Ο ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ, ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΟΜΗΡΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ - της Θ. Καβούνη

Ο ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ

ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΚΑΙ ΟΙ ΟΜΗΡΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ

Της θεολόγου Θέκλας Καβούνη

Κατά την βυζαντινή περίοδο, τα Ομηρικά έπη είχαν μεγάλη απήχηση στην γραμματεία και στην παιδεία της εποχής. Οι μαθητές, από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, εκτός από τις γνώσεις που αποχτούσαν, διδάσκονταν και ήθος. Έτσι, μέσα από την διδασκαλία των Ομηρικών έπων και την συγγραφή σχετικών σχολιασμών αναδεικνύεται η προσωπικότητα του Ευσταθίου, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ο Ευστάθιος υπήρξε δάσκαλος, συγγραφέας, ιερέας και λόγιος της εποχής της δυναστείας των Κομνηνών(1057-1185). Πιθανό έτος γέννησης το 1130 και πιθανό έτος κοίμησης το 1195. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και απέκτησε την φιλολογική του κατάρτιση στο πανεπιστήμιο της Πόλης από τον θείο του «Μαΐστορα των ρητόρων» Νικόλαο Κατάφλωρο, εξ ου και αναφέρεται πολύ συχνά ως Ευστάθιος Κατάφλωρος. Αφού υπηρέτησε ως διάκονος στο Πατριαρχείο στα μέσα του 12^ου αιώνα, αναδεικνύεται ως ένας από τους μεγαλύτερους καθηγητές της ρητορικής στην Βασιλεύουσα, κατακτώντας με την σειρά του και αυτός τον τίτλο του «Μαΐστορα των ρητόρων».

Καρπός της διδακτικής του εμπειρίας των Ομηρικών επών ήταν το τρίτομο υπομνηματιστικό του έργο στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια «Παρεκβολαί εἰς Ὅμηρον». Γύρω στα 1174 του γίνεται πρόταση να αναλάβει τον επισκοπικό θρόνο στα Μύρα της Λυκίας, αλλά λίγα χρόνια αργότερα (γύρω στα 1177-80), δέχεται να ενθρονιστεί στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Εκεί, στα 1185, βιώνει την άλωση της πόλης από τους Νορμανδούς, την οποία και περιγράφει στο σχετικό ιστοριογραφικό του πόνημα. Ο Ευστάθιος φέρεται να κατέχει τον επισκοπικό θρόνο της πόλης και μετά την άλωση, αλλά καθώς κανένα του έργο δεν μπορεί να χρονολογηθεί μετά το 1195, ο θάνατος του πρέπει να επήλθε λίγο αργότερα από το 1190.

ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ

 Σύμφωνα με τον Γερμανό καθηγητή φιλολογίας και βυζαντινολόγο Κάρλ Κρουμπάχερ (1856-1909), τα έργα του Ευσταθίου μπορούν να χωριστούν σε δύο ομάδες κατά τον χρόνο συγγραφής και το περιεχόμενο: σε εκείνα που περιέχουν σχόλια για τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και τα οποία συνέγραψε για τους μαθητές του στην Κωνσταντινούπολη και σε εκείνα που δημιούργησε κατά την διάρκεια της παραμονής του στην Θεσσαλονίκη και αποτελούν πραγματείες, επιστολές, λόγους, αναφέρονται στην ιστορία της εποχής, σε εκκλησιαστικές μεταρρυθμίσεις και θρησκευτική διδασκαλία.

Έτσι, τα πιο σημαντικά του έργα είναι:

·        ΠΑΡΕΚΒΟΛΑΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ ΚΑΙ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

·        ΠΑΡΕΚΒΟΛΑΙ ΕΙΣ ΠΙΝΔΑΡΟΝ

· ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ «ΓΕΩΓΡΑΦΙΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ» ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΠΕΡΙΗΓΗΤΗ

· ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΛΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΥΠΟ ΤΩΝ ΝΟΡΜΑΝΔΩΝ

ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΕΣ:

Ø ΕΠΙΣΚΕΨΙΣ ΒΙΟΥ ΜΟΝΑΧΙΚΟΥ ΕΠΙ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙ ΤΩΝ ΚΑΤ΄ΑΥΤΟΝ

Ø ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΠΙΓΚΑΛΟΥΝΤΑΣ ΑΥΤΩ ΜΝΗΣΙΚΑΚΙΑΝ, ΕΙΠΟΤΕ ΑΝΑΜΝΗΣΘΕΙ Η ΚΑΚΩΣΕΩΣ ΛΕΓΟΜΕΝΗΣ ΠΟΤΕ ΑΥΤΩΝ

Ø ΠΕΡΙ ΥΠΟΚΡΙΣΕΩΣ

ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΙ

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ

ΣΤΙΣ «ΠΑΡΕΚΒΟΛΕΣ»

Κατά τον καθηγητή κλασσικών σπουδών του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ Richard Hunter, η μέθοδος προσέγγισης των Ομηρικών επών από τον Ευστάθιο είναι αυτή της προσεκτικής μελέτης και ακολούθως της κατά περίπτωση ερμηνείας, είτε αλληγορικά, είτε μυθολογικά, είτε πραγματικά ιστοριολογικά. Επίσης, χαρακτηριστικό στοιχείο γραφής του αποτελεί η σκωπτική διάθεση, με την οποία επενδύει τους σχολιασμούς του.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

ΤΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ

Την συμβολή του Αρχιεπισκόπου Ευσταθίου στις Ομηρικές Σπουδές έχουν τονίσει μεταξύ άλλων και οι:

- Paul Maas (Γερμανός καθηγητής κλασσικών σπουδών και βυζαντινολόγος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης),

- Καρλ Κρουμπάχερ,

- Φαίδων Κουκουλές (αείμνηστος καθηγητής ΕΚΠΑ-βυζαντινολόγος),

- Αδ. Κοραής,

- Κων. Μπόνης (καθηγητής ΕΚΠΑ),

- John - Melville Jones (καθηγητής στο πανεπιστήμιο Δυτικής Αυστραλίας και μεταφραστής των έργων του Ευσταθίου στα αγγλικά),

- Richard Hunter (καθηγητής πανεπιστημίου Cambridge),

- η εξαίρετη καθηγήτρια των Ομηρικών επών αείμνηστη Άννα Τζιροπούλου Ευσταθίου,

και

ο Γ. Λεκάκης, ο οποίος έχει τονίσει την συμβολή του Ευσταθίου στην συνέχεια της Ομηρικής παράδοσης.

Πιο συγκεκριμένα, κατά τον - πολύ αυστηρό στις κρίσεις του – καθηγητή Paul Maas (1880-1964) αι «Παρεκβολαί εἰς Ὅμηρον» αποτελούν το σημαντικώτερο γραμματολογικό επίτευγμα της Μεσαιωνικής Περιόδου!

Για τον Ευστάθιο, ο μαθητής του Μιχαήλ Χωνιάτης ή Ακομινάτος(αργότερα μητροπολίτης Αθηνών 1138-1222) δηλώνει πως, για την εποχή του υπήρξε η σύγχρονη ενσάρκωση και το υποκατάστατο της κλασσικής Αθήνας ως κέντρου της ελληνικής γνώσης και σοφίας.

Ο μεγάλος διδάσκαλος του γένους Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833), υπογραμμίζει ιδιαίτερα την συμβολή του Ευσταθίου στην διαχρονία της ελληνικής γλώσσας.

Γενικότερα, ο Ευστάθιος, έχοντας συμπεριλάβει στις «Παρεκβολές» του τις προσπάθειες όλων των προηγουμένων μελετητών, παραθέτοντας συγχρόνως τις δικές του παρατηρήσεις, εκτός του ότι δείχνει την μεγάλη του αγάπη και προσήλωση προς τον Όμηρο, φανερώνει συνολικά την βαθιά του γνώση γύρω από την Ελληνική Γραμματολογία και τον πολιτισμό.

Εν κατακλείδι, στα έργα του Ευσταθίου καταδεικνύεται για άλλη μια φορά η συνέχεια της ελληνικής ιδιοφυΐας, μέσα από το Βυζάντιο μέχρι την σύγχρονη εποχή.

Ο Ευστάθιος, Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, τιμάται ως άγιος από την Εκκλησία μας και εορτάζει στις 20 Σεπτεμβρίου.

Θεωρείται ως ο προστάτης των φιλολόγων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Βασιλικοπούλου-Ιωαννίδου Αγ. «Η Αναγέννησις των Γραμμάτων κατά τον Ιβ΄αιώνα εις το Βυζάντιον και ο Όμηρος», διδακτορική διατριβή, Αθήνα 1971-1972.

Λεκάκης Γ. "Ο Όμηρος, οι σχολιαστές του και άλλες πηγές για τα ομηρικά". Του ιδίου "Κωνσταντινούπολη και Αγία Πετρούπολη".

Ματσούκας Ν. «Ιστορία της Φιλοσοφίας», εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, 2010.

Hunter R. «Ευσταθίου Εγκώμιον», Διεθνές Επιστημονικό συνέδριο «Ευστάθιος Θεσσαλονίκης», Θεσσαλονίκη 26.2.2015.

Χρήστου Π. «Εκκλησιαστική Γραμματολογία», τ. β΄, εκδ. Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2003.

Πρακτικά Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου «Ευστάθιος Θεσσαλονίκης», 26-28.2.2015.

ΠΗΓΗ: Περίληψη διάλεξης που δόθηκε στις 1.6.2020 στην Σχολή «Φρονεῖν». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.6.2020.

ΔΕΙΤΕ την ομιλία της Θ. ΚΑΒΟΥΝΗ, ΕΔΩ.

ΛΕΞΕΙΣ: Ευσταθιος, Ομηρος, ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΟΜΗΡΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ, Καβουνη, βυζαντιο, Ομηρικα επη, γραμματεια, παιδεια, Ιλιαδα, Οδυσσεια, ηθος, σχολια, σχολιασμος, Ευσταθιος Αρχιεπισκοπος Θεσσαλονικης, δασκαλος, συγγραφεας, ιερεας, λογιος, δυναστεια Κομνηνων, 1130, 1195, Κωνσταντινουπολη, φιλολογια, Μαιστορας των ρητορων, Καταφλωρος, διακονος, Πατριαρχειο Κωνσταντινουπολεως, 12^ος αιωνας, ρητορικη, Βασιλευουσα, μαιστορες, Παρεκβολαι εις Ομηρον, 1174, επισκοπος, Μυρα Λυκιας, Λυκια, Θεσσαλονικη, 1185, αλωση της Θεσσαλονικης, Νορμανδοι, αλωσις, Κρουμπαχερ, σχολιο, ΠΑΡΕΚΒΟΛΑΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ ΚΑΙ ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ΠΑΡΕΚΒΟΛΑΙ ΕΙΣ ΠΙΝΔΑΡΟΝ, Πινδαρος, ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΗΣ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΛΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΥΠΟ ΤΩΝ ΝΟΡΜΑΝΔΩΝ, ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ, ΜΟΝΑΧΙΚΟΣ ΒΙΟΣ, ΜΝΗΣΙΚΑΚΙΑ, ΥΠΟΚΡΙΣΙΑ,  ΘΕΟΛΟΓΙΑ, ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΙ, Χαντερ, ερμηνεια, αλληγορια, μυθολογια, σκωπτικη διαθεση, Μαας, βυζαντινολογια, Κουκουλες, Κοραης, Μπονης, Τζοουνς, Τζιροπουλου Ευσταθιου, Λεκακης, γραμματολογια, Μεσαιωνας, Χωνιατης, Ακομινατος, μητροπολιτης Αθηνων, ελληνικη γλωσσα, αγιος Ευσταθιος, 20 Σεπτεμβριου, φιλολογος, Γραμματα

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ