Βακχικές γιορτές στην μακεδονική Αίγυπτο

Βακχικές γιορτές

στην μακεδονική Αίγυπτο

 

Του Γιώργου Λεκάκη

Η μελέτη τραγουδιών και εορτών στον αρχαίο κόσμο μπορεί τουλάχιστον να μας προσφέρει πολιτιστικές εμπειρίες!

Όλα τα ακόλουθα κείμενα προσφέρουν μια ματιά στο ηχητικό τοπίο της Ελληνο-Ρωμαϊκής εποχής της Αιγύπτου, ένα θέμα στο οποίο η τρέχουσα βιβλιογραφία δεν δίνει καθόλου προσοχή…

Το πρώτο κείμενο περιέχει τα πρακτικά της συνάντησης ενός κοινωνικού συλλόγου στην Φιλαδέλφεια, ένα χωριό στην ελληνική περιοχή του Fayum - ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ. Υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για αυτό το μικρό κείμενο, κομμάτι ενός μακρύτερου εγγράφου που περιέχει τα πρακτικά πολλαπλών συναντήσεων, οι οποίες λάμβαναν χώρα τουλάχιστον μία φορά τον μήνα. Κατ' αρχάς, η συνάντηση πραγματοποιήθηκε σε σταύλο, όπου φυλάσσονταν σέλες, χαλινάρια και άλλα είδη ιππασίας. Σε συνδυασμό με τα ονόματα των συμμετεχόντων, αυτή η τοποθεσία υποδηλώνει ήταν ένας σύλλογος (< κλωβίον, κλουβί > club, κλαμπ) που αποτελείτο από σκλάβους.

 

Στον σταύλο

ο Δίκαιος θα εκτελέσει τελετές

Παρόντες: Ερμίας, Βάκχος, Δήμας, Κάρπος, Κάμαξ, Ψαμμέτιχος, Δίκαιος

Ελεύθερη είσοδος: Ερμίας

Λεφτά ξοδεύτηκαν για:

Κρασί από την Μέμφιδα

Ελλάνικο τον φλαουτίστα

Και τον κίναιδο

Edgar 1925 = C. Ptol. Sklav. I 91

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ ΠΑΠΥΡΟΙ, ΕΔΩ. 

Ο Ερμίας προήδρευε του συλλόγου για εκείνον τον χρόνο, και ως εκ τούτου απαλλάχθηκε από την συνεισφορά. Δεν ίσχυε το ίδιο για τον Δίκαιο, του οποίου ήταν σειρά του να είναι ο ιεροποιός σε αυτήν τη συνάντηση - πιθανώς εκείνος που (παρέχει και) εκτελεί μια μικρή θυσία ή τελετή στην αρχή της συνάντησης. Όπως δείχνουν οι τελικές συμμετοχές, αυτό θα ήταν ένα βράδυ (ή απόγευμα) με ποτά και διασκέδαση. Οι συμμετέχοντες μοιράστηκαν κρασί από την Μέμφιδα, καθώς απολάμβαναν το τραγούδι και τον χορό ενός μίμου κίναιδου (ενός άνδρα που παρουσίαζε ένα νούμερο, φορώντας ένα εντυπωσιακό φόρεμα), με την συνοδεία της μουσικής ενός μουσικού που παίζει αυλό (αυλιστή). Ακόμα αυτοί οι λιγότερο ευκατάστατοι άνθρωποι, θεωρούσαν πως άξιζε τον κόπο να ξοδεύουν χρήματα τουλάχιστον μία φορά τον μήνα για την ψυχαγωγία τους.

Κατά την μακεδονική (πτολεμαϊκή) και την ρωμαϊκή περίοδο, όταν και γράφτηκαν αυτά τα κείμενα, η Αίγυπτος είχε μια περίπλοκη και πολύπλευρη κοινωνία, όπου η αιγυπτιακή παράδοση, ο ελληνικός πολιτισμός και η ρωμαϊκή γραφειοκρατία συγκρούστηκαν και αλληλοσυνδέθηκαν με περίπλοκους τρόπους. Θα μπορούσε κανείς να δει αυτό το φαινόμενο πιο καθαρά στους θρησκευτικούς χώρους σε χωριά και πόλεις σε όλην την Αίγυπτο. Ο πολύ αποσπασματικός ύμνος που σώζεται σε έναν πάπυρο στην Συλλογή της Βιέννης μας δίνει μια συναρπαστική ματιά:

 

Στην ετήσια [...] του Βάκχου

[ όπου ο ευλογημένος Σάραπ(ης)

υπέροχων ύμνων [ (...)

MPER III 28 (= P. Vindob. Gr. 29248b)

 

Ο Βάκχος είναι ονομασία του Διονύσου, αλλά και το ρωμαϊκό όνομα για τον εν λόγω θεό των Ελλήνων. Εδώ αναφέρεται μαζί με τον Σέραπι (< Osiris - Apis), ένα αιγυπτιακό όνομα, που δόθηκε στον «υβριδικό» θεό, του ελληνο-αιγυπτιακού πανθέου, του οποίου η λατρεία εμφανίστηκε στην μακεδονική / πτολεμαϊκή περίοδο. Σε αντίθεση με τους θεούς των Αιγυπτίων, η εικόνα του Σέραπι ήταν εντελώς ανθρωπόμορφη, υπό την επιρροή των Μακεδόνων Πτολεμαίων ηγετών, που ώθησαν την λατρεία του. Ο πάπυρος που διατηρεί αυτούς τους λιγοστούς στίχους είναι βιαστικά γραμμένος, κάτι που φανερώνει την εφήμερη φύση τέτοιων κειμένων. Σε αντίθεση με τα κλασσικά λογοτεχνικά κείμενα και τραγούδια, οι περιστασιακοί ύμνοι σπάνια αποτυπώνονταν σε κάποιας μορφής χειρόγραφο, οπότε αυτή η καταγραφή σε πάπυρο είναι η μόνη ελπίδα μας για οποιαδήποτε απόδειξη τέτοιων εκδηλώσεων. Μπορούμε μόνο να υποθέσουμε πού και πότε μπορεί να έχει παρουσιαστεί ένα τέτοιο τραγούδι: ίσως κατά την διάρκεια μιας ετήσιας γιορτής του Βάκχου, ή σε ένα από τα πολλά από τα μικρότερα ιερά του Σέραπι, που απλώθηκαν σε όλη την Αίγυπτο.

 

Τεχνικές λεπτομέρειες:

Προέλευση: Αίγυπτος: Φιλαδέλφεια (κείμενα 1), Soknopaiou Nesos (Κείμενο 2).

Ημερομηνία: 2ος π.Χ. αιώνας - 2ος μ.Χ. αιώνας.

Γλώσσα: Ελληνικά.

Κείμενο 1: Istituto Papirologico "Vitelli" (?).

Κείμενο 2: Papyrussammlung der Österreichische Nationalbibliothek (P.Vindob.Gr. 29248b).

Κείμενο 1: C.Ptol.Sklav. I 91 (= SB 3 7182).

Κείμενο 2: MPER III 28.

ΠΗΓΕΣ-Βιβλιογραφία: Γ. Λεκάκης «Μουσικής μύησις».

C. C. Edgar, «Records of a village club», στο Raccolta di scritti στο onore di Giacomo Lumbroso, ed. από τον A.E.R. Boak (Μιλάνο, 1925) σελ. 369-377 [κείμενο 1]. Βάση δεδομένων Trismegistos (TM 20611).

 

ΠΗΓΗ: «Music for the masses», του J. Cromwell, απόδοση Α. Λ. για το ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 18.1.2021.

Βακχικες γιορτες, μακεδονικη Αιγυπτος, τραγουδι, εορτες, Ελληνορωμαικη εποχη, Αιγυπτος, Φιλαδελφεια, Φαγιουμ, Fayum, σταυλος, σελα, χαλιναρι, ιππασια, συλλογος, κλωβιο, κλουβι, club, κλαμπ, σκλαβος, σταβλος, Δικαιος, τελετη, Ερμιας, Βακχος, Δημας, Καρπος, Καμαξ, Ψαμμετιχος, Λεφτα, κρασι, Μεμφις, Ελλανικος, φλαουτιστας, 2ος πΧ αιωνας, 2ος μΧ αιωνας, αυλιστης, κιναιδος, συνεισφορα, ιεροποιος, χορος, μιμος. κυναιδος, φορεμα, μουσικη, μουσικος, αυλος, ψυχαγωγια, μακεδονικη περιοδος, πτολεμαικη περιοδος, ρωμαια χρονια, αιγυπτιακη παραδοση, ελληνικος πολιτισμος, ρωμαικη γραφειοκρατια, παπυρος, Συλλογη Βιεννης, ετησια γιορτη, Σαραπης, υμνος, Διονυσος, Σεραπις, Οσιρις, Απις, Osiris, Apis, υβριδικος θεος, ελληνοαιγυπτιακο πανθεον, μακεδονια, πτολεμαιοι, ανθρωπομορφος, Μακεδονες, παπυροι, υμνοι, χειρογραφο, Συλλογη παπυρων Βιεννης

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ