Έγκλειστοι
με ομοιότητες και διαφορές
με την παραβολή των δεσμωτών
του σπηλαίου του Πλάτωνος
ΚΑΙ ΤΟ
ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Με γνώμονα την Σωκρατική Απορία
διερωτώμεθα.
Πόση ελευθερία έχουμε ήδη χάσει, αλλά
κυρίως πόση ακόμη και για πόσο χρονικό διάστημα είμαστε διατεθειμένοι, έτοιμοι
και συνειδητοποιημένοι να στερηθούμε;
Διατελούμε σε εγκλεισμό πέραν της
λεγομένης καραντίνας (quaranta = σαράντα),
ήτοι το προληπτικό σαρανταήμερο των μεσαιωνικών μέτρων στα λοιμοκαθαρτήρια (ή
λαζαρέτα) των λιμανιών, για τους ναυτικούς και επιβάτες των εισερχομένων
πλοίων.
Ο λαός μας, φέροντας στις πλάτες του
μια μυριοετή ιστορία και μια εμπεδωμένη φιλοσοφία θεωρούσε πάντα ως πρώτιστα
αγαθά την υγεία και την ελευθερία, και σε δεύτερη μοίρα την απόκτηση πλούτου.
Γι’αυτό και στις καθημερινές φιλοφρονήσεις μας ή τους χαιρετισμούς μας προέχει η
συνηθισμένη φράση «υγεία πάν’ απ’ όλα».
Η κοινωνία μας, γνωρίζοντας πολύ καλά
και από πρώτο χέρι, την οικτρή κατάσταση του υγειονομικού μας συστήματος, όπως
άλλωστε και οι ιθύνοντες πού έσπευσαν να πάρουν εγκαίρως αυστηρά μέτρα, εξ
αιτίας των επαίσχυντων μνημονίων και των εγγενών ατασθαλιών, δέχτηκε αγόγγυστα
τον εγκλεισμό.
Προσοχή όμως. Η χαρά της εκπλήρωσης
ενός σκοπού, που όλοι μας αποδεχτήκαμε, μπορεί στην πορεία να μας ξεγλιστρήσει και
να μας επαναφέρει στην προτεραία κατάσταση και ίσως με απογοητευτικά και πιο
επώδυνα αποτελέσματα επιστροφής στην φάση του εγκλεισμού. Όλο αυτό αποτελεί ένα
μεγάλο κοινωνικό στοίχημα και είναι μία από τις μεγαλύτερες αγωνίες του νου.
.
Διατελούμε εθελουσίως έγκλειστοι με ένα
ιδιότυπο τρόπο ο οποίος έχει πολλές ομοιότητες αλλά και βασικές διαφορές με την
παραβολή των δεσμωτών του σπηλαίου, όπως αυτό αναφέρεται στην «Πολιτεία» του
Πλάτωνος.
Γνωρίζουμε ότι η εθελουσία σκλαβιά
είναι κατά πολύ χειρότερη εκείνης που μας επιβάλλεται από άλλους. Και αυτό
γιατί πολλάκις ο άνθρωπος αντί να αντιδράσει και να παλέψει για την κατάκτηση
και την διατήρηση της ελευθερίας του που απαιτεί ευθύνη, κόπο και θυσία,
επαναπαύεται στην γαλήνη της ανευθυνότητα και την αταραξία της όποιας
υποδούλωσης αποδεχόμενος στην κυριολεξία να δεθεί ο ίδιος στις αλυσίδες του.
Η τρίτη και τελική φάση, αν έρθει και
πότε, χωρίς πισωγυρίσματα στην επώδυνη αφετηρία, την οποίαν οι πάντες
ευαγγελίζονται, άγνωστο πότε θα έλθει, προϋποθέτει την όσον το δυνατόν βεβαιωμένη
ασφάλεια της ζωής μας. Κι αυτό μόνον κατόπιν κάποιας αποτελεσματικώς
δοκιμασμένης χρήσης φαρμάκων και ίσως και κάποιων ή κάποιου εμβολίου που θα εξασφάλιζε
την ανοσία μας, έστω ετησίως. Ένα εμβόλιο όμως το οποίον δεν πρέπει να έχει
οδυνηρές παρενέργειες μάλλον θα αργήσει ένεκα των αναγκαίων αυστηρών ιατρικών
διαδικασιών και προδιαγραφών. Εκτός και αν συμφωνηθεί η εφαρμογή του με πρόωρα
και επιλήψιμα στατιστικά αποτελέσματα της ασφαλείας του, γεγονός που θα έχει
και την εμφάνιση πολλών δυσάρεστων συνεπειών.
Εν τω μεταξύ οι οικονομίες των κρατών δοκιμάζονται
και κινδυνεύουν να καταρρεύσουν, αυξάνοντας την αβεβαιότητα, τον φόβο και την
αγωνία των ανθρώπων. Όσων έχασαν και όσων θα χάσουν ίσως για πάντα την εργασία
τους αλλά και αυτών που ίσως υποστούν μειώσεις στους μισθούς τους και στις
συντάξεις τους.
Η λύση δεν μπορεί να προέλθει από την
κάθε μεμονωμένη κοινωνία αλλά από την σύμπραξη των κοινωνιών παγκοσμίως.
Η κρίση από τον κορωνοϊό απέδειξε ότι
δεν υπάρχει μία ενιαία Ευρώπη αλλά περισσότερες. Έγιναν πιο εμφανείς οι ρωγμές
νοοτροπίας και συμπεριφοράς των βορείων έναντι των νοτίων Ευρωπαίων.
Η θεμελιώδης διαφορά έγκειται - ένεκα
πολιτιστικών και θρησκευτικών εμπεδωμένων πεποιθήσεων - στο ότι οι Νότιοι βάζουμε
τους ανθρώπους και την υγεία τους πάνω και πρώτα απ’ όλα, ενώ οι προτεσταντικής
οικονομιστικής νοοτροπίας χώρες δίνουν προτεραιότητα στην εργασία, στην
ανθρώπινη ικανότητα και αποτελεσματικότητα στα επιτηδεύματά τους, στην παραγωγή
αφθόνων κοινωνικών αγαθών, και κυρίως στην παραγωγή πλούτου που θα τους
προσπορίσει και ισχύ. Ένα καθαρά στυγνό ωφελιμιστικό όραμα του ατόμου. Ίσως
γι’αυτό δεν δίστασαν να ανακοινώσουν μεθόδους και στρατηγικές της λεγομένης
«ανοσίας της αγέλης» ή παρομοίων τακτικών και στρατηγικών αρκεί να μην θιγεί η
ευημερία τους και η ανωτερότητά τους έναντι των άλλων λιπόψυχων ανθρωπιστών.
Και εδώ είναι που γεννάται το δίλημμα.
Ποια είναι τα σχέδια και ποιες οι
διαθέσεις αυτών που κατέχουν τα ηνία της παγκόσμιας ισχύος και της παγκόσμιας
οικονομίας;
Πως σκοπεύει να διαχειριστεί η νέα τάξη
πραγμάτων την μετά κορονοϊού εποχή; Όλοι μας το αντιλαμβανόμαστε ότι ο κόσμος
αλλάζει και θα είναι πάρα πολύ διαφορετικός ο μετά της εποχής του κορωνοϊού
κόσμος.
Η παγκόσμια άρχουσα τάξη, μέσω και των
τοπικών ισχυρών πλουσιοπάροχα αμειβομένων πλοκαμιών της, θα χρησιμοποιήσει ως
άλλοθι τον κορωνοϊό για να επαναπροσδιορίσει τις περιοχές και τον τρόπο επιρροή
της.
Τα ηλεκτρονικά μέσα που έχει στην
φαρέτρα της η νέα τάξη πραγμάτων καθιστούν τον Orwel και τον Haxley ερασιτέχνες. Η
πραγματικότητα τους έχει προ πολλού ξεπεράσει και ο κόσμος που περιγράφουν
φαίνεται σχεδόν μέχρι και ανθρώπινος μπροστά στον ολοκαίνουργο κόσμο που επισπεύδουν
κάποιοι να διαμορφώσουν με την αιτιολογία να μας σώσουν από τους κορωνοϊούς.
Ο λοιμός (ίωση) βρίσκεται σε εξέλιξη
και εν τω μεταξύ μια νέα απειλή βρίσκεται εν όψει, ο επερχόμενος λιμός (πείνα)
ένεκα της ανεργίας και της περιορισμένης παραγωγής και κατανάλωσης αγαθών.
Ας ελπίσουμε ότι όποια υποχρεωτική
εφαρμογή της σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας για την λεγομένη παρακολούθηση της
διάδοσης του κορωνοϊού δεν θα καταστεί ο εφιάλτης των ανθρώπων, των οποίων όλα
τα προσωπικά δεδομένα τους θα τα κατέχουν κάποιες υποτίθεται ασφαλείς, ως προς
το απόρρητο, τράπεζες πληροφοριών.
Θα δούμε άραγε και στην Ελλάδα να
γεμίζουν με κάμερες οι δρόμοι μας και να μπει σε εφαρμογή το σύστημα βιντεοεπιτήρησης
με τους σαρωτές αναγνώρισης προσώπων;
Θα φακελώνεται ανά πάσα στιγμή ο κάθε
πολίτης; Θα καταγράφονται οι κινήσεις του και η συμπεριφορά του; Και αφού θα
είμαστε όλοι υπό παρακολούθηση θα υπάρχει και η «κοινωνική βαθμολόγηση», με την
ανάλογη επιβράβευση, την τιμωρία και γιατί όχι και την δημόσια ταπείνωση; Θα
προσδιορισθεί κάποιο σύστημα μορίων που θα μας βαθμολογεί; Και τότε αν θα
έχουμε μόρια πάνω από κάποιο όριο θα δικαιούμαστε δάνειο, δημόσια περίθαλψη ή
δεν ξέρω πια άλλα κοινά αγαθά.
Ο Μεγάλος αδελφός εν όψει. Ήδη στην Κίνα
αντιστοιχεί μια κάμερα, υψηλής ανιχνευτικής ικανότητας, για κάθε επτά πολίτες
και στο Λονδίνο μια κάμερα ανά δέκα τέσσερεις πολίτες. Ένας εφιάλτης που
αναγνωρίζει λεπτομερώς κάθε άνθρωπο, ψάχνει τα προσωπικά του στοιχεία στις
βάσεις δεδομένων και καταγράφει όλες τις κινήσεις του. Με την χρήση και της τεχνικής
νοημοσύνης μέσω του νέου υπερταχέως ψηφιακού ηλεκτρονικού συστήματος πέμπτης
γενεάς υψηλών συχνοτήτων, του λεγομένου 5G,
θα αναδύονται στις οθόνες εν ριπή οφθαλμού όλα τα προσωπικά μας δεδομένα,
ιατρικά, κοινωνικά, οικονομικά, ιδεολογικά, θρησκευτικά, συνήθειες, προτιμήσεις
και κάθε άλλη έκφανση της ζωής μας, στην διάθεση και στην ευχέρεια των κυριάρχων.
Και μαζί με όλα αυτά επισπεύστηκε και
κάτι που κάποιοι πολύ θα το ήθελαν, η τηλεργασία. Να εργάζεται κανείς από το
σπίτι του, μιας και η τεχνολογία το επιτρέπει για πάρα πολλές δραστηριότητες.
Αυτό όμως δεν είναι άμοιρο κοινωνικών συνεπειών.
Με την τηλεργασία καθίστανται όμως
δυσδιάκριτα τα σύνορα μεταξύ του χρόνου της ζωής και του χρόνου εργασίας.
Το ίδιο το σπίτι, γίνεται θύμα των
μηχανισμών της πλεονάζουσας εργασίας και τα διαχωριστικά σύνορα μεταξύ οικογενειακής
ζωής και εργασίας σβήνουν. Από την στιγμή όμως που το σπίτι μετατρέπεται σε
χώρο εργασίας γραφείου εκλείπει και ότι μέχρι τώρα οριζόταν ως χρόνος εργασίας.
Πεπεισμένοι επί πλέον ότι αυτό είναι
καλό και σκεπτόμενοι με τον πλατωνικό τρόπο, θα λέγαμε ότι αγαπήσαμε τις
αλυσίδες μας που μας κρατάνε στο βάθος του σπηλαίου, κινούμενοι ανάμεσα σε γνώμες,
απόψεις και εικασίες, οι οποίες παράγονται και διακινούνται εκεί στο ημίφως της
φωτιάς του σπηλαίου από τους κυριάρχους του διαλόγου ή καλύτερα από τους
κυριάρχους του μοναδικού ενιαίου λόγου των ισχυρών.
Αυτό που συμβαίνει όμως είναι ιδιαιτέρως
ανησυχητικό, αλλά πάνω απ' όλα μου φαίνεται ανησυχητικός ο τρόπος με τον οποίο
η επίσημη αφήγηση, χωρίς ρωγμές, χωρίς ραβδώσεις, χωρίς αντίθετες δυνατές απόψεις
και θέσεις, επαίρεται και εξυμνεί την χωρίς ευρεία αποδοχή και διαβούλευση τηλεργασία
ως των ων ουκ άνευ της απελευθέρωσης.
Και για να απελευθερωθούμε από το
σπήλαιο, όπως λέει ο Πλάτων, δηλαδή για να βγούμε έξω, για να επιτελέσουμε την
ανάβαση, απαιτείται πρώτα απ' όλα μια περιαγωγή της ψυχής, μια μετατροπή της
ψυχής. Όχι βεβαίως όπως το στριφογύρισμα της παιδικής οστρακίνδας (νύξ-ημέρα,
το σημερινό κορώνα-γράμματα).
.
Πλάτων. Πολιτεία. 521c4.
«Τοῦτο
δή, ὡς ἔοικεν, οὐκ ὀστράκου ἂν εἴη περιστροφή, ἀλλὰ ψυχῆς περιαγωγὴ ἐκ νυκτερινῆς
τινος ἡμέρας εἰς ἀληθινήν, τοῦ ὄντος οὖσαν ἐπάνοδον, ἣν δὴ φιλοσοφίαν ἀληθῆ φήσομεν
εἶναι.»
.
Αυτό
βέβαια, καθώς φαίνεται, δεν είναι απλό σαν το στριφογύρισμα του οστράκου, αλλά
περιστροφή της ψυχής από μια σκοτεινή ημέρα σε μια αληθινή, δηλαδή στην ανύψωσή
της στο όν, και αυτή είναι ακριβώς που θα ειπούμε πως είναι αληθινή φιλοσοφία.
Πρέπει να αλλάξουμε
την προοπτική μας. Ακριβώς όπως ο δεσμώτης στο σπήλαιο, αλλάζει την προοπτική
επειδή ακριβώς γυρίζει προς το στόμιο της εξόδου. Με το να στρέψει το βλέμμα
του που ήταν στερεωμένο στο βάθος του σπηλαίου, όπου έβλεπε τις σκιερές
αφηγήσεις, τις οποίες εσκεμμένα και αφειδώς του πρότειναν οι επαγγελματίες της
γνώμης, οι σοφιστές, οι μιμητές κρυμμένοι πίσω από το τοιχίο. Ο απελευθερωμένος
δεσμώτης γυρίζει και ξεκινά την δύσκολη ανάβαση προς το φως του Ηλίου, προς ένα
πιο αληθινό ον που είναι ακόμη πιο γνωστό, λέει ο Πλάτων «μάλλον όν», ένα ον
που είναι κάτι περισσότερο από μια υψηλότερη ποσότητα ύπαρξης.
Ιδού λοιπόν η σπουδαιότητα να αλλάξουμε
την εικόνα που εμείς έχουμε του κόσμου. Μόνον αλλάζοντας την εικόνα που εμείς
έχουμε του κόσμου, τότε μπορούμε πραγματικά να αλλάξουμε τον ίδιο τον κόσμο.
Και σε αυτήν την περίπτωση και τον κόσμο της εργασίας. Αυτό είναι δύσκολο, και
φυσικά όχι τυχαίως ο Πλάτων φαντάζεται ανηφορική την οδό που οδηγεί έξω του
σπηλαίου. Όλος ο εικός μύθος του σπηλαίου παίζεται μεταξύ του μέσα και του έξω,
αλλά κυρίως και μεταξύ του κάτω και του άνω. Πρέπει να βγούμε από το σπήλαιο.
Αυτό όμως απαιτεί μιαν ανάβαση που θα μας φέρει έξω από το σπήλαιο.
Άλλωστε ο ίδιος ο Πλάτων επαναλαμβάνει
σε αρκετά έργα του μια παλαιά παροιμία που τόσο ενστερνίζεται.
«Χαλεπὰ
τὰ καλά»
Τα όμορφα πράγματα είναι δύσκολα.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.5.2020.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ κείμενα του Γ. Σ. ΓΚΑΝΑΣΟΥ, ΕΔΩ.
ΛΕΞΕΙΣ: εγκλεισμος, σπηλαιο του Πλατωνος, ΚΟΡΟΝΟΙΟΣ, ΔΙΛΗΜΜΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Γκανασος, Σωκρατικη Απορια, Σωκρατης, καραντινα, σαραντα, λοιμοκαθαρτηριο, λαζαρετο, σπηλαιο του Πλατωνα, Πλατων, Πλατωνας, σπηλαιο Πλατωνα, σπηλαιο Πλατωνος, χαλεπο, κορονοιος, κορωνοιος
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook