ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ
των ΣΕΡΒΙΩΝ ΚΟΖΑΝΗΣ
Του Κίμωνος Γ. Κοεμτζοπούλου
Ο κάθε τόπος έχει τα δικά του ήθη και έθιμα· και ο κάθε άνθρωπος έχει τας προλήψεις του. Συχνά ακούμε ανθρώπους, κυρίως μορφωμένους, να διαμαρτύρωνται: «εγώ δεν είμαι προληπτικός».
—Και το 13 δεν είναι κακός αριθμός;
—Κάθε άλλο. Εγώ μάλιστα το «13» το έχω για γουρλίδικο.
Να, λοιπόν, αμέσως η διαπίστωσις ότι και ο κύριος αυτός είναι προληπτικός. Διότι τί άλλο από πρόληψις το ότι το «13» το έχει για γουρλίδικο;
Εις την ιδιαιτέραν μου πατρίδα, τα Σέρβια, δεν μπορούσε βέβαια τα πράγματα να συμβαίνουν διαφορετικά. Πολλά, πάρα πολλά είναι και εκεί τα ήθη και τα έθιμα, αλλά και αι προλήψεις. Θα σας παραθέσω μερικά, που πιθανόν να είναι κοινά και εις άλλες επαρχίες της Ελλάδος και που διατηρούνται ακόμη:
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΝΟΜΟ ΚΟΖΑΝΗΣ, ΕΔΩ.
Για την Πρωτοχρονιά σφάζουν στην πατρίδα μου τον καλύτερο και μεγαλύτερο «κόκοτα» (κόκορα) και κάμνουν μ’ αυτόν την βασιλόπητα[1] (κοτόπητα[2]), μέσα στην οποίαν κρύβουν τον «παρά», ασημένιο παλαιό νόμισμα.
Το μεσημέρι ο αρχηγός της οικογενείας κόπτει την πήτα εις τόσα μερίδια, όσα είναι τα μέλη της οικογενείας, παρόντα και απόντα, (τα τυχόν ταξιδεύοντα, διότι όσα ευρίσκονται εις τα Σέρβια πρέπει απαραιτήτως να παρακάθηνται εις το πρωτοχρονιάτικο μεσημβρινό φαγητό), και επί πλέον κόπτει ένα μερίδιο δια τον Άγιο Βασίλειο, ένα δια το σπίτι, και από ένα μερίδιο δια τα τυχόν παρακαθήμενα ξένα πρόσωπα. Κατόπιν, πάλιν ο Αρχηγός, γυρίζει το «ταψί» της πήτας τρεις φορές και προσφέρει εις έκαστον ανά έν μερίδιον, ευχόμενος «καλή τύχη». Όποιος εύρη τον «παρά», είναι ο τυχερός της χρονιάς.
Των Θεοφανείων, 6 Ιανουαρίου, επικρατεί η συνήθεια να «βαπτίζουν» τους αρραβωνιασμένους και τους νιόπαντρους. Κατά την ημέρα αυτή η τελετή του αγιασμού των υδάτων, γίνεται εις την Κεντρικήν Πλατείαν των Σερβίων, (12ης Οκτωβρίου 1912). Κατά την στιγμήν κατά την οποίαν οι ιερείς ψάλλουν το «εν Ιορδάνη βαπτιζομένου, κλπ.», οι φίλοι παρασύρουν τον αρραβωνιασμένο ή τον νιόπαντρο εις την παρακειμένην βρύσιν και τον «βαπτίζουν», τον ραντίζουν δηλαδή με το νερό της βρύσης έως ότου αυτός «τάξη» ένα γλέντι κατά το οποίον απαραιτήτως θα υπάρχη εκτός του «ακράτου», και χοιρίδιον ή αρνάκι σούβλας. Εις το γλέντι αυτό λαμβάνουν μέρος μόνον άνδρες, οι φίλοι του γαμβρού. Γλέντι κάμνει και η νύφη, αλλά 2-3 ημέρες προ του γάμου της, καλούσα μόνον ανυπάνδρους φίλας της, δια να διασκεδάση δια τελευταίαν φοράν ως ανύπανδρος.
Το πρώτο κόκκινο αυγό που βάφουν την Μεγάλη Πέμπτη, το αφιερώνουν εις τις εικόνες του σπιτιού, τοποθετούντες το εις το εικονοστάσιο που έχει κάθε σπίτι. Το αυγό της περασμένης χρονιάς πηγαίνουν και το θάπτουν εις το αμπέλι, για να έχουν καλή «σοδειά».
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΕΔΩ.
«Όταν τα παπούτσια σας, ή οι παντόφλες σας, την ώρα που τις βγάζετε, πέσουν η μία επάνω στην άλλη, ετοιμασθήτε για ταξείδι».
«Η γάτα σας κυττάζει προς την έξοδο του σπιτιού και γλύφεται; Μη βγαίνετε έξω χωρίς ομπρέλλα, διότι εξάπαντως θα βρέξη. Αν κυττάζη προς το εσωτερικό του σπιτιού, ετοιμασθήτε να υποδεχθήτε κάποιον φίλο».
«Έχετε κανένα βαρέλι κρασί και θέλετε να το κάνετε ξύδι; Κρατήστε την συνταγή:
Γεμίζετε ένα ποτήρι από το κρασί αυτό και δίδετε εις ...60 πρόσωπα να πιούν από λίγο. Αν έπειτα απ’ αυτό ... μείνη λίγο κρασί στο ποτήρι σας (πράγμα πολύ αμφίβολο), εκείνο που θα μείνη μην αμφιβάλλετε ότι είναι πρώτης τάξεως «μαγιά» ξυδιού. Δεν έχετε παρά να το ρίξετε στο βαρέλι και έπειτα από λίγες μέρες θα έχετε το καλύτερο και το πλέον προσοδοφόρο ξύδι, διότι θα βγάζετε 10 οκάδες (συγγνώμην, κιλά ήθελα να πω) ξύδι και θα βάζετε 15 κιλά ...νερό!».
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τα ΣΕΡΒΙΑ ΚΟΖΑΝΗΣ, ΕΔΩ.
 |
| Το Κάστρο των Σερβίων. |
«Όταν δεν βρέχει για καιρό, γίνεται λιτανεία. Παπάδες, εικόνες, εξαπτέρυγα και όλος ο κόσμος, πηγαίνουν έως τα «Κάστρα» (το Κάστρο της Ωρηάς).
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τα ΚΑΣΤΡΑ ΤΗΣ ΩΡΙΑΣ, ΕΔΩ.
Αν η λιτανεία δεν φέρη αποτέλεσμα και χρειάζεσθε οπωσδήποτε βροχή, δεν έχετε παρά να κάνετε αυτό που γίνεται στην πατρίδα μου:
Τα παιδιά ντύνουν ένα της παρέας «παπαρούνα» ή «πιρπιρούνα», δηλαδή το ντύνουν με διάφορες πρασινάδες, ώστε να κρύβουν τελείως το κεφάλι του και ολόκληρο το σώμα· βάζουν εις το κεφάλι του ένα «τέτζερη» (κατσαρόλα) για καπέλο (σαν αυτά τα ωραία καπέλα που φορούν σήμερα οι μοντέρνες κυρίες) και το γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι. Η οικοκυρά το καταβρέχει με νερό, δια να βρέξη και δροσισθή η γη, όπως εκείνη δροσίζει την κινητή αυτή πρασινάδα και όλοι εν χορώ ψάλλουν:
Πιρπιρούνα περπατεί
περπατεί και τραγουδεί:
Θέ μου βρέξε μια βροχή
μια βροχή καλή - καλή,
για να γίνουν τα σπαρτά,
για να γίνουν τα ψωμιά,
για να φάνε τα παιδιά,
τα παιδιά τα ορφανά.
Αν έπειτα απ’ αυτό δεν ιδήτε βροχή, τότε θα ειπή πως εσείς έχετε ντυθεί «πιρπιρούνα», και επειδή αρπάξατε κάποια ...πούντα με το κατάβρεγμα που σας έκαναν, δεν είσθε πια σ’ αυτόν τον ...ψεύτικο και άπιστο κόσμο για να την ιδήτε.
«Παπαρούνα» ή «Πιρπιρούνα», λένε στα Σέρβια όσους είναι «μουσκίδι», βρεγμένος δηλαδή από το κεφάλι έως τα «νύχια».
«Στα μικρά παιδιά και στα ...γαϊδουράκια, καθώς και στα λοιπά …οικόσιτα ζώα, κρεμούν γαλάζιες χάντρες για να μη τα πιάνη το μάτι. Στα παιδιά κρεμάνε και κανένα σταυρουδάκι, ενώ στα ζώα και κανένα ...σκόρδο! Σπανίως, κρεμάνε σκόρδο και στα παιδάκια.
Αν έχετε «κακό μάτι», θέλετε όμως να μη «πιάση», δεν έχετε παρά να φτύσετε το παιδάκι ή το ζώο, τρεις φορές και να φωνάξητε: «σκόρδο – σκόρδο – σκόρδο!». Έτσι είναι βέβαιον ότι το παιδάκι θα γλυτώση από το «κακό μάτι» σας.
ΠΗΓΗ: Μακεδονικόν Ημερολόγιον, 1960. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.1.2020.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΘΙΜΑ: Γ. Λεκάκης: "Τάματα και αναθήματα".
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Βασιλόπιττα.
[2] Κοτόπιττα.
ΛΕΞΕΙΣ: ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ, ΣΕΡΒΙΑ ΚΟΖΑΝΗΣ, Κοεμτζοπουλος, ηθη, εθιμα, προληψεις, προληπτικος, 13, αριθμος, γουρι, προληψη, πρωτοχρονια, κοκοτας, κοκορας, βασιλοπητα, κοτοπητα, παρας, ασημενιο νομισμα, πητα, πιττα, πιτα, αγιος Βασιλειος, τυχη, αη Βασιλης, Θεοφανεια, βαπτισμα, αρραβωνας, νιοπαντροι, αγιασμος υδατων, βρυση, νερο, ταξιμο, γλεντι, ακρατος, χοιριδιο, χοιρος, αρνακι σουβλας, αρνι, ανδρες, γαμβρος, νυφη, γαμος, ανυπανδρη, φιλη, ανυπανδρος, κοκκινο αυγο, Μεγαλη Πεμπτη, εικονα, εικονοστασι, αμπελι, σοδεια, παπουτσι, παντοφλα, ταξιδι, γατα, βροχη, φιλος, βαρελι κρασι, ξυδι, συνταγη, 60, ποτηρι, μαγια ξυδιου, ξιδι, λιτανεια βροχης, Παπας, Καστρα, Καστρο της Ωρηας, Ωριας, παπαρουνα, πιρπιρουνα, πρασιναδα, τετζερης, κατσαρολα, καπελο, δροσια, γη, σπαρτα, ψωμι, ορφανο, γαιδαρος, οικοσιτο ζωο, γαλαζια χαντρα, κακο ματι, σταυρουδακι, σκορδο, παιδια, φτυσιμο, παιδακι, τρεις φορες, τρις, 3, βασιλοπιττα, Κοτοπιττα, βασιλοπιτα, Κοτοπιτα, βασκανια, γητεια, γητεμα
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook