Εκ Φιλημοσύνης άρχεσθαι και Φιλαπεχθημοσύνης Παύεσθαι - του Π. Ιωαννίδη

Εκ Φιλημοσύνης[1] άρχεσθαι

και

Φιλαπεχθημοσύνης[2] Παύεσθαι

Του καθηγητή φιλολόγου Πέτρου Ιωαννίδη

«Ἀστῶν μηδενί πιστός ἐών πόδα τῶνδε πρόβαινε, μήθ᾽ὅρκῳ πίσυνος μήτε φιλημοσύνῃ, μηδ᾽εἰ Ζῆν᾽ἐθέλῃ παρέχειν βασιλῆα μέγιστον ἔγγυον ἀθανάτων πιστά τιθεῖν ἐθέλων».

(Θέογνις, 570-485, “ΕΛΕΓΕΙΑΙ”, βιβλίο Α΄, στίχ. 283-286)

(= Προχώρα, μα σε κανέναν από αυτούς εδώ τους αστούς μην έχεις εμπιστοσύνη, μήτε στους όρκους τους μήτε και στη φιλία, ακόμα και αν θελήσουν να προβάλλουν ως εγγυητή τον Δία, τον μέγιστο βασιλιά των αθανάτων, θέλοντας έτσι να παρέχουν εγγυήσεις).

«Τούς μέν γάρ ἄλλους ἀλλ᾽οὖν πειρᾶσθαί γε λανθάνειν κακουργοῦντας, τούτους δ᾽ἐν ἅπασιν ἐπιδείκνυσθαι τήν αὑτῶν ὠμότητα καί μισανθρωπίαν καί φιλαπεχθημοσύνην».

(Ισοκράτης, 436-338, “ΠΕΡΙ ΑΝΤΙΔΟΣΕΩΣ”, § 315, 2)

(= Γιατί οι μεν άλλοι προσπαθούν τουλάχιστον να διαφύγουν την προσοχήν (εσφαλμένη η σύνταξη με γενική), όταν διαπράττουν το κακούργημα, αυτοί δε ενώπιον όλων επιδεικνύουν την ωμότητά τους και την μισανθρωπίαν τους και τις εχθρικές τους διαθέσεις).

ΑΡΑ:

«φιλητικῶς, φιλοφίλως καί φιλοφρόνως ζῆν»

καί οὐχί

«φιλαπεχθῶς, φιλαπεχθημόνως και φιλέχθρως ζῆν»

ΓΙΑΤΙ Ο ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΕΠΙΚΑΙΡΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΣ ΟΣΟ ΠΟΤΕ ΑΛΛΟΤΕ

Γιατί όλα τα φαινόμενα και τα γεγονότα , της εποχής του, που περιγράφει, συμβαίνουν κατά κόρον και στη δική μας.

Ο Τίμων ο Αθηναίος αντιπροσωπεύει όλους εκείνους που, χωρίς να αδικήσουν κανέναν, έπεσαν θύματα προσώπων του στενού τους περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα να καταντήσουν Μοναχικοί, Αντικοινωνικοί και Μισάνθρωποι. Ο Πλούτος, θεμιτός ή αθέμιτος, διαδραματίζει συχνά σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων.

Το Λουκιάνειο έργο “Τίμων ή Μισάνθρωπος”, καταπιάνεται με ένα διαχρονικό θέμα,: τη δύναμη του χρήματος στις ανθρώπινες σχέσεις. Ο Τίμων κατασπατάλησε όλη την περιουσία/τα πλούτη του, τη χρησιμοποίησε για να δημιουργήσει και να “κλειδώσει” ένα δίκτυο εξουσίας, κατέστη ένας ημίθεος στον κύκλο των ιδιοτελών συναναστροφών του και όταν έμεινε ταπί/ρέστος (πανί με πανί) και έψαχνε για ρευστότητα - δανεικά - όλοι του έκλεισαν την πόρτα, ακόμη και όσοι ευεργετήθηκαν απ’ αυτόν και σώθηκαν από την φτώχεια.

Ο “Τίμων ο Αθηναίος”, σαν ένας άλλος “Βασιλιάς Ληρ” , αποκαλύπτει τις σκοτεινές όψεις της ανθρώπινης φύσης και της δύναμης του χρήματος. Ο Τίμων, όπως και η Παγκόσμια Εταιρεία Χρηματοοικονομικών υπηρεσιών Lehman Brothers (LB), χρεωκόπησε εξαιτίας μιας κρίσης ρευστότητας, αλλ’ όπως και με την (LB), η χρεωκοπία αυτή έκρυβε μια βαθύτερη κατάρρευση. Από τη στιγμή που ο Τίμων δεν μπορούσε να προσφέρει στο κοινωνικό του δίκτυο/περιβάλλον ακριβά δώρα για εξυπηρετήσεις και εγκαίνια σε γκαλερί (αίθουσα έκθεσης έργων τέχνης), η κοινωνική του αξία εκμηδενίστηκε.

Το όνομά του “Τίμων” με το γράμμα (Τ) συμβολίζει τον Σταυρό, τον σταυρό του μαρτυρίου που εκείνος σήκωνε μόνος του. Ο Τίμων βαδίζει προς τον σταυρό, το αρχικό γράμμα του ονόματός του, με αργό βήμα, σαν να ανεβαίνει στον Γολγοθά (Κρανίου τόπος).

Ο “Τίμων ή Μισάνθρωπος” του Λουκιανού, έργο γραμμένο τον 2ο μ.Χ. αιώνα, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης του έργου των Ουίλλιαμ Σαίξπηρ και Τόμας Μίντλετον, σατιρικού κωμωδιογράφου, “Τίμων ο Αθηναίος” (Τimon of Athens), γραμμένο μεταξύ 1605-1606, εκδοθέν για πρώτη φορά το 1623, ενώ η πρώτη γνωστή θεατρική παρουσίασή του έγινε το 1674. Μάλιστα ανέβηκε στη φετινή θεατρική περίοδο από το Εθνικό Θέατρο στη σκηνή ¨Μαρίκα Κοτοπούλη".

Ο Μολιέρος (Ζαν - Μπατίστ Ποκλέν), 1622-1673, θα εμπνευστεί επίσης από τον Λουκιανό και θα συνθέσει την πεντάπρακτη έμμετρη κωμωδία του “Ο Μισάνθρωπος”. Είναι μια από τις σημαντικότερες κωμωδίες ηθών, και παίζεται κι αυτό από το Εθνικό Θέατρο στην Κεντρική του Σκηνή!

Ο Μολιέρος είναι εκπρόσωπος της κωμωδίας του κλασσικισμού. Το ρεύμα αυτό καλλιεργήθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα και επικράτησε στη Γαλλία. Ο τύπος του Μισανθρώπου υπήρξε προσφιλής στην Ιστορία της Λογοτεχνίας. Από τον Αριστοφάνη, τον Μένανδρο έως και τον Μολιέρο, αλλά και τη σημερινή κωμωδία, ο χαρακτήρας αυτός χρησιμοποιείται για να στηλιτεύσει τα “κακώς κείμενα”.

Ο τραγικός ποιητής Φρύνιχος ο Αθηναίος μαθητής του Θέσπη, έγραψε τον “Μονότροπο” (= Μονήρη, Μονοδίαιτο). Ο Μένανδρος ο Κηφισιεύς, εκπρόσωπος της Νέας Αττικής Κωμωδίας, 342-292 έγραψε τον “Δύσκολο” (= Δύστροπο). Ο Αντιφάνης, εκπρόσωπος της Μέσης Αττικής Κωμωδίας, 388-311, έγραψε τον “Τίμωνα”.

Η θεματολογία του, με επίκεντρο τη λατρεία του χρήματος, γοήτευσε τον Μαρξ (1818-1883), ο οποίος την ερμήνευσε ως κριτική κατά της καπιταλιστικής οικονομίας του χρήματος και παραμένει επίκαιρη μέχρι σήμερα.

ΤΟ ΧΡΗΜΑ ΥΠΕΡΑΝΩ ΟΛΩΝ.

ΤΟ ΧΡΗΜΑ ΔΙΑΦΘΕΙΡΕΙ ΤΟΥΣ ΠΑΝΤΕΣ

ΚΑΙ ΕΞΑΓΟΡΑΖΕΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ

ΜΕΤΡΟΝ ΠΑΝΤΩΝ ΧΡΗΜΑΤΩΝ[3] ΤΟ ΧΡΗΜΑ

Το χρήμα, αυτό το διαχρονικό κωμικοτραγικό σύμβολο για τον άνθρωπο που χάνει την πίστη του στον άνθρωπο, αποτελεί «την καθολική πόρνη, τον μαστροπό ανθρώπων και εθνών», όπως λέει ο Μαρξ και όλες οι παθολογικές συμπεριφορές του υποκινούνται από τον άκρατο πόθο της απόκτησής του. Τότε η ουτοπία των συναισθημάτων, των ιδανικών, των υψιπετών σκέψεων μεταμορφώνεται σε ένα κολαστήριο Υποκρισίας, Κολακείας και Χυδαιότητας. Ο Τίμων ζει σε μια εποχή δομικής κρίσης για την Αρχαία Αθήνα, στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Η Δημοκρατία έχει μεταβληθεί σε Οχλοκρατία, οι εμπνευσμένοι Πολιτικοί σε επιτήδειους Δημαγωγούς και η Φιλοπατρία σε Φιλαρχία/ Εξουσιολαγνεία. Έτσι ο ήρωας καταλήγει στα όρια του Μηδενισμού, απογοητευμένος από την Διάψευση των ιδανικών του και την Απανθρωπία.

Ανάλογη είναι και η εποχή μας: Κατάπτωσης των Αξιών, Ευτέλειας των Ηθών και Κυριαρχίας των Εφήμερων Παθών, όπου το χρήμα υποκινεί όλα τα νήματα των Παγκοσμιοποιημένων Αγορών και Κρατών. Με το τέλος της "βασιλείας" του Τίμωνα "βασιλεύει" και η βασιλεία του Ήθους, της Αξιοπρέπειας, της Αξιοπιστίας της Αξιοκρατίας και της Γενναιοδωρίας.

«Ὅταν ὁ Ἥλιος δύει, οἱ ἄνθρωποι κλείνουν τήν πόρτα καί στρέφουν τίς πλάτες».

Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΧΑΡΙΣΤΟΥ

ΚΑΙ

Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΩΣ ΑΔΙΚΟΥ

«Τούς γάρ εὖ παθόντας, ὅταν δυνάμενοι χάριν ἀποδοῦναι μή ἀποδῶσιν, ἀχαρίστους καλοῦσιν».

(Ξενοφών, 430-355, “ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ”, βιβλίο Β’, κεφ. 2, 1)

(= Γιατί αχαρίστους ονομάζουν εκείνους, που αφού ευεργετήθηκαν, ενώ μπορούν να αποδώσουν την ευεργεσία, δεν την αποδίδουν).

«Καί δοκεῖ μοι, ὑφ᾽οὗ ἄν τις εὖ παθών εἴτε φίλου εἴτε πολεμίου μή πειρᾶται χάριν ἀποδιδόναι, ἄδικος εἶναι».

(Ξενοφών, 430-355, “ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ”, βιβλίο Β’, κεφ. 2, 2-3)

(= Και μου φαίνεται ότι και αν, αφού ευεργετήθηκε κάποιος από οιονδήποτε, είτε φίλο είτε εχθρό, δεν προσπαθεί να αποδώσει την ευεργεσία, είναι άδικος).

Η Αχαριστία, η Αγνωμοσύνη και η Αμνημοσύνη είναι ανθρώπινες κακίες. Χαρακτηρίζουν συνήθως ανθρώπους που είναι Εγωιστές, Άπληστοι και Αδιάντροποι. Ο Αχάριστος θέλει να παίρνει και όχι να δίνει. Είναι αδίστακτος στο σκοπό του και μπορεί να φτάσει στα πιο αθέμιτα μέσα για να ικανοποιήσει τα ατομικά του συμφέροντα και τις προσωπικές του φιλοδοξίες. Όσα καλά κι αν του κάνεις του Αχαρίστου, ποτέ δεν μένει ευχαριστημένος. Γι’ αυτό και δεν αισθάνεται καμμία υποχρέωση στον ευεργέτη του. Χαρακτηριστικά ο θυμόσοφος λαός τονίζει: «Η θάλασσα και ο αχάριστος ποτές τους δεν χορταίνουν». Ο Αχάριστος όχι μόνο δεν αναγνωρίζει την προσφορά του ευεργέτη του, αλλά μπορεί ακόμα και να φτάσει στην πιο ακραία περίπτωση του αμοραλισμού και να τον βλάψει.

Ο Αρχαίος Ελεγειακός και Γνωμικός Ποιητής Θέογνις ο Μεγαρεύς (6ος π.Χ. αιών) σε μια από τις “Ελεγείες” του, βιβλίο Α’, στίχ. 602 ισχυρίζεται ότι εκείνοι που χτυπιούνται πρώτοι από τους αχαρίστους είναι οι ευεργέτες. Γι’ αυτό λέει στους ανυποψιάστους: «Ἐν κόλπῳ εἶχες ὄφιν ὅς ποικίλον», ήτοι (= στον κόλπο σου έτρεφες φίδι που είναι πολύτροπο/δόλιο/πανούργο). Το ίδιο περίπου πνεύμα εκφράζουν και οι λαϊκές παροιμίες: «έχω/ζεσταίνω φίδι στον κόρφο μου», που σημαίνει προστατεύω και βοηθώ άνθρωπο που θα αποδειχθεί αγνώμων ή εχθρός μου και «φίδι φύλαξε τον χειμώνα, να σε φάει το καλοκαίρι».

Η Αχαριστία εκδηλώνεται σε όλα τα περιβάλλοντα, σχολικό, οικογενειακό, φιλικό, κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, πολιτιστικό. Η κατάλληλη αγωγή σ’ όλα τα στάδια της ψυχικής ωρίμανσης του ανθρώπου, είναι δυνατόν να καλλιεργήσει τα κοινωνικά συναισθήματα και να δώσει ένα σωστό τρόπο ανθρώπινης συμπεριφοράς.

ΠΗΓΗ: εφημερίδα «ΕΒΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ”, 9.2.2019, στήλη ΕΤΥΜΟΛΟΓΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ ἄπιτε!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] φιλημοσύνη: Ποιητική λέξη, που απαντάται άπαξ στον ελεγειακό ποιητή Θέογνη < θεός + γένος = απόγονος των θεών, τον Μεγαρέα. Παράγεται από το ἡ φίλησις - εως = φιλία, αγάπη, αίσθημα στοργής και αυτό από το ρήμα φιλέω - ῶ ἤ φίλημι (αιολικός τύπος) = αγαπώ. Άρα η φιλία, η φιλική διάθεση, η καλοκαγαθία, η εύνοια, η καλοσύνη, η φιλοφροσύνη, τα φιλικά αισθήματα.

[2] φιλαπεχθημοσύνη: Η τάση του να επιδιώκει κάποιος να γίνεται εχθρός/μισητός στους άλλους, η ροπή/κλίση προς δημιουργία προστριβών, η αρέσκεια σε λογομαχίες, η φιλονικία, η εριστικότητα, η φιλεχθρία, η δυστροπία. Παράγεται από το επίθετο ὁ, ἡ φιλαπεχθήμων -ονος, το -ον και ὁ, ἡ φιλαπεχθής -οῦς, το -ές < φίλος + ἀπεχθήμων ἤ ἀπεχθής, ἐς, από το ρήμα ἀπεχθάνομαι = μισητός, εχθρικός, φιλόνικος, εριστικός, καβγατζής = ο φιλών την έχθραν, ο προσβάλλων τους άλλους με ευχαρίστηση, ο φίλερις, ο φίλεχθρος.

[3] χρημάτων: στην αρχαία εποχή η λέξη χρήματα σήμαινε τα πράγματα, τα προς χρήση αντικείμενα και όχι τα χρήματα με τη σημερινή έννοια, τα λεφτά. Παράγεται από το ρ. χρήομαι -χρῶμαι = χρησιμοποιώ.

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ