Σύντομο ιστορικό-θρησκευτικό χρονικό της Παναγίας Σουμελά - του Χρ. Γιανταμίδη

Σύντομο ιστορικό-θρησκευτικό

χρονικό της Παναγίας Σουμελά 

Του πλοιάρχου (ε) (ε.α.), Χρήστου Γιανταμίδη, Π.Ν.

 

Η ιστορική βυζαντινή Μονή Παναγία Σουμελά, σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε το 380-386 μ.Χ. από τους Αθηναίους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρόνιο, στο όρος Μελά του Πόντου, περί τα 40 χλμ. νότια της Τραπεζούντας. Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σουμελά είναι μια από τις τρεις που φιλοτέχνησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Οι άλλες δύο ευρίσκονται στην Μονή Μεγίστης Λαύρας στα Καλάβρυτα και στην Μονή Κύκκου της Κύπρου.[1]

Για όσους δεν το γνωρίζουν, η ετυμολογία της λέξεως «Σουμελά», προέρχεται από την φράση «εις του Μελά = στου Μελά = σου Μελά» στην ποντιακή διάλεκτο «Σουμελά» η οποία πριν μεταφερθεί από τους αναφερόμενους μοναχούς στον Πόντο έφερε το όνομα Παναγία η Αθηνιώτισσα.

Η μεγαλύτερη ακμή της Μονής συνέπεσε με την σύσταση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας (1204-1461) - ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΠΟΝΤΟ, ΕΔΩ - όπου οι αυτοκράτορες Κομνηνοί παραχώρησαν σημαντικά προνόμια. Χρυσόβουλα υπέρ της Μονής εξέδωσαν οι μεγάλοι Κομνηνοί αυτοκράτορες, όπως, Ιωάννης, ο Αλέξιος ο Β΄, και ιδιαίτερα ο Αλέξιος ο Γ΄, που ανακαίνισε την Μονή, ο δε Μανουήλ ο Γ (1390-1417) αφιέρωσε στη Μονή, το 1390, ένα τμήμα από το Τίμιο Ξύλο του Σταυρού του Χριστού.

Επίσης την Μονή ευεργέτησαν και οι ηγεμόνες των παραδουνάβιων ηγεμονιών, όπως, οι ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας, Σκαρλάτος (1755) και Στέφανος (1764) , και ο ηγεμόνας της Ουγγροβλαχίας Ιωάννης Υψηλάντης με καταγωγή από την περιοχή του Όφι επαρχίας της Τραπεζούντας, - ΔΕΙΤΕ βίντεο-ντοκιμαντέρ του Γ. Λεκάκη για τους ΥΨΗΛΑΝΤΗΔΕΣ, ΕΔΩ - με χρυσόβουλά τους χορήγησαν στην Μονή Παναγία Σουμελά πάγια ετήσια οικονομική χορηγία.

Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας υπήρξε προπύργιο της Ορθοδοξίας και του ελληνισμού. Οι λειτουργοί του ναού της έγιναν ένθερμοι διδάσκαλοι του γένους και τα κελιά τους σχολεία. όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Τραπεζούντιος ιστορικός της Μονής Επαμ. Κυριακίδης: "Ότε η λατρεία του Χριστού δεν ήτο δυνατόν ελευθέρως και εν τω φανερώ να εξασκείται, η Μονή Σουμελά υπήρξε λιμήν Σωτηρίας…Η Μονή Σουμελά κατά την εποχή ταύτην υπήρξεν και κέντρο παιδείας…λαμπτήρ αληθής σελαγίζων εν τη μακρά και ζοφερά εκείνη νυκτί…".

Κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκ. Πολέμου η Μονή Σουμελά ερημώθηκε και αφού έφυγαν οι Έλληνες από τον Πόντο η καταστροφή της ολοκληρώθηκε. Την φρικώδη εκείνη εποχή της Μικρασιατικής καταστροφής του 1922, όπου μαίνονταν οι σφαγές και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους, οι μοναχοί της Μονής πριν φύγουν έκρυψαν την εικόνα της Παναγίας μαζί με τον πολύτιμο σταυρό με το Τίμιο Ξύλο, καθώς και το χειρόγραφο ευαγγέλιο του οσίου Χριστοφόρου στο παρακείμενο εξωκλήσι της Αγ. Βαρβάρας.

Για μια ακόμη φορά, η μεγαλόχαρη Παναγία Σουμελά έκανε το θαύμα της, για να βρεθεί κοντά στους Πιστούς της, γιατί δεν μπορούσε να ζει μακριά τους, όπως και οι Πόντιοι δεν μπορούσαν να ζήσουν χωρίς την Παναγία τους, την Παναγία Σουμελά που επί 17 αιώνες έζησαν μαζί, έχοντας την ευλογία της. Έτσι, το 1931, η εικόνα της Παναγίας μεταφέρθηκε στην Αθήνα, όταν ο τότε Πρωθυπουργός της Ελλάδος, Ελευθέριος Βενιζέλος, ζήτησε από τον Τούρκο ομόλογό του Ισμέτ Ινονού να επιτραπεί σε Έλληνα κληρικό να μεταβεί στην Μονή Σουμελά για να μεταφέρει τα κρυμμένα εκκλησιαστικά κειμήλια και την θαυματουργή εικόνα στην Ελλάδα. Ο Ινονού έδωσε την άδεια και στην συνέχεια ο ιερομόναχος Αμβρόσιος Σουμελιώτης από τους τελευταίους ιερομόναχους της μονής Σουμελά, πρόσφυγας πλέον στην Ελλάδα, μετέβη στην μονή του, στον Πόντο και από την κρυψώνα ανέσυρε το κιβώτιο με την εικόνα και τα κειμήλια και τα μετέφερε στην Ελλάδα. Τα παρέδωσε στον μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθο Φιλιππίδη, ο μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Ελλάδας, ο οποίος τα εναπόθεσε στο Βυζαντινό μουσείο της Αθήνας, όπου και παρέμειναν μέχρι το 1951.

Η ΙΜ Παναγιάς Σουμελά, στην ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΗΜΑΘΙΑΣ, στο Βέρμιο...

Ο μεγάλος εμπνευστής και πρωτεργάτης, ο Πόντιος Βουλευτής, γιατρός, συγγραφέας και εκδότης Φίλων Κτενίδης, με πρωτοβουλία του μερίμνησε για την ανιστόρηση στην Ελλλάδα της ερειπωμένης πλέον ιστορικής Σταυροπηγιακής Μονής της Παναγίας Σουμελά μετά τον ξεριζωμό των πιστών της το 1922. Στις 15 Αυγούστου 1951 θέτει τον θεμέλιο λίθο για την ανιστόρηση της Μονής στις Καστανιές Βερμίου Ημαθίας, σε υψόμετρο 1.300 μέτρων. Στις 8 Ιουνίου 1952 πραγματοποιούνται τα εγκαίνια του πρώτου ναού. Το 1952 το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών παραχώρησε την εικόνα της Παναγίας Σουμελά στο Φίλωνα Κτενίδη για την τοποθέτησή της στην Μονή Σουμελά.

Το 1978 έγιναν τα εγκαίνια του δεύτερου και μεγαλοπρεπούς ναού της μονής Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο.

Το 1993 με απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού Ντ. Μπακογιάννη παραδόθηκαν από το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών στο ίδρυμα Παναγία Σουμελά ο πολύτιμος Σταυρός του Αυτοκράτορα Μανουήλ Γ΄ και το ευαγγέλιο του οσίου Χριστοφόρου.

Το 1997 με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού Ευαγ. Βενιζέλου παραδόθηκε από το Μπενάκειο Μουσείο, όπου φυλασσόταν ο επιτάφιος της μονής Σουμελά από τον Πόντο, που είχε φιλοτεχνηθεί το 1708, στο ίδρυμα Παναγία Σουμελά.

Με Βασιλικό Διάταγμα του 1966, η Μονή Παναγία Σουμελά, χαρακτηρίζεται θρησκευτικό κοινωφελές ίδρυμα και αποτελεί νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου υπό την εποπτεία του Υπ. Εθν. Παιδείας και θρησκευμάτων και υπό την πνευματική επιστασία της Μητροπόλεως Βερροίας και Ναούσης. Αποτελεί δε όχι μόνο για τους Ποντίους εθνικό-θρησκευτικό σύμβολο αλλά πανελλήνιο και πανεθνικό προσκύνημα με πλούσια εθνικό-θρησκευτική και φιλανθρωπική δραστηριότητα και ακτινοβολία.

 

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 15.8.2020.

ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη:

---

[1] Η πληροφορία ότι ο ευαγγελιστής Λουκάς ζωγράφισε, ελέγχεται - ΔΙΑΒΑΣΤΕ Γ. Λεκάκης "Τάματα και Αναθήματα", 2000.

ΛΕΞΕΙΣ: Παναγια Σουμελα, Ποντος, Καστανια Ημαθιας, Ημαθια, Καστανια Βερμιου, Βερμιο, Τραπεζους, Γιανταμιδης, βυζαντινη Μονη, 380 μΧ, 386 μΧ, Αθηναιοι μοναχοι, Βαρναβας, Σωφρονιος, ορος Μελα, Τραπεζουντα, θαυματουργη εικονα, ευαγγελιστης Λουκας, Μονη Μεγιστης Λαυρας Καλαβρυτα, Μονη Κυκκου Κυπρου, Μελας, ποντιακη διαλεκτος, Παναγια Αθηνιωτισσα, Αυτοκρατορια Τραπεζουντας, 1204, 1461, αυτοκρατορες, Κομνηνος, προνομια, χρυσοβουλο, Ιωαννης Κομνηνος, Αλεξιος Β Κομνηνος, Αλεξιος Γ Κομνηνος, Μανουηλ Γ, 1390, 1417, 1390, Τιμιο Ξυλο, Σταυρος του Χριστου, ηγεμονας, παραδουναβιες ηγεμονιες, Μολδοβλαχια, Σκαρλατος, 1755, Στεφανος, 1764, Ουγγροβλαχια Ιωαννης Υψηλαντης, Οφις, τουρκοκρατια, ορθοδοξια, ελληνισμος, διδασκαλοι γενους, κελια, κρυφο σχολειο. Κυριακιδης, Α Παγκοσμιος Πολεμος, Μικρασιατικη καταστροφη, 1922, σφαγη, διωγμος, χειρογραφο ευαγγελιο, οσιος Χριστοφορος, εξωκκλησι Αγιας Βαρβαρας, αγια Βαρβαρα, 1931, Αθηνα, Βενιζελος, Ινονου, ιερομοναχος Αμβροσιος Σουμελιωτης, προσφυγας, κρυψωνα, μητροπολιτης Τραπεζουντος Χρυσανθος Φιλιππιδης, αρχιεπισκοπος Ελλαδος, Βυζαντινο μουσειο Αθηνας, 1951, Ποντιος Βουλευτης, Ποντιος γιατρος, Ποντιος συγγραφεας, Ποντιος εκδοτης, Φιλωνας Κτενιδης, ανιστορηση, Σταυροπηγιακη Μονη, 15Αυγουστος, Δεκαπενταυγουστος 1951, Καστανιες Ημαθιας, Βερμιο, 8 Ιουνιου 1952, 1952, 1978, 1993, υπουργος Πολιτισμου Ντορα Μπακογιαννη, Σταυρος του Αυτοκρατορα Μανουηλ Γ, οσιος Χριστοφορος, 1997, υπουργος Πολιτισμου Ευαγγελος Βενιζελος, Μπενακειο Μουσειο, επιταφιος, 1708, 1966, Μητροπολις Βερροιας και Ναουσης

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ