Gasset: Σκέψεις για τις
δυνατότητες
που προσφέρει η γλώσσα
στο ελεύθερο πνεύμα
Του Χρίστου Γούδη
Ο άνθρωπος από τη φύση του νοιώθει την ανάγκη να επικοινωνήσει με
τον συνάνθρωπό του, να σπάσει τον κόσμο της μοναξιάς του. Κάθε όμως προσπάθεια
επικοινωνίας του εν μέρει μόνο είναι επιτυχημένη, κάθε μορφής επικοινωνία
προσεγγιστική. Σε κάθε επικοινωνία υπάρχει πομπός και δέκτης που άμεσα
επηρεάζουν και αλλοιώνουν την έννοια των λέξεων. Πέραν αυτού η ίδια η γλώσσα
όχι μόνο δυσκολεύει την έκφραση ορισμένων σκέψεων αλλά διαταράσσει τη λήψη
άλλων και παραλύει τη σκέψη μας, την μπλοκάρει στην κίνησή της σε ορισμένες
κατευθύνσεις. Δεν μιλάμε μόνο σε μία
ορισμένη γλώσσα αλλά και σκεπτόμαστε πάνω σε γραμμές προκατασκευασμένες από αυτήν.
Οι διαφορετικές γλώσσες μας χωρίζουν και διακόπτουν την επικοινωνία μας όχι
τόσο λόγω των διαφορών τους, όσο λόγω των διαφορετικών συστημάτων σκέψεως και
των διαφορετικών φιλοσοφιών από τις οποίες πηγάζουν.
Η γλώσσα αποτελεί φραγμό που πρέπει να ξεπερνιέται συνεχώς. Με αυτή
την έννοια το ξεπέρασμά της αποτελεί διεύρυνση της ελευθερίας του ανθρωπίνου
όντος μιας και του επιτρέπει να σκεφτεί διαφορετικά. Το ελεύθερο πνεύμα όπως
και η σύγχρονη επιστήμη (που ξεπηδά απ’ αυτό) βρίσκονται σε διαρκή πόλεμο με τη
γλώσσα. Γιατί η γλώσσα είναι μιας μορφής
γνώση που αντανακλά το παρελθόν και σε παγιδεύει σ’ αυτό. Όταν παλιότερα η
Δυτική ανθρωπότητα έλεγε ότι ο Ήλιος ανατέλλει ή δύει το εννοούσε. Νόμιζε ότι
έτσι πράγματι συνέβαινε. Εξέφραζε, περιέγραφε, ερμήνευε την πραγματικότητα της
εποχής, ήταν γνώση, λογική, λόγος ιερός. Σήμερα μια τέτοια έκφραση είναι ένα
υπόλειμμα του τρόπου σκέψεως του παρελθόντος, ένα κατά συνθήκη ψεύδος που
κυκλοφορεί ακόμη ανάμεσά μας, όπως και τόσα άλλα. Και κάπου μας παγιδεύει,
κάπου περιορίζει τους ορίζοντες της σκέψεώς μας.
Όλοι οι μεγάλοι συγγραφείς, όλα τα μεγάλα ελεύθερα πνεύματα
επιτυγχάνουν να δημιουργήσουν τη δική τους γλώσσα. Αυτό είναι το κύριο
χαρακτηριστικό τους. Το να γράφει κανείς
καλά είναι μια συνεχής απόδραση από τον κατεστημένο τρόπο σκέψεως. Απαιτεί
ραδικαλισμό (ανατρεπτικότητα), μικρές διαβρώσεις της γραμματικής, τροποποίηση
της συνήθους χρήσεως λέξεων και εννοιών και όλα αυτά κατά τέτοιο τρόπο ώστε να
γίνεται κανείς κατανοητός. Η ανοικτή διάσταση της γλώσσας είναι το υπόβαθρο
μέσα στο οποίο κινείται κάθε φιλελεύθερος άνθρωπος. Που από τη φύση του υπάρχει
ακριβώς για να αμφισβητήσει τα καθιερωμένα, τα κατεστημένα, τα δόγματα του
σήμερα, ακόμη και την κοινή γνώμη.
(*) O José Ortega y Gasset, ένας από τους μεγαλύτερους διανοητές του ευρωπαϊκού πνεύματος, γεννήθηκε
στην Μαδρίτη το 1883 και πέθανε το 1955. Μεταξύ των έργων του περιλαμβάνονται:
«Οι στοχασμοί του Δον Κιχώτη» που αναφέρεται σε ισπανικά θέματα, «Το θέμα του
καιρού μας» φιλοσοφικού περιεχομένου, το αισθηματικό «Η απανθρωποποίηση της
Τέχνης», η φιλολογική κριτική «Αθλιότης και Μεγαλοπρέπεια της Μεταφράσεως» και
το γνωστότερο από όλα, το κοινωνικό φιλοσοφικό του opus magnum «Η εξέγερση των Μαζών».
Εκείνο που διακρίνει ολόκληρο το
έργο του Ortega y Gasset είναι η πρωτοποριακή ανάλυση των
κοινωνικών φαινομένων που το καθιστά σύγχρονο, αλλά και επίκαιρο, πολλά χρόνια
μετά την πρώτη του παρουσίαση. Ίσως γιατί τα έργα του είναι γραμμένα με βάση τη
δική του προσωπική αρχή: «οι σελίδες ενός πετυχημένου βιβλίου είναι ένας κρυφός
διάλογος με τον αναγνώστη, τον χαϊδεύουν ή τον γρονθοκοπούν».
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook