγγύς και απώτερο διότι δεν είμαι και τόσο αισιόδοξος για το εγγύς μέλλον! Ο λόγος είναι τα αποτελέσματα μιας διεθνούς πρόσφατης έρευνας  που δείχνουν ότι η επιστήμη συνεχίζει να αντιμετωπίζεται κατά βάση ως ανδρικό επάγγελμα ( News International Sl Έρευνα: Η επιστήμη είναι γένους αρσενικού; ). Η έρευνα συμπεριέλαβε 66 χώρες, μεταξύ των οποίων και την Ελλάδα. Μάλιστα, αυτό συμβαίνει κατ' εξοχήν σε χώρες ανεπτυγμένες, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση την -κατά τα άλλα πολύ μοντέρνα- Ολλανδία, η οποία βρίσκεται στην πρώτη θέση της λίστας των χωρών, όσον αφορά τα ανδρικά στερεότυπα για τους επιστήμονες στον πληθυσμό της.

 Για το  απώτερο μέλλον μπορούμε να είμαστε πιο αισιόδοξοι! Οι εκπληκτικές ανακαλύψεις και επιτυχίες των γυναικών στις επιστήμες συνεχίζονται και θα αποτελέσουν έξοχα πρότυπα για μια νέα γενιά γυναικών επιστημόνων, μια γενιά που θα παίξει ρόλο στην προαγωγή της Επιστήμης και θα βελτιώσει την ζωή όλων των ανθρώπων είτε είναι άνδρες είτε είναι γυναίκες. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ / ΠΗΓΕΣ:

( 1 )  Μ. Β. W. Tent, Καρλ Φρίντριχ Γκάους ο πρίγκηπας των Μαθηματικών, εκδ. ΤΡΑΥΛΟΣ
( 2 ) GINO SEGRE, Ο ΦΑΟΥΣΤ ΣΤΗΝ ΚΟΠΕΓΧΑΓΗ Η κβαντική ψυχή της φυσικής, εκδ. ΤΡΑΥΛΟΣ
( 3 ) Αναστάσιος Ντίνος, Αρχαίες Ελληνίδες φιλόσοφοι και επιστήμονες, 4.4.2017.

( 4 ) Ανναμπέλλα Παλλαδά, διδάκτωρ Φυσικής Πλάσματος Πανεπιστημίου P. Sabatier & C.P.A.T. Γαλλίας, ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΚΡΙΘΗΚΑΝ ΣΤΙΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑΕΛΛΑΔΑ.
( 5 ) Εμιλυ Μέρφι: οι γυναίκες είναι άνθρωποι;
( 6 ) ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΑΛΑΚΟΥΡΑ, επίκουρη καθηγήτρια και ΣΙΔΗΡΟΥΛΑ ΖΙΩΓΟΥ-ΚΑΡΑΣΤΕΡΓΙΟΥ, ομότιμη καθηγήτρια, Η εκπαίδευση των γυναικών - Οι γυναίκες στην εκπαίδευση (18ος-20ός αι.) Κοινωνικοί, ιδεολογικοί, εκπαιδευτικοί μετασχηματισμοί και η γυναικεία παρέμβαση.
( 7 ) CURIE EVA, ΜΑΝΤΑΜ ΚΙΟΥΡΙ, εκδ. ΜΙΝΩΑΣ.

 

(*)  Ο κ. Παρασκευάς Λιβάνης είναι φυσικός.

Το κείμενο αναρτήθηκε πρώτα στο www.MeaplaLogia.gr

και εστάλη από τον ίδιο στο ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ για αναδημοσίευση, πράγμα που εκάναμε με χαρά.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γυναίκες μαθηματικοί της αρχαίας Ελλάδας.

ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: ΓΥΝΑΙΚΑ, ΦΥΣΙΚΗ, ΦΥΣΙΚΟΣ, ΦΥΣΙΚΟΙ, ΛΙΒΑΝΗΣ

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ