Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ ΠΥΡΠΟΛΗΜΕΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΑΤΑΚΤΗΤΕΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ, ΟΠΩΣ ΑΠΟΤΥΠΩΝΕΤΑΙ ΣΕ ΔΥΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΥ ΜΑΡΙΑΣ ΧΡΟΥΣΑΚΗ ΤΟ 1945 - του Τ. Ευθυμίου

Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ

ΠΥΡΠΟΛΗΜΕΝΟΣ

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΑΤΑΚΤΗΤΕΣ

ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ

ΟΠΩΣ ΑΠΟΤΥΠΩΝΕΤΑΙ ΣΕ ΔΥΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΤΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΥ ΜΑΡΙΑΣ ΧΡΟΥΣΑΚΗ

ΤΟ 1945

Του Τάκη Ευθυμίου, δασκάλου

  

Πριν λίγο καιρό υπέπεσε στην αντίληψή μου στο διαδίκτυο μία φωτογραφία που απεικόνιζε παιδιά ξυπόλητα στον Τυμφρηστό τα πέτρινα χρόνια και συγκεκριμένα το 1945 της φωτογράφου Μαρίας Χρουσάκη. Ανατρέχοντας στο βιογραφικό της διαπίστωσα ότι η Μαρία Χρουσάκη, ως εθελόντρια του Ε.Ε.Σ., επισκέφθηκε σχεδόν όλη την Ελλάδα και αποτύπωσε με το φωτογραφικό φακό σκηνές της εμπόλεμης και μεταπολεμικής Ελλάδα. Μάλιστα, μου προξένησε τρομερή έκπληξη το γεγονός ότι επισκέφθηκε ειδικά τον Τυμφρηστό και το χωριό μου Άγιο Γεώργιο όπου και φωτογράφισε την υγειονομική φροντίδα των ταλαιπωρημένων παιδιών, καθώς και τα εκεί υπαίθρια ιατρεία το 1945, όταν ακόμα οι πληγές από τη λαίλαπα του πολέμου ήταν ορθάνοιχτες. Επίσης, βεβαιώθηκα ότι το αρχείο της το δώρισε στην Εθνική Πινακοθήκη.

Αμέσως αναζήτησα το φάκελο με το αρχειακό υλικό του χωριού μου. Ύστερα από προσπάθειες τελικά βρέθηκε ο φάκελος με την επωνυμία «Τυμφρηστόν». Με την από 15-10-2018 αίτησή μου ζήτησα από την Δ/ντρια της Εθνικής Βιβλιοθήκης κ. Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα το εν λόγω αρχειακό υλικό για ιστορική και λαογραφική μελέτη. Πράγματι μου παραχωρήθηκε. Από αυτό δύο φωτογραφίες παρουσιάζουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

Η πρώτη εμφανίζει τον Άγιο Γεώργιο πυρπολημένο και ερειπωμένο στην κεντρική συνοικία. Από ένα κτήριο διασώθηκε η ανατολική πλευρά και υποδηλώνει πως ήταν κάποιο σημαντικό κτίσμα. Από πληροφορίες που συνέλεξα μάλλον επρόκειτο για το Γεωργαντέικο πανδοχείο. Από τη μανία της φωτιάς δε γλίτωσε ούτε ο πλάτανος.

Η φωτογραφία φέρει τη λεζάντα: «ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΜΕΤΑ ΙΕΡΕΩΣ». Πράγματι εικονίζεται ο παπαγιώργης-παπαδάσκαλος Παπανικολάου (πατέρας του δάσκαλου Φώτη Παπαγεωργίου) να συνομιλεί με εκπροσώπους του Στρατού και του Ε.Ε.Σ., περιστοιχιζόμενος από ξυπόλητα και καχεκτικά παιδιά. Στο βάθος διακρίνεται το Βελούχι χιονισμένο αφού η φωτογραφία λήφθηκε χειμώνα, αρχές του 1945. Το χωριό κάηκε μαζί με τη Ζιώψη στις 8 Αυγούστου το 1944 και οι κάτοικοι δεν πρόλαβαν, λόγω της ανέχειας και έλλειψης οικοδομικών υλικών, να ξαναχτίσουν τις κατοικίες τους.

Στην άλλη φωτογραφία πάνω στα ερείπια διώροφης κατοικίας αναπαύονται τρεις ξωμάχοι της ζωής, σαφώς αποκαμωμένοι και απογοητευμένοι από τις συμφορές του πολέμου που υπέστησαν. Στην άκρη ένα κοριτσάκι ξυπόλητο, φέροντας μαύρο μαντήλι στο κεφάλι παραμένει με βλέμμα απλανές, αβέβαιο για το μέλλον της.

Ας δούμε όμως πως περιγράφει την πυροπάθεια ο δάσκαλος Γιάννης Παπαχαραλάμπους, ως δυσάρεστη ανάμνηση, όπως την έζησε δεκάχρονο παιδάκι:

«Ολόκληρη η Ελλάδα, εδώ και τριάμισι χρόνια, στενάζει κάτω από τη Γερμανική κατοχή. Τα γερμανικά στρατεύματα αλωνίζουν την Ελλάδα σκορπώντας παντού το θάνατο και την καταστροφή. Αυτή τη χρονιά και συγκεκριμένα τον Αύγουστο, ήταν και η σειρά του χωριού µας να γνωρίσει τη θηριωδία των γερμανικών στρατευμάτων.

Απ' τη ράχη των Καραγιαννέων, µε τον τηλεβόα, ανήγγειλαν ότι οι Γερμανοί, μια τεράστια φάλαγγα αυτοκινήτων και στρατιωτών, θα περνούσε για το Καρπενήσι, όπου ήταν γερμανικός στρατός, για να του πάει εφόδια. Αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να εκκενωθεί το χωριό, γιατί οι Γερμανοί δεν αστειεύονταν. Μπορούσε για το παραμικρό να σκορπίσουν το θάνατο. Και το δράµα αρχίζει.

Κάθε οικογένεια άρχισε να μαζεύει τα απαραίτητα για τη μεγάλη φυγή. Αλήθεια! Τί μπορεί να μαζέψει κανένας από ένα ολόκληρο νοικοκυριό, τον κόπο και το µόχθο μιας ζωής; Τί τάχα να είναι απαραίτητο και τί όχι; Οι στιγμές, όµως, δεν προσφέρονται για πολλή σκέψη. Λίγο αλεύρι, αλάτι, λίγα ρούχα, σκεπάσματα, λάδι και άλλα φαγώσιμα, όσα ήταν δυνατόν να φορτωθούν σ' ένα άλογο, μουλάρι ή γαϊδουράκι. Ένα ολόκληρο νοικοκυριό φορτωμένο πάνω σ' ένα ζώο!

Κι όµως, έτσι έγινε. Και σε λίγο, άρχισε να σχηματίζεται ένα τεράστιο κονβόι ανθρώπινο απ' τον Άη-Γιώργη, µε πρώτο σταθμό τη Ζιώψη. Στο δρόμο για τη Ζιώψη, άκουγες φωνές, κλάματα, κατάρες για τους κατακτητές. Πίσω έμειναν όσοι δεν μπορούσαν να φύγουν, γέροντες, γριές, άρρωστοι και ανήμποροι. Θεέ µου, τι δυστυχία!

Η δική µου οικογένεια, μεταξύ των άλλων, είχε πάρει και το γουρούνι. Φτάσαμε στη Ζιώψη. Γεμάτο το χωριό. Οι πληροφορίες έλεγαν ότι οι Γερμανοί θα έρθουν κι εδώ. Εμείς, µε την οικογένεια του δασκάλου Σπύρου Παπανικολάου (Παπασπύρου) τραβήξαμε για το Δίκαστρο, ενώ όλο το χωριό έφυγε και από τη Ζιώψη και πήγαν στου Χαλκιά το ρέμα, γιατί έλεγαν ότι εκεί ήταν πολύ δύσκολο να τους βρουν οι Γερμανοί.

Όταν εμείς βρεθήκαμε στη ράχη απέναντι από το Δίκαστρο, απ' τον Αη-Λιά της Ζιώψης µας πυροβόλησαν οι Γερμανοί. Αφήσαμε εκεί το γουρούνι, γιατί δεν μπορούσε να περπατήσει εύκολα και γρήγορα- γρήγορα κατεβήκαμε την πλαγιά. Όταν μπήκαµε στο χωριό, το Δίκαστρο, οι κάτοικοι είχαν φύγει. Τότε πάλι δεχτήκαμε πυροβολισμούς, αλλά οι Γερμανοί ήταν πολύ μακριά. Κάτι βλήματα όλμου έσκασαν μέσα στο χωριό, ενώ εμείς µε πολύ φόβο και αγωνία προχωρήσαμε και βγήκαµε απ' το χωριό προς το δρόμο που οδηγεί στου Καρρά τη ράχη, κοντά στο Λάπατο.

 Εκεί ήταν όλο το χωριό, το Δίκαστρο. Όλη η ανθρώπινη δυστυχία είχε μαζευτεί εκεί. Καθένας προσπαθούσε να φροντίσει την οικογένεια του, αλλά µαταίως. Με τι όµως; Το φάσμα της πείνας άρχισε να κάνει την εµφάνιση του. Ένα δεύτερο '41 είχαµε µπροστά µας, απ' το οποίο είχαµε όλοι πολύ πικρές εµπειρίες. Πόση χαρά δοκίµασα, όταν ύστερα από 5-6 ηµέρες έφεραν µέσα σε τσουβάλια φραντζόλες ψωµί απ' τη Ρεντίνα! Ήταν µια εκδήλωση συµπαράστασης προς εµάς τους πρόσφυγες. Και οι µέρες περνούσαν, η µια πιο δύσκολη απ' την άλλη, χωρίς να περιµένουµε τίποτα. Μοναδική µας σκέψη ήταν η επιστροφή στο χωριό και το σπίτι µας.

Κάποια µέρα, αναστατώθηκε όλος ο καταυλισµός, όταν ακούστηκε θόρυβος αεροπλάνων. Αµέσως, σβήστηκαν οι φωτιές, αλλά τ' αεροπλάνα πέρασαν πολύ ψηλά, χωρίς βέβαια να έχουν στόχο εµάς. Πρώτη φορά στη ζωή µου έτυχε να παρακολουθήσω υπαίθρια λειτουργία. Ήταν την ηµέρα της Παναγίας, 15 Αυγούστου.

Πόσο νοστάλγησα το χωριό µας! Τότε, έκανα µέσα µου µια προσευχή προς την Παναγία. Να, σαν τώρα δα, το θυµάµαι: "Παναγία µου, βοήθησε να ξαναγυρίσω στο σπίτι µου, στους φίλους µου, στα παιχνίδια µου!" Η Παναγία πράγµατι βοήθησε, αλλά όταν γυρίσαµε στο χωριό, τα σπίτια,
όλα τα σπίτια ήταν καµένα. Τι φοβερό θέαµα! Παντού αποκαΐδια. Μια απόγνωση και ένα µεγάλο ερώτηµα πλανάται στα χείλη όλων: Γιατί; Τι τους φταίξαµε; πού τους πειράξαµε; Αυτοί ήρθαν απ' τη µακρινή τους πατρίδα εδώ, ενώ εµείς ζούσαµε ειρηνικά.

Και απ' την ίδια στιγµή άρχισε η προσπάθεια της προσωρινής στέγασης, γιατί ερχόταν ο χειμώνας. Ο πατέρας, η μάνα, τα μεγαλύτερα τ' αδέρφια, εγώ ήµουν ο μικρότερος, πήγαιναν στο λόγγο για ξύλα να στηθούν προσωρινά, για ν' αντιμετωπίσουµε το κρύο. Εγώ, μάζευα καμένες πρόκες και τις ίσιαζα για να τις χρησιμοποιήσει ο πατέρας µου στην προσωρινή σκεπή.

Όλο το χωριό έµοιαζε µ' ένα μεγάλο μελίσσι, που πηγαινοέρχονται οι άνθρωποι φροντίζοντας για τον εαυτό τους, τα ζώα τους, την περιουσία τους. Σ' όλους, όμως, διέκρινες µια πρωτοφανή αποφασιστικότητα και µια συνεχή προσπάθεια να φτιάξουν καλύτερα απ' ό,τι είχαν.

Ύστερα από δυο µήνες οι Γερµανοί έφυγαν και ξαναγύρισε στο χωριό µας η χαρά και το γέλιο, παρά την τελειωτική καταστροφή. Σε µερικές οικογένειες, ο Αύγουστος του '44, άφησε µεγάλες πληγές. Θρήνησαν ανθρώπινα θύματα…»

Από τη φοβερή πυροπάθεια στον Άγιο Γεώργιο από τις 182 κατοικίες κάηκαν ολοσχερώς οι 172 και στη Ζιώψη γλίτωσαν περίπου 10 κατοικίες, σύμφωνα με τα επίσημα κρατικά Αρχεία. Επίσης στον Άγιο Γεώργιο υπήρξαν τρία (3) θύματα. Δύο (2) ανήμπορες γριούλες κάηκαν μέσα στο σπιτικό τους. Αυτές είναι η Βάγια Γεωργαντά μάνα του Γ. Γεωργαντά και η γυναίκα του Βασίλη Γεωργαντά που είχε το σπίτι της στο οικόπεδο που ήταν το δημοτικό πάρκινκ. Επίσης από τους Γερμανούς φονεύθηκε ο Λάμπρος Κουμαντάνος.

Κατά τον εμφύλιο σπαραγμό, ο οποίος ήταν απόρροια και συνέπεια του γενικότερου πολέμου που προξένησαν οι Γερμανοϊταλοί, στις 6-7 Ιουνίου του 1947 φονεύθηκαν 9 αγιωργίτες από έφοδο των ανταρτών. Ακόμη, αργότερα από τα ξεχασμένα πολεμοφόδια οι Αγιωργίτες θρήνησαν άλλα 2 θύματα μικρά παιδιά-αγγελούδια που ανήξερα περιεργάστηκαν πολεμικό υλικό. Όλες οι παραπάνω ανθρώπινες απώλειες συνέβησαν εντός ορίων του χωριού, χώρια τα θύματα που υπήρξαν στα μέτωπα του πολέμου.

Κάλλιστα, επομένως από τα υπάρχοντα στοιχεία ο Άγιος Γεώργιος θα έπρεπε να χαρακτηρισθεί όχι μονάχα πυρόπληκτο αλλά και μαρτυρικό χωριό.

Καιρός είναι να φροντίσουν αυτή την αναγνώριση, έστω και αργά, οι ιθύνοντες του χωριού, τώρα μάλιστα που το θέμα των Γερμανικών αποζημιώσεων επανέρχεται στην επικαιρότητα.

Για την πυροπάθεια του Αγίου Γεωργίου υπάρχει και μία ακόμα φωτογραφία με ερείπια κατοικίας που λήφθηκε από το φωτογράφο της αντίστασης Σπύρο Μελετζή, διαβαίνοντας για το Καρπενήσι με τη λεζάντα: Ο Άγιος Γεώργιος στον δρόμο για το Καρπενήσι.

Άγιος Γεώργιος. Ό,τι απέμεινε από την πυροπάθεια.

ΠΗΓΕΣ:

Φωτο: 1-2 Εθνική πινακοθήκη. Αρχείο Μαρίας Χρουσάκη υπ’ αρ. Φ/ΧΡ ΑΛΜΠΟΥΜ 14.1 97 & 14.1 98

Φωτο: 3 Λεύκωμα, «Με τους Αντάρτες στα βουνά», Σπύρου Μελετζή

-«Άγιος Γεώργιος Φθιώτιδας-Ιστορία, Λαογραφία», Ν. Αντωνόπουλος Αθήνα 1998

-«Άη Γιώργης Φθιώτιδας-Ένα χωριό και χίλιες αναμνήσεις», Γ. Παπαχαραλάμπους, Λαμία 2008

-«ταξιδευτής του παρελθόντος», Γ. Παπαχαραλάμπους, Λαμία 2009

-Διαδίκτυο: ΦΘΙΩΤΙΚΟΣ ΤΥΜΦΡΗΣΤΟΣ.

-Γιώργος Γεωργαντάς, προφορική πηγή

-Γιώργος Κορέλης, αγροφύλακας, προφορική πηγή

-Αθανάσιος Ζάχος, προφορική πηγή.

ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΦΘΙΩΤΙΔΑ, ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ, ΚΑΤΑΚΤΗΤΕΣ, ΓΕΡΜΑΝΟΙ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ, ΧΡΟΥΣΑΚΗ, 1945, Ευθυμιου, ναζι

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ