Το
Μεγάλο Μοναστήρι
επαρχίας Καβακλί
Ανατολικής Ρωμυλίας
H περιοχή του Μεγάλου
Μοναστηρίου φαίνεται ότι κατοικούνταν από πολύ παλιά.
Ο δάσκαλος στην περιοχή
Μιλτιάδης Λουλουδόπουλος (1903, ε΄) χαρακτηρίζει το Μεγάλο Μοναστήρι
«αρχαιότατον». Την γνώµη αυτή τη στηρίζει στο πλήθος των ευρηµάτων καθώς και σε
αρχαία μαρµάρινη στήλη[1] που
βρέθηκε στη θέση «Μάρµαρο» στο Μεγάλο Μοναστήρι και στην συνέχεια εντοιχίστηκε
σε τοίχο της εκκλησίας. Αργότερα «αποτειχισθείσα» µεταφέρθηκε στην Φιλιππούπολη
και βρίσκεται σήµερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της (Μέγας, 1911).
Την επιγραφή της στήλης εδηµοσίευσε
για πρώτη φορά ο Ανατολικορωµυλιώτης αρχαιολόγος Χρ. Τσούντας στα τέλη του 19ου
αι. στην εφηµερίδα «Φιλιππούπολις», ενώ το 1901 ο καθηγητής των Ζαριφείων
∆ιδασκαλείων της Φιλιππούπολης, Μ. Αποστολίδης, την ξαναδηµοσίευσε
αποκαταστηµένη στις «Ειδήσεις του Αίµου». Επανέρχεται σ’ αυτήν στην µελέτη του «Επιγραφαί
Φιλιππουπόλεως και των περί αυτήν» (Αποστολίδης, 1935).
Στα µέρη αυτά τοποθετείται η
αρχαία πόλη ∆ωδόπαρος που αναφέρεται στην επιγραφή.
Το έθιµο της θυσίας ταύρου
(κουρµπάν’) που γινόταν κάθε χρόνο στο Μεγάλο Μοναστήρι και ο θρύλος ότι ο
ταύρος αντικατέστησε τα πολύ παλιά χρόνια ιερό θεόσταλτο ελάφι που ερχόταν κάθε
χρόνο να θυσιαστεί αποτελούν κατά τον Σ. Κυριακίδη (1917, 197) στοιχεία
προχριστιανικής λατρείας.
Η πρώτη µαρτυρία για την
περιοχή ανάγεται στις αρχές του 14ου αι. Κατά την βασιλεία του
Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου (1282-1328) η ευρύτερη περιοχή έγινε κέντρο ησυχαστών
µε την ίδρυση μοναστηριών, σκητών και ησυχαστηρίων.
Η άνθηση του μοναχισµού στην
περιοχή έχει πιθανόν σχέση µε την εµφύλια διαµάχη ανάµεσα στους οπαδούς του
ησυχασµού (Γρηγόριος Παλαµάς) και τους αντιπάλους τους, που ταλαιπώρησε τα
χρόνια αυτά την βυζαντινή κοινωνία και έληξε µε τον θρίαµβο και την καταξίωση του
μοναχισµού στην Ανατολική Εκκλησία.
Τα μοναστήρια και τα
ησυχαστήρια βρίσκονταν στα Παρόρια και γύρω από στην θέση Μεσοµήλιον, δηλ. στο
µέσο των Μηλεώνων.
Ανάµεσα στις μονές
προεξάρχουσα θέση είχε η Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου της Κατακεκρυωµένης (Bees,
1939) στο Κατακεκρυωµένον όρος, την οποία δηµιούργησε και όπου μόνασε και
θάφτηκε μετά τον θάνατό του ο ονοµαστός ησυχαστής και δάσκαλος Γρηγόριος
Σιναΐτης (περίπου 1265-1346), που συγκέντρωσε μεγάλο αριθµό Ελλήνων, Σέρβων και
Βουλγάρων μαθητών και του οποίου τον βίο έγραψε ο μαθητής του και µετέπειτα
πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, Κάλλιστος (+1363).
Εκτιµάται (Αποστολίδης, 1940)
ότι η θέση Μεσοµήλειον / Μεσοµήλιον ευρίσκεται στις νότιες υπώρειες του τρίκορφου βουνού
(Μαναστήρ Μπαΐρ, σηµ. Manastirski Văzvishenija) όπου βρίσκεται το Μεγάλο
Μοναστήρι, το όνοµα του οποίου αποτελεί ανάµνηση των µοναστηριών ή του µεγάλου
µοναστηριού της Υπεραγίας Θεοτόκου της Κατακεκρυωµένης ή άλλου μεγάλου μοναστηριού
και οι πληθυσµοί τους προήλθαν από συνάθροιση των ανθρώπων της περιοχής (τους
οποίους ο Κάλλιστος στον βίο Γρηγορίου χαρακτηρίζει «απηγριωµένους και
θηριώδεις» και τους οποίους ο Γρηγόριος µε την παρουσία του «εις το ηµερώτερον
µετεσκεύασε και ποιµένας εν ταπεινοτέρω κατέστησε σχήµατι»,) που δούλευαν στις
μεγάλες εκτάσεις και στα εργαστήρια των μοναστηριών.
Γενικά όµως το πρόβληµα του
ακριβούς προσδιορισµού των Παρορίων και των µοναστηριών που ίδρυσε ο Γρηγόριος
Σιναΐτης εξακολουθεί να υπάρχει.
Πολλές πάντως γνώµες
σηµαντικών µελετητών, µεταξύ των οποίων και του Τσέχου γεωγράφου Κ. Jireček,
συγκλίνουν προς την παραπάνω άποψη.
Επί πλέον την άποψη αυτή μπορούν
να ενισχύσουν:
α) η γειτνίαση του
µοναστηριώτικου βουνού µε την τάφρο της Ερκεσίας ή αλλιώς Μεγάλη Τάφρο ή Μεγάλη
Σούδα (την οποία και σήµερα επιδεικνύουν οι κάτοικοι του Γκενεράλ Ίνζοβο),
δεδοµένου ότι ο Γρηγόριος Σιναΐτης ήθελε να κτίσει τις μονές ανάµεσα σε Έλληνες
και Βούλγαρους,
β) η ύπαρξη οχυρωµατικού
πύργου (καλές) στην µεσαία και υψηλότερη κορυφή του μοναστηριώτικου βουνού, απ’
όπου και η μέχρι σήµερα ονοµασία της Καλέ Μπαΐρ (οι άλλες δύο είναι Τρανή Πέτρα
στα δυτικά και Μεσέ Μπαΐρ στα ανατολικά, τοπωνύµια που και σήµερα είναι γνωστά
στους Βούλγαρους βοσκούς της περιοχής, όπως ο ίδιος διαπίστωσα), όπως
αναφέρεται σε κώδικα του 15ου αι. και συντρίμμια του οποίου
μνηµονεύουν οι παλαιότεροι πληροφορητές και
γ) το πολύ κρύο κλίµα που
επικρατεί στο βουνό (Κατακεκρυωµένον όρος) και στην περιοχή του. Όπως
χαρακτηριστικά αναφέρει ο ίδιος ο Γρηγόριος (Βίος Ρωµύλου) «άτε του τόπου
εκείνου καθ’ υπερβολήν ψυχροτάτου όντος, ως και τα ύδατα εις λίθου αντιτυπίαν
µεταβαλέσθαι τη υπερβολή της πήξεως· η τε χιών και µέχρι του Απριλλίου [Απριλίου]
µηνός πολλάκις ή και προς άλυτος διαµένει».
Ενδεχοµένως και το σηµερινό
τοπωνύµιο της πολύ κοντινής ορεινής τοποθεσίας Pirgulja βορειοδυτικά της Τρανής
Πέτρας να σχετίζεται µε παλιές οχυρώσεις των παροριακών µονών.
Τα µοναστήρια εγκαταλείφτηκαν
οριστικά περίπου το 1360 εξ αιτίας των συχνών, όπως φαίνεται, ληστρικών
επιδροµών (κυρίως των Τούρκων), που πιθανόν να σχετίζονται µε την προέλαση των
Τούρκων στην Θράκη, ενώ οι μοναχοί πριν τα εγκαταλείψουν ειδοποιηµένοι από τον
φρούραρχο του Σκοπέλου, βυζαντινό φρούριο στον Μικρό Αίµο (Στράντζα), έκαψαν
τον πύργο της μονής και κατέφυγαν άλλοι (Έλληνες) στον Άθω και άλλοι (σλάβοι)
στις παραδουνάβιες χώρες. Τα πολλά αγιώνυµα τοπωνύµια (Άγιος Γεώργιος, Άγιος
Αθανάσιος, Προφήτης Ηλίας, Άγιος Χριστόφορος, Σωτήρος) µαρτυρούν την ύπαρξη
ησυχαστηρίων, ενώ η παλαιά εκκλησία του Μεγάλου Μοναστηρίου, πριν ξανακτιστεί
από τα θεµέλια το 1893, ήταν βυζαντινής τοιχοδοµίας και χωµένη η μισή στο
έδαφος όταν επισκέφθηκε το χωριό ο Τσέχος ιστορικογεωγράφος K. Jirecek
(Αποστολίδης, 1940).
Οι καλλιεργήσιµες εκτάσεις
και τα βοσκοτόπια δόθηκαν πιθανότατα στους εντόπιους κατοίκους. Έτσι µπορούν να
εξηγηθούν οι πολύ µεγάλες εκτάσεις που κατείχαν τα χωριά αυτά, συγκεκριµένα
43.000 καλλιεργήσιµη έκταση, 86.000 δασική έκταση και βοσκοτόπια, συνολικά
129.000 στρέµµατα είχε το Μεγάλο Μοναστήρι (Τερζίδης, 1980). Αξιοσηµείωτο
επίσης και πιθανόν σχετικό µε τα παραπάνω είναι το γεγονός ότι ο ηγούµενος της
ιστορικής µονής της Αγίας Τριάδας στο Καβακλί, που ήταν κοσµικός ιερέας, όχι
µοναχός εγγεγραµµένος στο µοναχολόγιο της µονής, προερχόταν πάντα από το Μεγάλο
Μοναστήρι και διοριζόταν από τα γύρω χωριά για να διαχειρίζεται τις τύχες και
τα οικονοµικά της µονής.
Το 1900, κατά την επίσκεψη
του Έλληνα προξένου Φιλιππούπολης, ∆ηµητρίου Πανά, µε εντολή του υπουργού
Εξωτερικών της Ελλάδας, Άθου Ρωµάνου, µε σκοπό να έχει η ελληνική πολιτεία
πλήρη εικόνα της κατάστασης στην επαρχία Καβακλί, το χωριό είχε 1700 κατοίκους
(320 οικογένειες, όλες ελληνικές) και διατηρούσε δηµοτικό πεντατάξιο δηµοτικό
σχολείο µε 182 μαθητές και έναν δάσκαλο, όπως επίσης και παρθεναγωγείο µε 80
µαθήτριες και µία δασκάλα. Τα σχολεία αυτά τα έκλεισαν αυθαίρετα οι Βούλγαροι
τον Νοέµβριο του 1901 ως αντίποινα για την απόδοση του µοναστηριού της Αγίας Τριάδας
του Καβακλί στους Έλληνες.
Το Μικρό Μοναστήρι (ή
αρβανίτες) θεωρείται νεώτερο χωριό, που αποικίστηκε από Μεγαλοµοναστηριώτες και
πιθανότατα δέχτηκε και κάποιον αριθµό οικογενειών από τα µέρη της Ηπείρου και
ενδείξεις γι’ αυτό αποτελούν κάποια επώνυµα (π.χ. ∆εληµπούρας) και που
ενδεχοµένως δικαιολογεί και το παρωνύµιό του. Το 1900 είχε σχολείο µε 90
µαθητές και δύο δασκάλους.
Βλ. και Παύλου Αλμπανούδη «Το
γλωσσικό ιδίωμα των Μοναστηριωτών περιοχής Καβακλί Ανατολικής Ρωμυλίας».
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
[1] Πρόκειται
για τετράστιχη αναθηµατική επιγραφή στον Φοίβο πάνω σε µαρµάρινη στήλη σχήµατος
βωµού. Η αποκαταστηµένη µορφή, όπως την δηµοσιεύει ο Κ. Μ. Αποστολίδης είναι:
«Τόνδε ποτέ ἱδρύσαντο Θεῷ <π>ερικαλλεῖ Φοίβῳ
Ἀπ<ο>λλωνίς <ἠδέ> κασίγνητοι, παῖδες Αὐλουζένεω.
<Ἔσκε δέ> τῶν πατρῶος ἀνά Σαπαϊκήν ἐρίβωλον,
<α>ὐτ<άρ> οἱ στήσαντο κατά χθόνα ∆ωδοπάροιο»
που σηµαίνει: «Αυτόν εδώ (ενν. τον βωµό) εγκαθίδρυσαν κάποτε
αφιερωµένο στον Θεό, τον πανέµορφο Φοίβο, η Απολλωνίς και οι αδερφοί της,
παιδιά του Αυλοζένη. Ήταν δικός τους πατρικός στην εύφορη Σαπαϊκή (η παραθαλάσσια
πεδιάδα της ∆. Θράκης) και µετά αυτοί τον έστησαν στη γη της ∆ωδοπάρου».
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ.
ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: Μεγαλο Μοναστηρι, δασκαλος, Λουλουδοπουλος, μαρμαρο, εκκλησια, Φιλιππουπολη, Μεγας, επιγραφη, στηλη, Ρωµυλια, Τσουντας, Φιλιππουπολις, 1901, Ζαριφεια ∆ιδασκαλεια, Αποστολιδης, Αιµος, ∆ωδοπαρος εθιµο, θυσια, ταυρος, κουρµπανι, ελαφι, Κυριακιδης, Ανδρονικος, Παλαιολογος, ησυχαστες, μοναστηρι, σκητη, ησυχαστηριο, μοναχισµος, ησυχασµος, Παλαµας, βυζαντιο, Εκκλησια, Παρορια, Μεσομηλιον, Μηλεωνας, μονη, Υπεραγια Θεοτοκος Κατακεκρυωµενη, Κατακεκρυωµενο ορος, Σιναιτης, Σερβια, Βουλγαρια, πατριαρχης, Κωνσταντινουπολη, Καλλιστος, Μεσοµηλειον, Μεσοµηλιο, Μπαιρι, κρυωµενη, Τσεχια, Τζιρεσεκ, ταφρος, Ερκεσια, Σουδα, Γκενεραλ Ινζοβο, πυργος, καλες, Τρανη Πετρα, κρυο, Ρωµυλος, ψυχρο, υδωρ, λιθος, Απριλιος, Τουρκια, Θρακη, Σκοπελος, Στραντζα, Αθως, σλαβοι, παραδουναβιες χωρες, Αγιος Γεωργιος, Αγιος Αθανασιος, Προφητης Ηλιας, Αγιος Χριστοφορος, Σωτηρας, Τερζιδης, Αγια Τριαδα, Καβακλι, Φιλιππουπολις, Πανας, Ρωµανος, Νοεµβριος, 1901, αρβανιτες, Ηπειρος, ∆εληµπουρας, Αλμπανουδης, αναθηµα, Φοιβος, βωµος, Απολλων, Σαπαικη, Δωδωπαρος, Αυλοζενη
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook