ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ:
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ
ΤΗΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ
Της Θέκλας Χ. Καβούνη,
θεολόγου, πτυχιούχου Τμ. Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας
Α.Π.Θ.,
Μ.Α.(μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης)
στην Βυζαντινή και Χριστιανική
Αρχαιολογία και Τέχνη Α.Π.Θ.
Στην Ελληνική Επικράτεια αλλά και παγκοσμίως, η απόφαση του Τουρκικού
κράτους δια του προέδρου του Ερντογάν να χρησιμοποιηθεί στο εξής ο
μεγαλοπρεπέστερος και σημαντικότερος ναός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η
Εκκλησία της Του «Θεού Σοφίας» στην Κωνσταντινούπολη ως τζαμί, έχει προκαλέσει
θλίψη, πόνο και κατακραυγή.
Η Αγία Σοφία, το πολιτιστικό αποτύπωμα της συνέχειας του Ελληνισμού
μέσω του Χριστιανισμού και του Βυζαντίου, κατασκευάστηκε κατόπιν πρωτοβουλίας
του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Β΄(527-565) στο σημείο εκείνο που προϋπήρχε ναός
κτισμένος από τον Μ. Κωνσταντίνο, είχε καεί την εποχή της εξορίας του Ιωάννη
Χρυσοστόμου και είχε ξαναχτιστεί επί αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β΄. Καταστράφηκε για
άλλη μία φορά κατά την στάση του Νίκα (532), οπότε ο Ιουστινιανός αποφάσισε να
κτιστεί ναός μεγαλύτερος και λαμπρότερος. Για την σχεδίαση αυτού του δύσκολου
εγχειρήματος, ο αυτοκράτορας επέλεξε δύο αρχιτέκτονες-μηχανικούς (με ιδιαίτερες
μαθηματικές γνώσεις): τον Ανθέμιο από τις Τράλλεις (σημερινό Αϊδίνι) και τον
Ισίδωρο από την Μίλητο. Για την κατασκευή του ναού μεταφέρθηκαν από όλα τα
σημεία της αυτοκρατορίας εξαιρετικής ποιότητας και πολυτέλειας υλικά και τα
εγκαίνια του ναού πραγματοποιήθηκαν μετά από πέντε χρόνια, στις 27 Δεκεμβρίου
του 537 από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, ο οποίος αντικρίζοντας ολοκληρωμένο το
θαυμαστό αυτό έργο αναφώνησε: «Δόξα τῷ Θεῷ
τῷ καταξιώσαντί με τοιοῦτον ἒργον ἐπιτελέσαι. Νενίκηκά σε Σολομών!».
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ, ΕΔΩ.
Η Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως είναι κτισμένη στο ρυθμό της τρίκλιτης «βασιλικής
μετά τρούλου» και αποτέλεσε κατασκευαστικό πρότυπο όχι μόνο για τον χριστιανικό
κόσμο αλλά και για τον κόσμο του ισλάμ. Έχει μήκος 77 μέτρα και πλάτος 71
μέτρα. Ο τρούλος έχει διάμετρο 32 μέτρα και χαμηλά στην βάση του υπάρχουν
σαράντα παράθυρα, από τα οποία περνάει άπλετο φως και δίνει την εντύπωση στον
επισκέπτη του ουράνιου στερεώματος. Στα δυτικά του ναού υπάρχει νάρθηκας και
εξωνάρθηκας. Στο αίθριο, το οποίο δεν σώζεται σήμερα, υπήρχε κρήνη με την
περίφημη καρκινική επιγραφή
ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ.
Κοσμείται από
θαυμαστά ψηφιδωτά, τα οποία προστέθηκαν σε διάφορες ιστορικές στιγμές στην
διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Βεβαίως, όλες οι επιγραφές είναι στην
ελληνική γλώσσα, καταδεικνύοντας για άλλη μία φορά τον ελληνικό χαρακτήρα της
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Ο λαμπροστόλιστος ναός υπέστη την πρώτη του καταστροφή και λεηλασία το
1204, εποχή της 4ης σταυροφορίας και κατάκτησης της
Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (1204-1261).
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους Οθωμανούς (1453),
η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε τζαμί, εξωτερικά προστέθηκαν τέσσερεις μιναρέδες, εσωτερικά
γέμισε μουσουλμανικές επιγραφές στην αραβική γλώσσα και σκεπάστηκαν τα θαυμαστά
ψηφιδωτά με ασβεστώδες επίχρισμα. Το 1847, επί Σουλτάνου Αβδούλ Μεζίτ,
ανατέθηκαν στους Ιταλούς αρχιτέκτονες αδελφούς Fosseti εργασίες επισκευής και
συντήρησης του μνημείου. Στα 1931 ο Κεμάλ άφησε ανοικτό για πρώτη φορά
τον ναό σε ξένους αρχαιολόγους και επιστήμονες και συγκεκριμένα, στο Βυζαντινό
Ινστιτούτο της Αμερικής να αποκαλύψει και να διαφυλάξει τα μωσαϊκά της Αγίας
Σοφίας, με πρώτους αρχαιολόγους τους καθηγητές Th. Whittemore και A. Underwood. Από
το 1934 λειτούργησε - μέχρι την πρόσφατη κατακριτέα απόφαση του προέδρου
Ερντογάν - ως μουσείο, αποφέροντας πολύ σημαντικά κέρδη με την είσπραξη
εισιτηρίου στο τουρκικό κράτος. Όπως όμως μας διηγείται ο λογοτέχνης και
Ακαδημαϊκός Αλέξανδρος Μωραϊτίνης (1851- 1929), εκτός από την βαθύτατη
συγκίνηση, κατάνυξη και ευλάβεια που ένοιωσε όταν επισκέφτηκε την Αγία Σοφία
στα 1902 και ενώ λειτουργούσε ως τζαμί, οι μουσουλμάνοι κληρικοί δεν επέτρεπαν
σε επισκέπτες να εισέλθουν στον ναό εάν δεν κατέβαλαν χρηματικό αντίτιμο!
Η Αγία Σοφία μπορεί σήμερα να ανήκει στην εδαφική επικράτεια του
Τουρκικού κράτους, αλλά τίποτα στην σύλληψη, κατασκευή και χρήση της δεν
αποτελεί πρωτότυπη πολιτιστική και θρησκευτική πράξη των Τούρκων αλλά προϊόν
μιας βίαιης κατάκτησης. Η Αγία Σοφία για σχεδόν χίλια χρόνια ήταν το μεγάλο
εκκλησιαστικό και εθνικό κέντρο του Βυζαντίου, εκεί όπου ελάμβαναν χώρα οι
επισημότερες πράξεις της Αυτοκρατορίας. Στις μέρες μας, εκτός από πολύ
σημαντικό κομμάτι του Ελληνισμού και τον Χριστιανισμού, είναι μέρος της
Παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η πράξη ανακήρυξης του ιερού ναού της Αγίας Σοφίας σε τζαμί
καταδεικνύει την συνέχεια της προσπάθειας του Τουρκικού κράτους από την εποχή
της Οθωμανικής αυτοκρατορίας να επιδεικνύει και επιβεβαιώνει συνεχώς την
ισλαμική κυριαρχία επί του Χριστιανισμού, του Ελληνισμού και του Δυτικού
πολιτισμού! Ας ευχηθούμε πως θα ξαναγίνει πάλι προσιτή η πρόσβαση της σε επισκέπτες
από όλο τον κόσμο και πως κάποια μέρα θα επαναλειτουργήσει με την αρχική της
ιδιότητα: ως Χριστιανικού ναού.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 12.7.2020.
ΛΕΞΕΙΣ: ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ, ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ, ΒΥΖΑΝΤΙΟ, ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ, Καβουνη, Ερντογαν, Βυζαντινη Αυτοκρατορια, Εκκλησια της Του Θεου Σοφιας, Κωνσταντινουπολη, τζαμι, Ιουστινιανος Β, Κωνσταντινος, εξορια, Ιωαννης Χρυσοστομος, Θεοδοσιος Β, σταση του Νικα, 532, αρχιτεκτονας, μηχανικος, μαθηματικα, Ανθεμιος, Τραλλεις, Αιδινι, Ισιδωρος, Μιλητος, 27 Δεκεμβριου 537, Δοξα τω Θεω
τω καταξιωσαντι με τοιουτον εργον επιτελεσαι Νενικηκα σε Σολομων, Αγια Σοφια Κωνσταντινουπολης, τρικλιτη βασιλικη
μετα τρουλου, χριστιανισμος, ισλαμ, τρουλος, σαραντα παραθυρα, φως, ναρθηκας, εξωναρθηκας, αιθριο, κρηνη, καρκινικη επιγραφη, ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ, ψηφιδωτα, επιγραφη, λεηλασια, 1204, 4η σταυροφορια, Φραγκοι, 1261, Τουρκοι Οθωμανοι, 1453, μιναρες,μουσουλμανικη επιγραφη, αραβικη γλωσσα, ασβεστης, 1847, Σουλτανος Αβδουλ Μεζιτ, ιταλος αρχιτεκτονας, Φοσετι, 1931, Κεμαλ Ατατουρκ, αρχαιολογος, Βυζαντινο
Ινστιτουτο Αμερικης, μωσαικο, Γουαιτμορ, Αντεργουντ, 1934, μουσειο, Μωραιτινης, 1902
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook