Εκ
Συνανθρωπισμού άρχεσθαι
και Μισαλληλίας παύεσθαι
Γράφει
ο καθηγητής φιλόλογος Πέτρος Ιωαννίδης
«Άχάριστος, ὅστις εὖ παθών ἀμνημονεῖ».
(Μένανδρος,
342-292, “Γνώμαι Μονόστιχοι”, 1,10)
(= είναι αχάριστος αυτός που
ευεργετήθηκε και λησμονεί την ευεργεσία).
«Καίτοι γε ἀλγεινότατον τῷ πεποιηκότι καλῶς ἡ παρά τοῦ πεπονθότος ἀγνωμοσύνη».
(Θεμίστιος “ο ευφραδής”, φιλόσοφος,
πολιτικός και ρήτορας, 317-387/8, Παφλαγών, «Πρός τούς αἰτιασαμένους ἐπί τῷ δέξασθαι τήν ἀρχήν», 19,3).
(= Κι όμως πράγματι είναι πάρα
πολύ οδηνηρή/επώδυνη για τον ευεργέτη η αγνωμοσύνη του ευεργετημένου).
Είπα, σήμερα, 31/1/19, να ξεφύγω
από τον ορυμαγδό των ημερών, τον βούρκο και τη δυσοσμία, τα θολά και στάσιμα
νερά και να βουτήξω σε καθαρά, διάφανα νερά, σ’ αυτά της Αείρροου Δεξαμενής της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, για να περάσω
ευχάριστα την ημέρα μου, να δραπετεύσω από την πεζή και μουντή καθημερινότητα.
Έκανα λοιπόν μια Τομή, μια Ρήξη, που κάθε άνθρωπος δικαιούται και
οφείλει στη ζωή του να πράξει, για να μην πλήττει. Η Α.Ε.Γ. είναι η Μοναδική Δεξαμενή Σκέψης (Thinktank) που δεν σε απο-γοητεύει ποτέ, αντίθετα σε
γητεύει/γοητεύει να αντλείς όσο περισσότερα μπορείς απ’ αυτήν για Αυτομόρφωση, Αυτοβελτίωση και κατά συνέπεια
Ετεροβελτίωση ή Αλληλοβελτίωση.
Βούτηξα λοιπόν βαθιά ("ἐβιζησαμην ἐμεωυτοῦ") και ανέσυρα
το Λουκιάνειο Σατιρικό και Διαλογικό έργο «ΤΙΜΩΝ
Ο ΜΙΣΑΝΘΡΩΠΟΣ».
Θέλω να το μοιραστώ μαζί σας για
καθαρά ψυχαγωγικούς λόγους, γιατί πιστεύω πως η Γνήσια Ψυχαγωγία (= Αγωγή
της ψυχής) αποτελεί βασική ανάγκη η οποία συντηρεί και ανανεώνει τη δύναμη
και τη χαρά της ζωής. Είναι η ακτινοβολία και ο θρίαμβος της σωματικής και
ψυχικής ευφορίας που συμβάλλει στη φυσιολογική εξισορρόπηση του ανθρώπινου
οργανισμού. Ο Δημόκριτος τόνιζε ότι «βίος ἀνεόρταστος μακρή ὁδός ἀπανδόκευτος» (Fragment 230,1), ήτοι
ζωή δίχως χαρές και εορτές μοιάζει με δρόμο δίχως ξενώνες. Αλλά και για έναν άλλο λόγο, για να αντιληφθείτε πως οι καιροί και οι
εποχές αλλάζουν, οι κοινωνίες εξελίσσονται, ο πολιτισμός προοδεύει, αλλά ο
άνθρωπος παραμένει πάντα ο ίδιος με τα ελαττώματα και τα προτερήματά του.
Ας μην ξεχνάμε ποτέ τον Πλάτωνα (427-347), ο οποίος έδωσε τον ακριβή ορισμό της Παιδείας: «Ορθή και Αληθινή Περιαγωγή της Ψυχής», ήτοι
όχι συμπλήρωμα/γέμισμα της ψυχής με οποιαδήποτε πνευματικά στοιχεία, αλλά καθοδήγηση της ψυχής προς την Αληθινή Γνώση
και την Ανιδιοτελή και Ειλικρινή Ανθρωπιά.
«Τοῦτο δή, ὡς ἔοικεν οὐκ ὀστράκου ἄν εἴη περιστροφή ἀλλά ψυχῆς περιαγωγή, ἐκ νυκερινῆς τινος ἡμέρας εἰς ἀληθινήν τοῦ ὄντος οὖσα ἐπάνοδος, ἥν δή φιλοσοφίαν ἀληθῆ φήσομεν εἶναι».
(Πλάτων,
427-347, “ΠΟΛΙΤΕΙΑ”, 521c,
6)
(= Αυτό βέβαια, καθώς φαίνεται,
δεν είναι απλό σαν περιστροφή/στριφογύρισμα του οστράκου[1],
αλλά περιστροφή της ψυχής από μια
σκοτεινή μέρα στην αληθινή, δηλ. στην ανύψωσή της στο ον, κι αυτό είναι ακριβώς
που θα υποστηρίξουμε πως είναι Αληθινή Φιλοσοφία.
Η Αρχαία Ελληνική Διανόηση επεδίωξε να πλάσει ανθρώπους με καθαρό,
στοχαστικό νου, ενάρετους, με δυνατή θέληση, με σεβασμό στη Δικαιοσύνη, στην
Ελευθερία και στα άλλα δικαιώματα των συνανθρώπων τους. Ανθρώπους που να
αγαπούν ό, τι Ωραίο, Υψηλό/Μεγάλο
και Αληθινό μπορεί να υπάρχει στη
ζωή τους (ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΙΔΕΩΔΕΣ).
ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΣΑΤΙΡΙΚΟΥ
ΔΙΑΛΟΓΟΥ “ΤΙΜΩΝ Ο ΜΙΣΑΝΘΡΩΠΟΣ”
Ο Τίμων ο Αθηναίος, ο οποίος ζούσε στον Πελοποννησιακό Πόλεμο,
βρίσκεται στους πρόποδες του Υμηττού στην Αττική, σκάβοντας και καλλιεργώντας
τη γη με ένα δικέλλι (δίς+κέλλω = ωθώ), διχαλωτό τσαπί,
δίκρανο, και φορώντας προβιά, τομάρι
(τέμνω/τόμος/τμήμα/τεμάχιο), σύμβολα
της φτώχειας του. Απευθυνόμενος στον Δία, διαμαρτύρεται
πως λόγω της αδιαφορίας του και της αδράνειάς του έχει λάβει τεράστιες
διαστάσεις η αδικία και η επιορκία τόσο ανάμεσα στους ανθρώπους, όσο και στους
θεούς.
ΑΝ ΔΕΝ ΦΩΝΑΞΕΙΣ ΔΥΝΑΤΑ ΔΕΝ ΘΑ ΒΡΕΙΣ ΤΟ ΔΙΚΙΟ ΣΟΥ
Κεφ.11. ΕΡΜΗΣ: «Οἷον
ἦν
τὸ
μέγα κεκραγέναι καὶ ὀχληρὸν εἶναι καὶ θρασύν. Oὐ
τοῖς
δικαιολογοῦσι
μόνοις, ἀλλὰ καί τοῖς εὐχομένοις τοῦτο χρήσιμον· ἰδοὺ γέ τοι αὐτίκα μάλα πλούσιος ἐκ πενεστάτου καταστήσεται ὁ Τίμων βοήσας καὶ παρρησιασάμενος ἐν τῇ εὐχῇ καὶ ἐπιστρέψας τὸν Δία· εἰ δὲ σιωπῇ ἔσκαπτεν ἐπικεκυφώς, ἔτι ἂν ἔσκαπτεν ἀμελούμενος».
(= Πόσο αναγκαίο/σπουδαίο είναι να
φωνάζει/διαμαρτύρεται κανείς, να γίνεται ενοχλητικός/φορτικός και παράτολμος.
Όχι μόνο σ’ αυτούς που ζητούν τα δίκαιά τους από τους ανθρώπους, αλλά και σ’
αυτούς που εύχονται κάτι από τους θεούς είναι χρήσιμο· ιδέ/να πράγματι ο Τίμων
από πάρα πολύ φτωχός θα καταστεί διαμιάς πολύ πλούσιος, γιατί φώναξε και τα
είπε έξω από τα δόντια και ο Δίας επάκουσε την ευχήν του· και αν συνέχιζε να
σκάβει σιωπηλός, θα εξακολουθούσε ακόμη να σκάβει χωρίς να νοιάζεται κανείς γι’
αυτόν).
Τονίζει πόσο
έχει αλλάξει η συμπεριφορά των ανθρώπων απέναντί του από τότε που έγινε από
πλούσιος φτωχός, και πως όλοι του γύρισαν την πλάτη τους, αν και τους είχε
ευεργετήσει.
Απογοητευμένος απομονώνεται από
τους ανθρώπους και την κακία τους, καταδικάζοντας την κολακεία, την αχαριστία, την αγνωμοσύνη, την ιδιοτέλεια, το
συμφέρον, την υποκρισία, την δολιότητα, την φιλαργυρία και την αναισχυντία.
ΟΙ ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ ΤΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ
Κεφ.28 ΠΛΟΥΤΟΣ: «Ἐπειδάν
τις ἐντυχὼν τὸ πρῶτον ἀναπετάσας τὴν θύραν εἰσδέχηταί με, συμπαρεισέρχεται μετ᾽ ἐμοῦ λαθὼν ὁ τῦφος καὶ ἡ ἄνοια καὶ ἡ μεγαλαυχία καὶ μαλακία καὶ ὕβρις καὶ ἀπάτη καὶ ἄλλ᾽ ἄττα μυρία...»
(= Όταν ένας άνθρωπος, ο οποίος με
συναντά για πρώτη φορά, ανοίγει τη θύρα του για να με υποδεχθεί στην κατοικία
του, εισέρχονται λαθραία μαζί μου η Αλαζονεία
και η Μωρία και η Οίηση και η Μαλθακότητα και η Αυθάδεια
και η Απάτη και αναρίθμητα άλλα
κακά...).
Ο Δίας, κεραυνοβολημένος που παράτησε
έναν τόσο ευσεβή άνθρωπο στο έλεος του θεού, διατάζει τον Ερμή να πάρει μαζί του τον Πλούτο
και το Θησαυρό και να πάνε να τον
συνδράμουν. Του υπόσχεται μάλιστα ότι θα τιμωρήσει αμείλικτα τους κόλακες και
τους αχαρίστους.
Ακολουθεί ο ενδιαφέρων διάλογος
μεταξύ Ερμή και Πλούτου για θέματα που σχετίζονται με την απόκτηση
πλούτου/πλουτισμό, και για το ποιοι άνθρωποι τον κατέχουν, συνήθως οι κακοί και
οι άδικοι και όχι οι αγαθοί και οι τίμιοι. Τον Τίμωνα τον συντροφεύουν η Πενία, ο Κόπος, η Καρτερία, η Σοφία και η
Ανδρεία, πρόκειται για προσωποποιήσεις όλων των καταστάσεων που περιβάλλουν
έναν φτωχό άνθρωπο και την αρετή που τον κοσμεί.
ΟΙ ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ ΤΟΥ ΛΙΜΟΥ
Κεφ. 31. ΕΡΜΗΣ. «Ὁ
Τίμων οὑτοσὶ σκάπτει πλησίον ὀρεινὸν καὶ ὑπόλιθον γήδιον. Παπαῖ, καὶ ἡ Πενία πάρεστι καὶ ὁ Πόνος ἐκεῖνος, ἡ Καρτερία τε καὶ ἡ Σοφία καὶ ἡ Ἀνδρεία καὶ ὁ τοιοῦτος ὄχλος τῶν ὑπὸ τῷ Λιμῷ ταττομένων ἁπάντων, πολὺ ἀμείνους τῶν σῶν δορυφόρων».
(= Αυτός εδώ είναι ο Τίμων, ο
οποίος σκάβει ένα χωραφάκι ορεινό και πετρώδες. Μπα! Κοντά του βρίσκονται και η
Πενία και ο Κόπος και η Καρτερία και
η Σοφία και η Ανδρεία και όλο το πλήθος των ακολούθων της Ένδειας, οι οποίοι είναι πολύ καλύτεροι των δορυφόρων σου).
Ο Τίμων περιγράφει τα κακά που του
προξένησε ο Πλούτος. Ο Πλούτος υποστηρίζει πως δεν είναι αυτός
υπεύθυνος για την κατάντια του, αλλά ο ίδιος ο Τίμων, που έκανε αλόγιστη διαχείρισή του.
Κεφ 27. ΠΛΟΥΤΟΣ: «Οὐ
τυφλοί, ὦ ἄριστε, ἀλλ᾽ ἡ ἄγνοια καὶ ἡ ἀπάτη, αἵπερ νῦν κατέχουσι τὰ πάντα, ἐπισκιάζουσιν αὐτούς».
(= Δεν είναι τυφλοί, φίλε
μου/Ερμή, αλλά η άγνοια και η απάτη, οι οποίες σήμερα επικρατούν/κυριαρχούν
παντού, τους συσκοτίζουν).
Ο Τίμων, κατά προτροπή του Πλούτου, σκάβει και βρίσκει το Θησαυρό. Ενθουσιασμένος, πλέκει το
εγκώμιο του Πλούτου. Αποφασίζει να αναθεωρήσει
στο παρόν και στο μέλλον τη στάση του απέναντι στους άλλους και τον τρόπο ζωής
του. Εν γένει αποβάλλει τα ανθρωπιστικά του αισθήματα και γίνεται Μισάνθρωπος.
Έπεται ο μονόλογος του Τίμωνα. που αποτελείται
από ένα εγκώμιο για τον Πλούτο και ένα ψήφισμα που μόνος του εισηγείται και
ψηφίζει, στο οποίο παρωδούνται η Εκκλησία του Δήμου, ορισμένες αξίες και
κοινωνικές αρχές των οποίων προστάτης ήταν ο Δίας, όπως η Φιλία (Φίλιος) , η Φιλοξενία
(Ξένιος), η Συντροφιά (Ἑταιρείος)
και η Ελεημοσύνη (Μειλίχιος), καθώς
και οι κοινωνικοί θεσμοί της Πατρίδας, της Φυλής, του Δήμου και της Φατρίας.
Καταντάει
χαιρέκακος και ικανοποιείται όχι μόνο να βλέπει τους άλλους να υποφέρουν και να
δυστυχούν, αλλά και να τους προκαλεί ο ίδιος πόνο και δυστυχία, επιδεινώνοντας
έτσι την ήδη άθλια κατάστασή τους. Στο ψήφισμά του αφορίζει όλες εκείνες τις
αρετές που κοσμούσαν το χαρακτήρα του όταν ήταν πλούσιος και εγκωμιάζει όλες
τις αντίθετές τους. Τέλος εκφράζει την επιθυμία του να μάθουν όλοι ότι είναι
ζάπλουτος.
Δεν
προλαβαίνει να ολοκληρώσει τη σκέψη του και βλέπει τους κόλακες και παλιούς
γνώριμούς του να έρχονται: τον Γναθωνίδη
< γνάθος = σαγόνι, ο λαίμαργος, ο
άπληστος, τον Φιλιάδη <φιλία, ο ψεύτικος, κάλπικος φίλος και
τον Δημέα < Δήμος = λαός, εκφραστής των λειτουργιών και διαδικασιών του Δήμου. Τον
πλησιάζουν για να του προσφέρουν λίγα και να κερδίσουν περισσότερα. Ο Τίμων.
έχοντας διδαχθεί από τα παθήματα του παρελθόντος, δεν πέφτει θύμα τους αλλά
τους διώχνει κακήν κακώς. Το ίδιο συμπεριφέρεται και στους άλλους κόλακες που
τον πλησιάζουν: τον φιλόσοφο Θρασυκλή
<θρασύς + κλέος = ο στηρίζων τη
φήμη του στο θράσος, θρασύτητα, τον δούλο
Βλεψία <βλέπω = ο παραμονεύων
να αρπάξει τα αγαθά του άλλου, τον Λάχη
<λαγχάνω = παίρνω με κλήρο και
τον δούλο Γνίφωνα ή Κνίφωνα <από το ρήμα κνίζω = ξύνω, ερεθίζω, πειράζω, ενοχλώ,
εξοργίζω, εξ ου και ο, η κνιπός, το -όν
= φιλάργυρος, τσιγκούνης, εξηνταβελώνης.
ΠΗΓΗ: εφημ. «ΕΒΔΟΜΗ ΤΗΣ
ΑΤΤΙΚΗΣ», 2.2.2019, στήλη του ΕΤΥΜΟΛΟΓΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ - «ἄπιτε»!
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1]
όστρακο:
Η παρομοίωση αναφέρεται στο παιδικό παιχνίδι «οστρακίνδα». Τα παιδιά
στριφογυρίζοντας στον αέρα ένα όστρακο που είχε τη μια πλευρά πισσωμένη και την
άλλη απίσσωτη, έλεγαν «νύξ ή ἡμέρα».
Μας θυμίζει το σημερινό “κορώνα ή γράμματα”
ή το “στέγνη ή βροχή”.
ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: Λουκιανος, Σατιρα, Διαλογος, ΤΙΜΩΝ, ΜΙΣΑΝΘΡΩΠΟΣ, Δημοκριτος, βιος, εορτη, Πλατων, Ιωαννιδης, κολακας, κολακεια, Γναθωνιδης, γναθος, λαιμαργια, Φιλιαδης, φιλια, Δημεας, Δημος, λαος, Θρασυκλης, θρασος, Βλεψιας, Λαχης, λαγχανω, κληρος, Γνιφων, Κνιφων, κνιζω, ξυνω, κνιπος, οστρακο, παιχνιδι, οστρακινδα, πισσα, πισα, νυχτα, νυξ η ημερα, κορωνα, γραμματα, στεγνη η βροχη, παιγνιδι
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook