Παιδαγωγική
του εγκεφάλου
ή Παιδαγωγική της χαράς
δρ. μηχανικού περιβάλλοντος και
νηπιαγωγού
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΑ ΓΙΑΤΙ ΤΟΥ ΤΙΤΛΟΥ
Γιατί άλλη μία ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ; και γιατί του ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ;
Τι σχέση μπορεί να
έχει αυτή η Παιδαγωγική με την χαρά και γιατί;
Σπεύδω αμέσως να απαντήσω:
Πρώτον:
Στην Παιδαγωγική δεν έλειψαν οι μεγάλοι διανοητές, με σπουδαίο έργο και
έμπνευση, αρχίζοντας από την Ελληνική Αρχαιότητα μέχρι σήμερα, τόσον στην
Ελλάδα, όσον και παγκοσμίως. Κινδυνεύουμε να αποκλείσουμε αρκετούς, αν
αναφέρουμε μόνον λίγα αξιομνημόνευτα ονόματα φιλοσόφων και παιδαγωγών, όπως
π.χ. Πλάτων, Αριστοτέλη Πλούταρχος, Κομένιος, Λόκ, Ρουσώ, Πεσταλότζι, Ντεκρολί,
Φρενέ, Μοντεσσόρι, Πιαζέ Παπανούτσος, Γληνός, Δελμούζος κλπ.
Ωστόσο, η λειτουργία νηπιαγωγείων (για παιδιά 2-6 ετών) ως θεσμού,
είναι μικρής χρονικής ιστορίας διεθνώς, (περίπου 200 ετών) (1).
Επομένως, η προβληματική γύρω από μεθόδους και πρακτικές συστημάτων
προσχολικής Παιδαγωγικής με δυνατότητα θεσμικής εφαρμογής ευρείας κλίμακας,
βρίσκεται σε στάδιο ανάπτυξης, και κάθε προβληματισμός μπορεί να είναι χρήσιμος
και θεμιτός, υπό όρους επιστημονικής επάρκειας.
Δεύτερον:
Η επιστημονική γνώση για την δομή και λειτουργία του υγιούς εγκεφάλου,
και του νευρικού συστήματος εν γένει (το βασικό εργαλείο στην διαμόρφωση του
οποίου στοχεύει κυρίως η Παιδαγωγική), έχει εκθετικά αυξηθεί την τελευταία
20ετία, πράγμα που οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν εφευρεθεί πλέον μη
επεμβατικές απεικονιστικές μέθοδοι (δηλαδή με χρήση εξωτερικών αισθητήρων), που
δεν υπήρχαν πριν. Κατά τον 20° αιώνα υπήρχε για τον εγκέφαλο, μόνον το απλό ηλεκτροεγκεφαλογράφημα.
Μετά το 2000 επίσης, έγινε γνωστή η αποκωδικοποίηση του ανθρωπίνου γονιδιώματος (του κληρονομικού υλικού,
DNA, του πυρήνα των κυττάρων), πράγμα που έχει εμπλουτίσει και συνεχίζει να
εμπλουτίζει την επιστημονική γνώση της Βιολογίας, για τον τρόπο λειτουργίας των
κυττάρων, με ανάπτυξη μάλιστα και ενός καινούργιου κλάδου: Επιγενετικής, που αποκαλύπτει την προσαρμογή του DNA στο περιβάλλον
(environmental epigenetics).
Επομένως, όλη αυτή η καινούργια γνώση με πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία της,
επανακαθορίζει σε αρκετά σημεία τον τρόπο που η Ψυχολογία (στατιστική κυρίως
επιστήμη συσχετισμού περιβαλλοντικών ερεθισμάτων και συμπεριφορών, χωρίς γνώση
της ενδιάμεσης λειτουργίας του εγκεφάλου), ερμηνεύει τις συμπεριφορές και
καθορίζει τρόπους πρακτικών εφαρμογών. Όπως είναι γνωστόν η κλασική Ψυχολογία
ήταν μέχρι σήμερα ο κύριος οδηγός της Παιδαγωγικής επιστήμης.
 |
| H Ε. Βαλιάνζα με τον Γ. Λεκάκη, κατά την πρώτη παρουσίαση του βιβλίου της, στις ομιλίες του, στο ΦΡΟΝΕΙΝ. |
Τρίτον:
Σε αυτό το βιβλίο γίνεται προσπάθεια με βάση καινούργιες γνώσεις του 21ου
αιώνα (των τελευταίων 2 δεκαετιών δηλαδή), όσον αφορά τις επιστημονικές έρευνες
για την δομή και λειτουργία του εγκεφάλου, να προταθούν ορισμένες βελτιώσεις
ή/και τροποποιήσεις της προσχολικής Παιδαγωγικής, σε σχέση με αυτή που
εφαρμόζεται ή διδάσκεται ήδη στα Πανεπιστήμια της χώρας.
Δεν γίνεται προσπάθεια να ερμηνευθούν με τα νέα εργαλεία των επιστημών
του Εγκεφάλου οι γνωστές από την Ψυχολογία και εφαρμοζόμενες ήδη παιδαγωγικές
μέθοδοι και πρακτικές αγωγής και εκπαίδευσης των παιδιών στην προσχολική
ηλικία, (πράγμα που ήδη επιχειρείται από ορισμένα βιβλία που κυκλοφορούν), με
στόχο αυτές να τεκμηριωθούν επαρκέστερα, ή να αυξηθεί το αίσθημα σπουδαιότητας
των νηπιαγωγών για την δουλειά τους.
Γίνεται προσπάθεια να αναδειχθεί μια νέα θέαση του εγκεφάλου, όχι απλώς
ως οργάνου συμπεριφοράς, πράγμα που είναι η θέαση της Ψυχολογίας, αλλά ως
οργάνου μετατροπής και συσσώρευσης ενεργείας στο σώμα από ερεθίσματα του
περιβάλλοντος, (ενεργειακή θέαση), με βάση τις νέες γνώσεις της Βιολογίας και
Φυσιολογίας για τους νευρώνες και τον εγκέφαλο, την περιβαλλοντική Επιγενετική (Environmental
epigenetics), καθώς και την δομική
και λειτουργική συνδεσιμότητα των διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου (structural and functional connectivity).
Επιχειρείται επίσης, ένας νέος τρόπος ερμηνείας της συμπεριφοράς των
παιδιών προσχολικής ηλικίας, όχι μόνον με βάση το χρονικό σχέδιο ωρίμανσης των
διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου, αλλά κυρίως με βάση την χωροταξική τους θέση
και την συνδεσιμότητα τους, που επιτρέπει την ενεργειακή υποστήριξη ορισμένων
κρίσιμων περιοχών από άλλες γειτονικές τους.
Η συγγραφεύς είναι η ίδια Νηπιαγωγός, μεταδιδακτορική ερευνήτρια με
πρακτική εμπειρία 10 ετών περίπου στην εφαρμοσμένη Νηπιαγωγική από το 2008 έως
σήμερα, και Μηχανικός Περιβάλλοντος με επαγγελματική πείρα άνω των τριών
δεκαετιών από το 1973 (δεν είναι ούτε ψυχολόγος ούτε ιατρός). Είναι επίσης
μητέρα δύο παιδιών και γιαγιά τεσσάρων εγγονιών.
Το κίνητρο της να βρει μία βελτίωση της σύγχρονης προσχολικής
Παιδαγωγικής, με όρους περιβάλλοντος και εγκεφάλου, ώστε τα παιδιά των
σημερινών μεγαλουπόλεων, που μεγαλώνουν εγκλωβισμένα στο δομημένο περιβάλλον,
να ερωτευθούν την Φύση και να γίνουν ως ενήλικες υπέρμαχοι της προστασίας της,
έγινε η αφορμή που την οδήγησε σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εμπειρία ζωής, η
οποία περνούσε από την επαφή με την γνώση των σύγχρονων Επιστημών του
Εγκεφάλου, στα πλαίσια της Διδακτορικής της διατριβής (2004-2009) και μιας
Μεταδιδακτορικής παιδαγωγικής έρευνας σε παιδιά 3-5 ετών (2009-2012), που
απέδειξαν ότι «η Φύση ανταποδίδει την αγάπη προς αυτήν και κάνει τα παιδιά
εξυπνότερα και ικανότερα για την ζωή».
Το εφαρμοσμένο πρόγραμμα προσχολικής αγωγής «Αριστοτελικά παιχνίδια
λόγου και λογικής στην Φύση», που η ίδια σχεδίασε και εφήρμοσε (2016-2017) σε
200 προσχολικά παιδιά του παιδικού σταθμού και νηπιαγωγείου «Λιλιπούπολη» της
Πετρουπόλεως Αττικής, βραβεύτηκε ως καινοτομία Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης από
τον θεσμό “Education Business Awards 2017” και αφορούσε 54
μαθήματα επίδειξης του τρόπου εκπαίδευσης προσχολικών παιδιών σε 9 πάρκα και
άλση της Αττικής («Μάθημα στην Φύση», όχι απλώς εκδρομή). Το σύνολο του
εκπαιδευτικού υλικού αυτού του προγράμματος εκδόθηκε ήδη (2).
Αυτό που η συγγραφεύς αποκόμισε από τις παραπάνω εμπειρίες ζωής,
κατατίθεται θεωρητικώς στο βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας, με όσο γίνεται πιο
εκλαϊκευμένο τρόπο, και απευθύνεται σε νηπιαγωγούς, γονείς και φροντιστές
παιδιών προσχολικής ηλικίας, ώστε με την βοήθεια της Φύσης και των γνώσεων για
τον Εγκέφαλο να μεγαλώσουν παιδιά υγιέστερα, ικανότερα και ευτυχέστερα.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΔΩ.
Σημειώσεις:
1. Τα πρώτα
σποραδικά νηπιαγωγεία εμφανίστηκαν στην Γαλλία (σχολές πλεξίματος για παιδιά
φτωχών το 1770, με πρωτοβουλία του πάστορος Ομπερλέν). Αργότερα, περί τα μέσα
του 19ου αιώνος μ.Χ. στην Ιταλία εμφανίστηκε το πρώτο νηπιαγωγείο
(1833) στην Cremona από τον πάστορα Apporti, και το 1840 στην Γερμανία ο πρώτος
Νηπιακός Κήπος από τον παιδαγωγό Froedel. Στην Ελλάδα, δημιουργήθηκε το 1897 το
πρώτο νηπιαγωγείο στην Αθήνα («Πρότυπος Νηπιακός Κήπος») από την Αικατερίνη
Λασκαρίδου-Χρηστομάνου, ενώ κατά το διάστημα 1914-1929 θεσπίσθηκαν τα πρώτα
νομοθετήματα για τον τρόπος ίδρυσης και λειτουργίας νηπιαγωγείων. (Πηγή: Διαδίκτυο)
Το 1932
υπήρχαν 500 Ελληνικά νηπιαγωγεία, ενώ σήμερα λειτουργούν περίπου 3500. (Πηγή: στοιχεία Πανελλήνιας Ομοσπονδίας
Συλλόγων Ιδιοκτητών Παιδικών Σταθμών-ΠΟΣΙΠΣ).
2. Ε.
Βαλιάντζα Αυτιά. «Αριστοτελικά παιχνίδια λόγου και λογικής στην Φύση» Αθήνα,
Υδρονομή Ε.Ε.(2019).
Το βιβλίο μπορείτε να το παραγγείλετε / προμηθευτείτε με ένα mail, ΕΔΩ.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 22.6.2020.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την Ε. ΒΑΛΙΑΝΤΖΑ, ΕΔΩ.
ΛΕΞΕΙΣ: Παιδαγωγικη του εγκεφαλου, εγκεφαλος, παιδεια, χαρα, Βαλιαντζα Αφτια, πλεξιμο,
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook