Ο ΓΑΜΟΣ και τα ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ του, στην ΕΡΕΙΚΟΥΣΑ των ΔΙΑΠΟΝΤΙΩΝ ΝΗΣΩΝ

Ο ΓΑΜΟΣ

και τα

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ του, στην ΕΡΕΙΚΟΥΣΑ

των ΔΙΑΠΟΝΤΙΩΝ ΝΗΣΩΝ

Η παραλία του Πόρτο, από το Κάτεργο.
Στην γλυκειά Ερείκουσα...

Τα έθιμα του γάμου στην Ερείκουσα κατά τα παλαιότερα χρόνια αποτελούσαν μία ενότητα κοινωνικών γεγονότων που πρόσφεραν την ευκαιρία όχι μόνο για γλέντι αλλά και για σύσφιξη των δεσμών μεταξύ των μελών της τοπικής κοινωνίας. Έτσι, ερεικουσιώτικος γάμος αποτελούσε μία τελετουργία.

Οι διαδικασίες προετοιμασίας της τελετής του γάμου διαρκούσαν 1 εβδομάδα με την τελετή να λαμβάνει χώρα πάντοτε την Κυριακή. Πιο αναλυτικά, την Δευτέρα, την Τρίτη και την Τετάρτη, οι στενοί συγγενείς και οι γείτονες και των δύο οικογενειών συγκέντρωναν στο σπίτι της νύφης και του γαμπρού όλα τα απαραίτητα οικιακά σκεύη καθώς και τα έπιπλα για την οργάνωση του γαμήλιου γλεντιού.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΕΡΕΙΚΟΥΣΑ, ΕΔΩ.

ΤΟ ΨΩΜΙ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ

Την Πέμπτη το βράδυ οι συγγενείς και οι γείτονες έκαναν τα προζύμια, κοσκίνιζαν δηλαδή το αλεύρι που με αυτό θα ζύμωναν την επομένη τα ψωμί του γάμου. Κατά τη διάρκεια του κοσκινίσματος πετούσαν κέρματα μέσα στην σκάφη σαν μία πράξη συμβολισμού της ευημερίας και της αφθονίας των αγαθών που όλοι εύχονταν για το νιόπαντρο ζευγάρι. Αυτό αποτελούσε για τα μικρά παιδιά αλλά και για τους μεγάλους την αφορμή για το αλεύρωμα: ορμούσαν στην σκάφη και προσπαθούσαν να μαζέψουν τα κέρματα μέσα από το αλεύρι.

Την Παρασκευή, από νωρίς άναβαν οι φούρνοι της γειτονιάς για να ψηθούν οι κουλούρες του γάμου καθώς και μικρότερες που προορίζονταν για τα παιδιά των συγγενών και των γειτόνων.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τα ΔΙΑΠΟΝΤΙΑ ΝΗΣΙΑ, ΕΔΩ.

ΤΟ ΚΑΛΕΣΜΑ

Το πρωί του Σαββάτου οι καλεστάδες εξορμούσαν σε όλες τις γειτονιές. Περνούσαν από όλα τα σπίτια του νησιού και προσκαλούσαν τον κόσμο στην τελετή του γάμου στην εκκλησία του Νησιού καθώς και στο δείπνο που θα ακολουθούσε μετά.

Η ΠΡΟΙΚΑ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ

Την ίδια μέρα το απόγευμα μετέφεραν τα προικιά από το σπίτι της νύφης στο σπίτι του γαμπρού. Με τραγούδια τα έδεναν μέσα σε καλάθια και τα κουβαλούσαν πάνω στο κεφάλι τους σε μία πομπή της οποίας προηγούνταν πάντα το φλάμπουρο, κόκκινο μαντήλι σύμβολο της χαράς και της αγάπης.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΓΑΜΟ, ΕΔΩ.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ (ΣΤΑ ΠΡΟΙΚΙΑ)

Τα ρούχα που σας δίνομε

είναι σιδερωμένα.

Κι εμείς για την κοπέλα μας τάχομε αγορασμένα.

Ποιανού στρώνεις Νύφη;

Ποιόνε καρτερείς;

Εσένα στρώνω αγάπη

Εσένα καρτερώ

Σου στρώνω εδώ, σου στρώνω εκεί,

Σου στρώνω μέσα στο παχνί.

Σου στρώνω πέντε στρώματα

Πέντε μαξιλαρώματα.

Σου στρώνω για να κοιμηθείς

Εμένα να ονειρευτείς.

ΤΟ ΣΤΡΩΣΙΜΟ TOY ΚΡΕΒΑΤΙΟΥ

Αμέσως μόλις τα προικιά έφθαναν στο σπίτι του γαμπρού, γινόταν το στρώσιμο του νυφιάτικου κρεβατιού. Ανύπαντρες κοπέλες έστρωναν το νυφικό κρεβάτι τραγουδώντας.

Οι συγγενείς του γαμπρού και της νύφης δεν ξεχνούσαν να ρίξουν πάνω στο κρεβάτι ένα αγόρι για να είναι και το πρώτο παιδί του ζευγαριού αγόρι, το αγκωνάρι του σπιτιού όπως αποκαλούσαν στην Ερείκουσα τα πρωτότοκα αρσενικά παιδιά.

Σε όλη τη διαδικασία η νύφη φυσικά δεν παρευρισκόταν. Θα ερχόταν στο σπίτι του γαμπρού μετά το τέλος του γάμου.

ΤΟ ΣΤΟΛΙΣΜΑ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ

Η Κυριακή ήταν η μέρα για την τελετή του γάμου. Νωρίς το πρωί έφευγε ένα παιδί από το σπίτι του γαμπρού για να πάρει στη νύφη τις φούντες, βασικό στολίδι της παραδοσιακής ερεικουσιάτικης γαμήλιας φορεσιάς.

Το ντύσιμο και στόλισμα της νύφης γινόταν προσεκτικά και φροντισμένα από ανύπαντρα κορίτσια που τραγουδούσαν:

Πού την ήβρες ξένε

αυτήν τη νιά;

Την ξανθομαλλούσα

τη ρονταριά.

Από την πόλη ερχόταν

και από τα χωριά.

Τα βασιλικά της επότιζε

και τα αγιοσμαρί της εδρόσιζε.

Βρε παλικαράκι και αν δεν μ’ αγαπάς

Τι συχνοδιαβαίνεις και δε με ρωτάς;

Στείλε προξενήτρες στη μάνα μου

και προξενητάδες στον μπάρμπα μου.

Ιδιαίτερα πλούσια και εντυπωσιακή ήταν η νυφική φορεσιά. Συνδύαζε ενδυματολογικά στοιχεία τόσο από την Κέρκυρα και τους Παξούς όσο και από την Ήπειρο. Τα μαλλιά της νύφης στολίζονταν με πολύχρωμες φούντες ενώ στην κορυφή του κεφαλιού στερεωνόταν το φιόρι, διακοσμητικό εξάρτημα φτιαγμένο από πούπουλα και καθρεπτάκια.

Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της, η νύφη ξεσπούσε σε θρήνο για τον αποχωρισμό της από την οικογένειά της. Με κλάματα καλούσε κοντά της τα αγαπημένα της πρόσωπα, συνήθως τον ξενιτεμένο της πατέρα και τον αδελφό της. Πρόκειται για το λεγόμενο Τόι, το οποίο εικάζεται ότι προέρχεται από το επιφώνημα Ώι που υποδηλώνει συναισθήματα λύπης.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΝΑ ΤΗΣ

Θα φύγω μάνα και μην κλαίς

και δώσε μου την ευχή σου

Τάξε πως δε με γέννησες

Πως δε με έχεις παιδί σου.

Σύρε παιδί μου στο καλό

Και στην καλή την ώρα.

Και όσα έχει η μέρα η λαμπριά

να σ’ ακλουθήσουν όλα..

Θα φύγεις και η γειτονιά

θα γίνει ερημοκλήσι

Και όταν ξανάρθεις κόρη μου

πάλι θα ξανανθίσει.

ΤΟ ΣΤΕΦΑΝΩΜΑ

Μετά την ετοιμασία της νύφης, συνήθως κατά της 11 το πρωί της Κυριακής, ερχόταν ο γαμπρός στο σπίτι της συνοδευόμενος από τους συγγενείς και τους φίλους του και όλοι μαζί πήγαιναν στην εκκλησία για την τέλεση του μυστηρίου. Μετά την τελετή, το ζευγάρι μαζί με τους καλεσμένους τους χόρευαν έναν χορό στο προαύλιο της εκκλησίας και μετά οι νεόνυμφοι έφευγαν για το σπίτι του γαμπρού.

Στο κατώφλι του νέου της σπιτιού, η νύφη συναντούσε την πεθερά της η οποία την περίμενε με ένα ψωμί στο χέρι. Το έθιμο ήθελε τη νύφη να διαβαίνει το κατώφλι του σπιτιού με το ψωμί στο χέρι. Πρόσεχε δε ιδιαίτερα να μην πέσει το ψωμί από το κεφάλι της καθώς κάτι τέτοιο ερμηνευόταν σαν κακός οιωνός για το μέλλον τους. Πιστεύεται ότι το έθιμο αυτό αποτελούσε ένα είδος πρόβλεψης για την ευτυχία στην μετέπειτα ζωή του ζευγαριού.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ (1)

Ημέρα σαν τη σημερινή

δεν είναι σαν τις άλλες.

Γίνεται γλέντι στο νησί

κι είναι χαρές μεγάλες.

Σήμερα είναι άσπρος ουρανός.

Σήμερα είναι άσπρη μέρα.

Σήμερα στεφανώνεται

αητός την περιστέρα.

Ωσάν αητός είναι ο γαμπρός

σαν πέρδικα είναι η νύφη.

Νύφη μου ξάστερο νερό

και ξέλαμπρο φεγγάρι

Το αητέρι σου είναι ζηλευτό

και όμορφο παλικάρι.

Οσα πλουμίδια νύφη μου

έχει το φέρεμά σας

Τόσα να’ναι τα χρόνια σας

και τόσα τα καλά σας.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ (2)

Σ’ όσες χώ-κι αμάν αμάν

σ’ όσες χώρες και αν επήγα

Σ’ όσες χώρες και αν επήγα

τέτοιο αντρόγυνο δεν είδα.

Να είναι η νύ- κι αμάν αμάν

να είναι η νύφη τρυγονάκι

Να είναι η νύφη τρυγονάκι

και ο γαμπρός περιστεράκι.

Σ’ όσες χώ-κι αμάν αμάν

σ’ όσες χώρες και αν επήγα

Σ’όσες χώρες και αν επήγα

τέτοια νύφη δεν την είδα.

να ’χει τα -κι αμάν αμάν

να ’χει τα μαλλιά πλεξίδα

Να ’χει τα μαλλιά πλεξίδα

και καμαρωμένα φρύδια.

Σ’ όσες χώ- κι αμάν αμάν

σ’ όσες χώρες και αν επήγα

Σ’ όσες χώρες και αν επήγα

τέτοια νύφη δεν την είδα.

να ’χει τα -κι αμάν αμάν

να ’χει τα μαλλιά μετάξι

Να ’χει τα μαλλιά μετάξι

και πλεγμένα με την τάξη.

ΤΟ ΓΑΜΗΛΙΟ ΓΛΕΝΤΙ

Ύστερα από το μεσημεριανό γεύμα που γινόταν χωριστά, οι συγγενείς και το συμπεθεριό από την πλευρά της νύφης έρχονταν στο σπίτι του γαμπρού για να γλεντήσουν όλοι μαζί. Για να μπουν όμως στο σπίτι έπρεπε να έχουν τελειώσει το γεύμα οι καλεσμένοι του. Γι’ αυτόν το λόγο, στην μισή απόσταση ανάμεσα στα δύο σπίτια σταματούσαν και δεν συνέχιζαν αν δεν άκουγαν τουφεκιές από το σπίτι του γαμπρού, γεγονός που υποδήλωνε ότι το γεύμα είχε τελειώσει. Στο σπίτι του γαμπρού οι δύο οικογένειες με τους καλεσμένους τους γλεντούσαν με τραγούδια και χορό ως το βράδυ. Κάποια στιγμή μετά τα μεσάνυχτα, οι γλεντζέδες συνόδευαν με τραγούδια και ένα ταψί μπουρέκι (κρεατόπιτα) τον κουμπάρο στο σπίτι του. Εάν είχαν κέφι, επέστρεφαν και πάλι στο σπίτι του γαμπρού για να συνεχίσουν το γλέντι ως το πρωί.

Σε αρκετές περιπτώσεις, η τελετή του γάμου γινόταν στο σπίτι της νύφης και ακολουθούσε ομαδικό γλέντι στο σπίτι του γαμπρού. Εάν ο γάμος είχε πολύ κόσμο, κάθονταν στο τραπέζι λίγοι - λίγοι. Τελευταίοι έτρωγαν οι μάγειροι και οι σερβιτόροι. Την Δευτέρα μετά τον γάμο συχνά το γλέντι συνεχιζόταν. Από την γειτονιά του γαμπρού, κάθε σπίτι συνείσφερε από μια κότα, τις μαγείρευαν και έτρωγαν όλοι μαζί. Παράλληλα, οι οικογένειες του νιόπαντρου ζευγαριού, φρόντιζαν να επιστρέψουν τα σκεύη που είχαν δανειστεί από την γειτονιά. Με τον τρόπο αυτό τελείωνε ο Ερεικουσιώτικος γάμος.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΟΥ (1)

Σε τούτο το τραπέζι νερανζούλα

με τα πολλά κρασιά

είναι μια νεραντζούλα νεραντζούλα

με τα άνθη τα πολλά.

Μοσχοβολάει τα άνθη η νεραντζούλα

μυρίζει και ο καρπός

είναι μια νερανζούλα νεραντζούλα

η νύφη και ο γαμπρός.

Χίλιους χρόνους να ζήσει η νεραντζούλα

η νύφη και ο γαμπρός.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΟΥ (2)

Για την καλή μας συντροφιά

θα πω ένα τραγουδάκι

να σας ανοίξω την καρδιά

σαν το γαρουφαλάκι.

Εστειλα τον πετρίτα μου

να πάει να κυνηγήσει

μα ούτε ο πετρίταν ήρθε.

Πάνω σε πέτρα έκατσε και κάθεται και κλαίγει.

Τι έχει καλέ πετρίτα μου

και κάθεσαι και κλαίγεις;

Μου πήραν το κυνήγι μου

που ’θελα να δειπνήσω.

Σώπα καλέ πετρίτα μου

κι εγώ θα σου το φέρω.

ΑΥΓΕΡΙΝΟΣ*

Στο Πόρτο βγαίνει ο Αυγερινός, στο Κάτεργο η Πούλια

και πάνω στην Ερείκουσα βγαίνει βασιλοπούλα.

Στο Μεροβίγλι εκεί ψηλά στο πρασινοντυμένο

έχασα το μαντήλι μου το χρυσοκεντημένο.

Μα στα Κουκούλια ανέβηκα και στην Καρκούλα επήγα,

στα Κουραμήλα έφτασα, εκεί σε πρωτοείδα.

Το Ερεικουσιώτικο νησί μην το κατηγοράτε,

τι σας καλωσορίζουνε στα σπίτια τους αν πάτε.

Ερείκουσα

ΑΡΧΙΣΕ ΓΛΩΣΣΑ ΜΟΥ ΑΡΧΙΣΕ*

Άρχισε γλώσσα μου, άρχισε τραγούδια ν’ αραδιάσεις

τις έμορφες από ψηλά να τις εκατεβάσεις.

Μια κόρη από την Έγριπο θέλει να ταξιδέψει,

να ταξιδέψει δεν μπορεί, ν’ αράξει δεν ηξέρει.

Χίλια δίνει του καραβιού, τρακόσια του πελάγου

κι άλλα τρακόσια δώδεκα δίνει του καπετάνιου.

Κι η κόρη από το φόβο της κι από τη συλλοή της,

λιγοθυμιά της ήφερε και πέφτει λιγωμένη.

Και οι ναύτες εθαρρέψανε πως είν’ απεθαμένη.

Στη θάλασσα τη ρίξανε και στο περιθαλάσσι

κι η θάλασσα την έβγαλε στου Πόρτου τα μπουγάζια.

Μια Κυριακή, μια Λαμπριά και μια καλήν ημέρα

βγήκαν να σεριανίσουνε δυο πρώτα παλικάρια.

Παίρνουν την άκρη του γιαλού, παίρνουν το περιγιάλι

βρίσκουν την κόρη και βογκά και βαριαναστενάζει.

- Κόρη, μην είσαι Τούρκισσα, μην είσ’ Αρμενοπούλα,

μην είσ’ από την Έγριπο μια πρώτη αρχοντοπούλα;

- Εγώ δεν είμαι Τούρκισσα, δεν είμ’ Αρμενοπούλα,

παρά ’μαι από την Έγριπο μικρή βασιλοπούλα.

Ερείκουσα

ΠΟΛΥΞΕΡΗ*

Ξέρω τραγούδια να σας πω ένα σακί γεμάτο

και αν αρχίσω να τα ειπώ, θα βρ ’ η κορφή τον πάτο.

Κι αν εκακοτραγούδησα, να ’μαι συμπαθισμένη

π’ έπια νερό απ’ την ξέστα σου και βράχνιασα η καημένη.

- Πού ’σουν, περιστερούλα μου, τόσον καιρό κρυμμένη;

- Μες στην μερτούλα του γκρεμού μ ’ είχανε φυλαγμένη.

- Μερτιά μου χρυσοπράσινη, της εκκλησιάς στολίδι,

χωρίς εσέ δε γίνεται κανένα πανηγύρι.

Ερείκουσα

ΤΑ ΖΑΓΑΡΑΚΙΑ*

Παίρνω τα ζαγαράκια μου και πάω να κυνηγήσω,

λαγούς και πέρδικες να βρω και πίσω να γυρίσω.

Κι εκεί που ετριγύριζα πέρα στα ξένα όρη,

μού ’βγαλαν τα ζαγάρια μου μια πλουμισμένη κόρη.

Τόσον ωραία που ήτανε και μαργαριταρένια

που έπλενε και λεύκαινε σε πλάκα μαρμαρένια.

Της ρίχνω το μαντήλι μου της κόρης να το πλύνει

κι εκείνη εστάθη φρόνιμη και πίσω το γιαγύρει.

Και η μάνα της την έβλεπε από το παραθύρι.

- Γιατί, κόρη, δεν έπλενες του ξένου το μαντήλι,

που είναι ξένος από δω δεν έχει πού να μείνει;

- Κι αν είσαι ξένος απ’ εδώ νάρθεις στην κάμαρή μου.

- Να δεις κιθάρες (μπουζούκια) και βιολιά που ’χω για σε, μικρή μου.

Ερείκουσα - παραλλαγή του προηγουμένου

«Όσες χώρες κι αν επήγα τέτοια νύφη δεν την είδα

Να ’χει τα μαλλιά πλεξίδα και καμαρωμένα φρύδια,

να ’χει τα μαλλιά μετάξι και πλεμένα με την τάξη».

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης

"Ερείκουσα, ο επιπλέων ανθόκηπος".

(*) Ευχαριστούμε την Ερεικουσιώτισσα κ. Σοφία Κατέχη, για την πολύτιμη βοήθεια και συνεισφορά της.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τα ΕΠΤΑΝΗΣΑ, ΕΔΩ.

ΛΕΞΕΙΣ: ΓΑΜΟΣ, ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ, ΕΡΕΙΚΟΥΣΑ, ΔΙΑΠΟΝΤΙΑ ΝΗΣΙΑ, εθιμα, νυφη, γαμπρος, ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ, ΕΡΕΙΚΟΥΣΣΑ, ΔΙΑΠΟΝΤΙΟΙ ΝΗΣΟΙ 

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ