Το Σπήλαιο
του Τροφωνίου
όπως ήταν τον 18ο-19ο αιώνα!
Απ’
εκεί που Τροφώνιος και Αγαμήδης
προκαλούσαν βροχή ή χαλάζι
κατά βούλησιν…
Του Γιώργου Λεκάκη
 |
| To Τροφώνιο εκ των έσω! Του W Gell (1811;), Βρετανικο Μουσείο. |
Τις εποχές, που δεν είχε
ακόμη βρεθεί η φωτογραφία, ζωγράφοι και χαράκτες απεικόνιζαν διάφορα τοπία, και
πλέον οι μαρτυρίες τους είναι γραπτές πηγές και οι ίδιοι αυτόπτες μάρτυρες… Όσο
πιο καλός ο ζωγράφος, τόσο πιο αξιόπιστος!
Πολλές φορές, δε, αυτοί οι
καλλιτέχνες δεν ήταν απλοί ζωγράφοι, αλλά αρχιτέκτονες, αρχαιολόγοι, κλπ. κάτι
που ενισχύει την αξιοπιστία της μαρτυρίας τους.
Όπως οι αγγειογράφοι, οι
ζωγράφοι και οι εικαστικοί καλλιτέχνες της αρχαιότητος…
Έτσι, ένα από τα πιο
μυστηριακά τοπία της Ελλάδος, ένα από τα πιο «μαγικά» τοπία και μαντεία της απώτατης
αρχαιότητος, σήμερα στην Κρύα της Λεμβάδειας (Λειβαδιάς), όπου συνέβαιναν
πράγματα που ακόμη και σήμερα αδυνατούμε να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε,
εγκλωβισμένοι σε αγκυλώσεις μας, το Σπήλαιο του Τροφωνίου ή Τροφώνιον Άντρον ή
Τροφώνιο Μαντείο, έλαχε 4 (τουλάχιστον) αποτυπώσεων, και μάλιστα ήδη από τον 18ο
αιώνα…
 |
| Η ακρόπολη-κάστρο της Λειβαδιάς, του W. Linton (1837). |
Σημειώνω πως ο Αγαμήδης και ο
Τροφώνιος ήταν γιοι του Εργίνου (< έργον + νους), βασιλιά του Ορχομενού.[1] Ως
Μινύες ήσαν διάσημοι θρυλικοί αρχιτέκτονες και κτίστες.[2] Ανακάλυψαν
τα μέταλλα, επινόησαν την λατρεία, και είχαν μεγάλες μαγικές ικανότητες: Προκαλούσαν
βροχή ή χαλάζι κατά βούληση, ίνα ωφελούν τα κτήματα φίλων ή να βλάπτουν των
εχθρών. Λατρεύονταν ως χθόνιες θεότητες.[3]
Όλα τα παραπάνω, λοιπόν,
κέντρισαν τον ενδιαφέρον των Ευρωπαίων περιηγητών, για την μικρή Λειβαδιά…
 |
| Χάρτης της Λειβαδιάς, του 1661, με το Τροφώνιο άντρο, τον Ασωπό, την Έρκυνα και τον ναό της και το σπήλαιο του Αγαμήδη. Του Γιόχαν Λόρενμπεργκ. |
Ενώ, λοιπόν, υπάρχει χάρτης
της Λιβαδειάς (έργο του Γιόχαν Λόρενμπεργκ, ήδη από το… 1661 τουλάχιστον), που σημειώνει το
Τροφώνιο, την Έρκυνα, τον Ασωπό και το Σπήλαιο του Αγαμήδη, οι πρώτες ανασκαφές
ξεκίνησαν μόλις το… 1968…
 |
| Το σπήλαιο του Τροφωνίου. Έργο αγνώστου (1794-1796). |
Υπάρχουν δυο ακουαρέλλες με
τίτλο «Part of the citadel of Lebedea. The Hercyna & a sacred cave» / «Μέρος
της ακρόπολης της Λειβαδιάς. Η Έρκυνα και μια ιερή σπηλιά», και «Cave of
Trophonius at Lebadaea» / «Σπήλαιο του Τροφωνίου στην Λειβαδιά», άγνωστου
καλλιτέχνη. Ίσως από αυτόν που συνόδευε τον J. B. S. Morritt[4] στην μεγάλη
περιοδεία του (1794-1796).
 |
| Κάστρο-ακρόπολη της Λειβαδιάς, Έρκυνα, ιερή σπηλιά Τροφωνίου, τοξωτό γεφύρι, πολύκρηνο.Έργο αγνώστου (1794-1796). |
Το τρίτο εικαστικό έργο
επιγράφεται και πάλι το «Σπήλαιο του Τροφωνίου» (είναι του 1802-1804) από τον
Robert Smirke τον νεώτερο.[5] Μάλιστα
μια επιγραφή με γραφίτη, επάνω δεξιά σημειώνει "Cave of Trophanius",
δείχνοντάς μας ακριβώς τι ήθελε να αποτυπώσει ο καλλιτέχνης (Επάνω δεξιά
γράφει: "III / 37"). Το έργο ανήκει στο Yale Κέντρο Βρετανικής
Τέχνης, συλλογή Paul Mellon.
 |
| Το Τροφώνιο, και το γεφύρι της Έρκυνας. Έργο του ROBERT SMIRKE THE YOUNGER. ΑΡΧΕΙΟ: YALE. |
ο οποίος είχε έλθει και στην Λειβαδιά
και είχε ληστέψει επίσης ό,τι
μπόρεσε…
αφού βέβαια προηγουμένως την ιερή περιοχή
είχαν καταληστέψει και
ισοπεδώσει οι Έρουλοι Γερμανοί…
Το 4ο είναι από
τον William Gell (περ. 1801-1813, αλλά μάλλον έργο του 1811)[6] που μας παρουσιάζει
τι Σπήλαιο του Τροφωνίου από μέσα! (φύλλο 39 από το sketch-book 8). Μπορούμε να
δούμε το εσωτερικό του σπηλαίου, με μια (ημιτελή) φιγούρα μέσα σε αυτό. Στο
εξωτερικό της σπηλιάς (βλέποντας μέσα από την είσοδο) είναι βλέπουμε τοξωτή
γέφυρα επάνω από το ποτάμι της Έρκυνας και σπίτια στον λόφο. Πρόκειται για ακουαρέλα
και μολύβι, που ανήκει στο Βρετανικό Μουσείο. (Η εικόνα στην αρχή του άρθρου).
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ: Γ. Λεκάκης «Οι88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας».
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος
περιήγησις».
 |
| Το Τροφώνιο, το Φαράγγι της Έρκυνας, το μονότοξο γεφύρι, το κάστρο Λειβαδιάς. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΕΙΒΑΔΙΑΣ. |
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Κατ’ άλλην παράδοση, υιοί του Στυμφάλου, βασιλιά της
Αρκαδίας, ή του θεού Απόλλωνος και της Επικάστης, ή του Διός και της Ιοκάστης.
[2] Έκτισαν θαυμαστά οικοδομήματα, όπως τον θάλαμο της
Αλκμήνης, τον ναό του Ποσειδώνος στην Μαντίνεια, το υπόγειο ιερό της Λειβαδιάς,
το θησαυροφυλάκιο του Υριέα, βασιλιά της Υρίας Βοιωτίας, το θησαυροφυλάκιο του
βασιλιά Αυγεία, τον ναό του Απόλλωνος στους Δελφούς, κ.ά. όλα με «μαγική»
τεχνολογία… Αλλά και το θησαυροφυλάκιο του βασιλιά Ραμψίνιτου της Αιγύπτου, δια
της τεχνολογίας των Μινυών…
[3] Όπως αλλαχού, ο Ερμής, ο Ευβουλεύς, ο Σκοτίδας Ζευς,
κ.ά.
[4] Ο John Bacon Sawrey Morritt (1772 - 1843) ήταν Άγγλος
ταξιδιώτης, πολιτικός και κλασσικός λόγιος. Στις αρχές του 1794, ο Morritt επέρασε
δύο χρόνια σε ταξίδια, κυρίως σε Ελλάδα και Μικρά Ασία. Σε αυτόν οφείλεται η
ευρεία υιοθέτηση στην αγγλική γλώσσα του όρου Βαλκανικά Όρη από αγγλόφωνους,
αντί του κλασσικού ονόματος Οροσειρά Αίμου. («Βαλκανική χερσόνησο» στους αγγλόφωνους
την καθιέρωσε ο August Zeune, περί το 1808). Εταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη, αναζήτησε
την Τροία. Έφθασε μαζί με τον James Dallaway κ.ά. Άγγλους, από την Λέσβο στις 6.11.1794,
στο ακρ. Λεκτόν στον Αδραμυττηνό κόλπο και έκανε έρευνες για σκηνές της Ιλιάδος!
Δημοσίευσε διάφορες μεταφράσεις «Μικρών Ελλήνων Ποιητών» (1802). Ήταν ένας από
τους ιδρυτές και μέλος της πρώτης επιτροπής του «Club των Ταξιδιωτών» (1819).
[5] Ο sir Robert
Smirke RA (1780-1867) ήταν Άγγλος αρχιτέκτονας, από τους ηγέτες της ελληνικής
αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής. Σχεδίασε πολλά μεγάλα δημόσια κτήρια, στα οποία συμπεριλαμβάνεται
το κύριο συγκρότημα και η πρόσοψη του Βρετανικού Μουσείου. Στην μεγάλη ευρωπαϊκή
περιοδεία του (1801-1805), επισκέφθηκε και την Ελλάδα: Την Κόρινθο, την Αθήνα,
τους Δελφούς, τις Θήβες και την Ολυμπία. Από την Αθήνα ο Σμερκ έγραψε στον
πατέρα του: «Πώς μπορώ με την περιγραφή να σας δώσω κάποια ιδέα για την μεγάλη
ευχαρίστηση που χάρισαν στα μάτια μου αυτά τα αρχαία κτήρια της Αθήνας! Πόσο
έντονα απεδείχθη σε αυτά η μεγαλοπρέπεια και η επίδραση της απλότητος στην
αρχιτεκτονική! Ο Ναός του Θεού Ηφαίστου δεν μπορεί παρά να τραβήξει την προσοχή
όλων, για την αξιοπρέπεια της εμφάνισής του! Ο ναός της Αθηνάς (Παρθενών) επιβάλλεται
με τον ίδιο τρόπο, με το μεγαλείο και την μεγαλειότητά του. Ήμασταν έναν μήνα
εκεί. Η εντύπωση που έγραψε στο μυαλό μου... δεν έχει αποδυναμωθεί, και
επαναλαμβάνεται συχνά… Θα μπορούσα με χαρά να περάσω πολύ περισσότερο χρόνο
εκεί… Ενώ εκείνα (τα κτήρια) στην Ρώμη (με λίγες εξαιρέσεις) μου είναι αδιάφορα,
και τώρα έχουν βυθιστεί εξ ολοκλήρου σε περιφρόνηση στο μυαλό μου. Το μόνο που
θα μπορούσα να κάνω στην Αθήνα ήταν να κάνω μερικές απόψεις από αυτά...
ελπίζοντας ότι θα χρησιμεύσουν στην μνήμη μου, ως αυτό που νομίζω ότι θα πρέπει
πάντα να είναι μοντέλο στην αρχιτεκτονική».
ΠΗΓΗ: J. Mordaunt Crook «The Greek
Revival Neo-Classical Attitudes in British Architecture, 1760-1870», εκδ. John Murray, 1972,
σελ.
52–53.
[6] Ο σερ William Gell (1777-1836) ήταν Βρετανός
αρχαιολόγος. Φίλος του Thomas Moore, του Walter Scott και του λόρδου Βύρωνος! Το
1801 εστάλη στην πρώτη του διπλωματική αποστολή στην Ελλάδα. Περιηγήθηκε την
Ελλάδα και τα νησιά της και μελέτησε τις αρχαιότητες της Ολυμπίας, του ναού του
Απόλλωνος και της Αίγινας (1804-1806). Συνέχισε την περιήγησή του στην Μικρά Ασία.
Το 1804 ταυτοποίησε την Τροία στο Μπουρναμπάσι (Bournabashi). Το 1807 εξελέγη
Μέλος της Εταιρείας Dilettanti και μέλος της Βασιλικής Εταιρείας. Το 1811 ο
Σύλλογος Dilettanti του ανέθεσε να εξερευνήσει την Ελλάδα και τη Μικρά Ασία.
Αυτά τα ταξίδια τον οδήγησαν σε διάφορες δημοσιεύσεις: «Γεωγραφία και
Αρχαιότητες της Ιθάκης» και «Διαδρομές της Ελλάδας με σχόλια για τον Παυσανία
και το Στράβωνα»…
ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: Τροφωνιος, Αγαμηδης, Τροφωνιο Αντρο, Σπήλαιο Τροφωνίου, Τροφωνιο Μαντειο, Ερκυνα, Τροφωνειο Άντρο, Σπήλαιο Τροφωνείου, Τροφωνειο Μαντειο, Λειβαδια, Λιβαδια, Λιβαδεια, Βοιωτια, Ορχομενος, Εργινος, Μινυες, Ιθακη, Τροια, μαντεια, μαντικη, μαγεια, μεταφυσικη, θεομηνια, βροχη, χαλαζι
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook