Μέλος = άσμα, ωδή, τραγούδι - του Γ. Χατζή

Μέλος = άσμα, ωδή, τραγούδι

Του μουσικού Γιάννη Χατζή


Το τραγούδι συνοδεύεται από ένα μουσικό όργανο, αυτό ακριβώς σημαίνει η λέξη μέλος.
Ποιητές αυτού του είδους υπήρξαν ο Αλκαίος, Σαπφώ, Ανακρέων, Αλκμάν, Στησίχορος, Ίβυκος, Πίνδαρος(*), Σιμωνίδης, Βακχυλίδης.

Η μελική(*) ποίηση διακρίθηκε σε δύο είδη:

1) Στο ποίημα που το τραγουδούσαν μόνο με συνοδεία μουσικού οργάνου,
και
2) στο ποίημα που το τραγουδούσαν με όργανο, αλλά συνοδεύονταν από χορό.

Ως προς το θέμα μπορούμε να διακρίνουμε διάφορα είδη μελικής ποιήσεως: ύμνος για παράδειγμα σε κάποιον θεό, λατρευτικό ποίημα, πολεμικό εμβατήριο, παιάνας, ευχή στον Απόλλωνα και στην Άρτεμη, διθύραμβος (για τον Διόνυσο) υπόρχημα, αφιερωμένα σε θεούς. Υπάρχουν βέβαια και αυτά που αναφέρονται σε ανθρώπους: εγκώμιο, επινίκιος, παρθένιο, επιθαλάμιο, σκόλιο, θρήνος, προπεμπτικό.
Υπήρχαν επίσης τραγούδια και τις καθημερινές ανθρώπινες ανάγκες στον τόπο εργασίας ή σε διάφορες εκδηλώσεις και φυσικά σε διάφορες εποχές. Εκπρόσωποι αυτού του είδους είναι η Σαπφώ, ο Αλκαίος, ο Τέρπανδρος. Μεταγενέστερος είναι ο Ανακρέων από την Ιωνία. Από τη Βοιωτία η Μύρτις, η Κόριννα. Στο Άργος έζησε η Τελέσιλλα, στην Σικυώνα η Πράξιλα.
Η χορική καλλιεργήθηκε στην Σπάρτη. Εκεί έζησε ο χορικός ποιητής Αλκμάν, από τις Σάρδεις. Άλλοι χορικοί ποιητές είναι ο Στησίχορος (αυτός έστησε χορό), ο Ίβυκος, ο Σιμωνίδης, Βακχυλίδης. Ο πλέον ευνοημένος από τη θεία τύχη Πίνδαρος αφού σώθηκαν ακέραια όλοι οι επινίκιοι και πολλά αποσπάσματα.

Στοιχεία μετρικής

Βασική χρησιμότητα των μέτρων της αρχαίας ελληνικής ποίησης είναι τα εξής:
Τα κατά στίχον, που έχουν για βάση το στίχο.
Άλλα μέτρα, που έχουν για βάση τη στροφή.
Τα πρώτα ανήκουν στο δακτυλικό γένος, δακτυλικό εξάμετρο, ιαμβικό τρίμετρο, τροχαϊκό τετράμετρο, όπου το ίδιο μέτρο επαναλαμβάνεται σε κάθε στίχο.
Το χαρακτηριστικό στα μέτρα αυτά είναι η απλότητά τους.

Στον δάκτυλο η θέση είναι η πρώτη συλλαβή και άρση οι δύο βραχείες – = θέση /υυ – άρση/.
Στον ίαμβο, υ – η πρώτη είναι άρση και η δεύτερη που είναι μακρά είναι η θέση.
Ανάλογα με τον χρόνο που έχει η κάθε συλλαβή έχουμε μέτρα διπλασίου γένους, όπου η θέση είναι διπλάσια από την άρση.
Ο ίαμβος για παράδειγμα υ – (1:2), ο τροχαίος – υ (2:1).
Όταν η θέση με την άρση έχουν την ίδια ποσότητα αυτά τα μέτρα λέγονται ίσου γένους, όπως ο δάκτυλος – υυ (2:2), ο σπονδείος – – (2:2), ο χορίαμβος – υυ – (3:3), ο ανάπαιστος υυ – (2:2).
Μέτρα ημιολίου γένους εκεί έχουμε τη θέση με μιάμιση ποσότητα μεγαλύτερη από την άρση στο κρητικό – υ – (2:3) και στο βακχείο υ – – (3:2).
Η βραχεία ισοδυναμεί με ένα χρόνο και η μακρά με δύο χρόνους.
Πώς διακρίνουμε τα τρίσημα και τα τετράσημα:
(ίαμβος και τροχαίος) τρίσημα (υ – – υ).
Τετράσημα είναι ο δάκτυλος – υυ, ο ανάπαιστος υυ – και ο σπονδείος – –.
Πεντάσημα ο βακχείος υ – –
Και επτάσημα ο επίτριτος – – υυυ, κλπ.

Τα ασυνάρτητα

Στίχοι ασυνάρτητοι ονομάζονται γενικά όσοι αποτελούνται από δύο διαφορετικά μέτρα, που δημιουργούνται με την ένωση δύο ξεχωριστών μέτρων. Ο Αρχίλοχος χρησιμοποίησε τέτοια μέτρα.

Επωδός

Είδος ποιήσεως σε μορφή δίστιχης στροφής, όπου ο πρώτος στίχος ήταν μακρότερος και ο δεύτερος μικρότερος του ιδίου ή διαφορετικού ρυθμικού γένους.
Συνήθως ένα ποίημα αποτελείται από πολλά επωδικά δίστιχα. Στην χορική ποίηση το τρίτο και τελευταίο μέρος μιας στροφικής ενότητας ονομαζόταν επίσης επωδός.

Για το ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
και τον αγαπητό μου φίλο Γεώργιο Λεκάκη.

Βρασνά, 14.8.2019.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ:

(*) σημειώσεις Γ. Λεκάκη:
ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης:
Σέργιος ΜΑΚΡΑΙΟΣ "Ὀρθόδοξος ὑμνωδός, ἤτοι ἱερά φιλοσοφία ἐν μέτροις πινδαρικοῖς", εκδ. Γ. Βεντότης, Βιέννη, 1802. Σχήμα 8ο, XIV + 176 σελ. με χαλκόγραφη προμετωπίδα. ΠΗΓΗ: Ηλιού 1802.48.
- Θεόδωρος ΠΑΠΑΠΑΡΑΣΧΟΥ, Φωκαεύς. "Ἡ Πανδώρα, ἤτοι συλλογή ἐκ τῶν νεωτέρων καί ἡδυτέρων ἐξωτερικῶν μελῶν". Πατριαρχικό Τυπογραφείο, Κωνσταντινούπολη,  (τ. 1), 1843, και Castro (τ. 2), 1846. Σε σχήμα 8ο, 122 + 3 και 170 σελ. με καταλόγους συνδρομητών. ΠΗΓΗ: Ηλιού 1843.80 και Γκίνης & Μέξας, 4347.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης "Ελληνική Βιβλιογραφια".

τραγουδι, μουσικο οργανο, μελος, ποιητες, Αλκαιος, Σαπφω, Ανακρεων, Αλκμαν, Στησιχορος, Ιβυκος, Πινδαρος, Σιμωνιδης, Βακχυλιδης, μελικη ποιηση, ποιημα, τραγουδι, χορος, υμνος, θεος, λατρευτικο, πολεμικο εμβατηριο, παιανας, ευχη, Απολλωνας, Αρτεμη, διθυραμβος, Διονυσος, υπορχημα, ανθρωπος, εγκωμιο, επινικιος, παρθενιο, επιθαλαμιο, σκολιο, θρηνος, προπεμπτικο, εργασια, Τερπανδρος, Ιωνα, Βοιωτια, Μυρτις, Κοριννα, Αργος, Τελεσιλλα, Σικυωνα, Πραξιλα, χορικη ποιηση, Σπαρτη, χορικος ποιητης, Αλκμαν, Σαρδεις, θεια τυχη, Πινδαρος, μετρικη, μετρο, στιχος, στροφη, δακτυλικο γενος, δακτυλικο εξαμετρο, ιαμβικο τριμετρο, τροχαικο τετραμετρο, απλοτητα, συλλαβη, αρση, βραχεια, θεση, ιαμβος, μακρα, χρονος, τροχαιος, ισο γενος, σπονδειος, χοριαμβος, αναπαιστος, ημιολιο γενος, κρητικο, βακχειο, τρισημα, τετρασημα, Πεντασημα επτασημα, επιτριτος, ασυναρτητα, ασυναρτητοι, Αρχιλοχος, επωδος, διστιχο, ρυθμικο γενος, ρυθμος, επωδικο διστιχο, Χατζης ΜΑΚΡΑΙΟΣ ορθοδοξος υμνωδος, ιερα φιλοσοφια μετρα πινδαρικα πινδαρικο ιερη Βιεννη, Βεντοτης, 1802 χαλκογραφη προμετωπιδα ΠΑΠΑΠΑΡΑΣΧΟΣ, ΠΑΠΑΠΑΡΑΣΧΟΥ Φωκαευς φωκαια Πανδωρα, συλλογη ηδυτερο εξωτερικο μελος Πατριαρχικο ΤυπογραφειοΚωνσταντινουπολης, Κωνσταντινουπολεως Κωνσταντινουπολις Κωνσταντινουπολη, 1843, καστρο Castro 1846 καταλογος συνδρομητης συνδρομητων συνδρομη
Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

    ΣΧΟΛΙΑ
    ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ