Του Γιώργου Λεκάκη
Το βιβλίο του Αθηναίου “Luculentissimi elegantissiioue scriptoris,
deipnosophistarum” («Δειπνοσοφιστές»), εκδόθηκε από τον Ant. de Harsy, το 1583.[1]
Το ίδιο βιβλίο με τίτλο «Δειπνοσοφιστῶν βιβλία πεντεκαίδεκα / Athenaei Deipnosophistarum
libri XV, Isaacus
Casaubonus (*) recensuit, & ex antiquis membranis supplevit, auxitque», εξεδόθη στην Γενεύη Ελβετίας, από τον H. Estienne[2]
για τον Jérôme Commelin[3],
το 1597.
Ήταν folio (334 x 210 χλστ.),
702 σελ. Ελληνικό κείμενο και λατινική μετάφραση σε 2 στήλες, ξυλόγραφο
τυπογραφικό σήμα στον τίτλο (του Commelin).
ΠΗΓΗ: Schreiber 286, Adams A-2100, Hoffmann, I, σελ. 396, Οἰκονομόπουλος, σελ. 583, Λαγανάς 190. Γ. Λεκάκης "Ελληνική Βιβλιογραφία".
(*) Ο γεννηθείς στην Γενεύη Isaac Casaubon (1559 - 1614) ήταν κλασσικός λόγιος και φιλόλογος, στην Γαλλία και στην Αγγλία, επιμελητής εκδόσεων ελληνικών βιβλίων. Σε μια σπηλιά, στα βουνά του Dauphiné, μετά την Σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου, ο Casaubon έλαβε το πρώτο του μάθημα στα ελληνικά: Ήταν το "προς Δημόνικον" / Ad Demonicum (394 π.Χ.) του Ισοκράτη! Σε ηλικία 19 ετών εστάλη στην Ακαδημία της Γενεύης, όπου διάβασε ελληνικά υπό τον Κρητικό Φραγκίσκο Πόρτους. Ο Portus πέθανε το 1581, συστήνοντας τον Casaubon, τότε μόλις 22 χρόνων, ως διάδοχό του. Έτσι, παρέμεινε στην Γενεύη ως καθηγητής των Ελληνικών μέχρι το 1596. Έγινε «ένας τέλειος ελληνιστής και κλασσικός λόγιος». Εξόδεψε όσα χρήματα μπορούσε για να διαθέσει σε βιβλία, να αντιγραφούν κλασσικά κείμενα, ακόμη και από αυτά που δεν ήταν τότε σε έντυπη μορφή. Στην Γενεύη είχε κάνει κάποια σχόλια στον Διογένη Λαέρτιο, τον Θεόκριτο και την Καινή Διαθήκη. Πρώτη του υπογραφή ως επιμελητής ήταν σε μια ολοκληρωμένη έκδοση του Στράβωνος (1587), για την οποία ντρεπόταν τόσο μετά, που ζήτησε συγγνώμη από τον Scaliger για αυτό!!! Ακολούθησε το κείμενο του Πολυαίνου, το 1589, του Αριστοτέλη, 1590 και μερικά σχόλια-σημειώσεις του, που συνέβαλαν στις εκδόσεις του Estienne, όπως του Διονυσίου του Αλικαρνασσέως και των Επιστολών του Πλινίου. Η έκδοσις των «Χαρακτήρων» του Θεοφράστου (1592), είναι το πρώτο δείγμα του ιδιόμορφου ύφους των σχολίων του. Στον Θεόφραστο επιδεικνύει ίσως τις πιο χαρακτηριστικές του αρετές ως σχολιαστής. Όταν έφυγε για το Μονπελιέ, είχε ήδη ασχοληθεί με το μεγάλο έργο του, την επιμέλεια και τον σχολιασμό του Αθηναίου. Το πιο φιλόδοξο έργο του ήταν η αναθεώρηση του κειμένου των «Δειπνοσοφιστών» του Αθηναίου, με σχολια. Ο Casaubon εδημοσίευσε και σχολίασε τον Πέρσιο, τον Σουητώνιο, τον Αισχύλο και τα Scriptores Historiae Augustae, κ.ά. Την έκδοση του Πολυβίου, στην οποία είχε ξοδέψει πολύ χρόνο, την άφησε ημιτελή. Ανέλυσε επίσης και τα Ερμητικά Κείμενα / Corpus Hermeticum. Ο Isaac Casaubon είχε αποκτήσει την φήμη του πιο λόγιου ανθρώπου της εποχής του, μετά τον Scaliger.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Με μια εικόνα, το «κύπελλο του Νέστορος».
[2] Δεύτερη σύζυγός του ήταν η Φλοράνς Εστιέν, κόρη του λόγιου-τυπογράφου Ανρύ Εστιέν.
[3] Ο Jérôme Commelin (Hieronymus Commelinus), ήταν Φλαμανδός τυπογράφος, (1550;-1597), γεννημένος στο Douai. Εγκαταστάθηκε στην Χαϊδελβέργη, όπου εξέδωσε μεγάλο αριθμό ελληνικών και λατινικών εκδόσεων. Οι πιο αξιόλογοι είναι εκείνοι του Ευναπίου και του Απολλοδώρου των Αθηνών (με σχόλια και σημειώσεις γραμμένες από τον ίδιο), το 1596.
Με τίτλο «ATHENAEI DEIPNOSOPHISTARUM»,
εξεδόθη το σπουδαίο έργο του Αθήναιου, σε επιμέλεια Isaac Casaubon, στα
ελληνικά και σε λατινική μετάφραση του Jacques Dalechamps, στο Λούγδουνο / Lugduni,
το 1612.
Έκδοση σε folio, σε μέγεθος 9ο (13 3/4").
Η έκδοσις είχε 811 σελίδες.
Πρόκειται για ένα πολύτομο έργο
λογοτεχνικών, ιστορικών και αρχαιολογικών αναφορών, από την Ρώμη, σε μια σειρά
από συμπόσια που πραγματοποίησε ο πρωταγωνιστής (Publius Livius Larensis, de)
για μια συνέλευση γραμματικών, λεξικογράφων, νομικών, μουσικών, κ.ά.
Ονομάζεται μερικές φορές το αρχαιότερο
βιβλίο μαγειρικής, που σώζεται έως σήμερα…
Προσομοιάζει στους σωκρατικούς διαλόγους
του Πλάτωνος.
Στα αγγλικά, το έργο του Αθηναίου
είναι συνήθως γνωστό με την λατινική του μορφή «Deipnosophistae», αλλά
μεταφράζεται επίσης ποικίλα ως «The Deipnosophists», «Sophists at Dinner», «The
Learned Banqueters», «The Banquet of the Learned», «Philosophers at Dinner» ή «The
Gastronomers».
Οι Deipnosophistae είναι ένας
απολογισμός, που έδωσε ο Αθηναίος στον φίλο του, Τιμοκράτη, για μια σειρά από
συμπόσια, που έγιναν στο σπίτι του Λαρενσίου, ενός μελετητή και πλούσιου
προστάτη των τεχνών.
Μεταξύ των πολυάριθμων καλεσμένων,
αναφέρονται οι Μασούριος / Masurius, Ζωίλος / Zoilus, Δημόκριτος / Democritus, Γαληνός
/ Galen, Ουλπιανός / Ulpian[1] και Πλούταρχος
/ Plutarch, αλλά οι περισσότεροι, πιθανότατα, πρέπει να θεωρηθούν ως
πλασματικές προσωπικότητες και η πλειοψηφία τους συμμετέχει ελάχιστα ή καθόλου
στην συνομιλία.
Το έργο είναι ανεκτίμητο για την
παροχή σημαντικών και υπέροχων πληροφοριών για τον ελληνικό κόσμο της ελεύθερης
τάξης κατά την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Κατά την διάρκεια της συζήτησης αναφέρονται
κλασσικοί συγγραφείς, έργα περίπου 700 αρχαιότερων Ελλήνων συγγραφέων και 2.500
ξεχωριστά κείμενα, πολλά από τα οποία δεν είχαν ξανα-καταγραφεί!
Το φαγητό και το κρασί, η πολυτέλεια,
η μουσική, τα σεξουαλικά ήθη, τα λογοτεχνικά κουτσομπολιά και η φιλολογία είναι
μεταξύ των κύριων θεμάτων της συζήτησης των συμποσίων, καθώς και οι ιστορίες
πίσω από πολλά έργα τέχνης, όπως της Καλλιπύγου Αφροδίτης, αναφέρονται στις
σελίδες του έργου...
Άλλοι συγγραφείς που παρατίθενται στο
έργο για τις συνταγές τους είναι ο Γλαύκος ο Λοκρός, ο Διονύσιος, ο Επαίνετος,
ο Ηγήσιππος από τον Τάραντα, ο Ερασίστρατος, ο Διοκλής από την Κάρυστο, ο
Τιμαχίδας από την Ρόδο, ο Φιλίστιος από την Λοκρίδα, ο Ευθύδημος από την Αθήνα,
ο Χρύσιππος από τα Τύανα Καππαδοκίας, ο Πάξαμος[3] και ο
Αρποκρατίων από την Μένδη Χαλκιδικής. Περιγράφει δε επίσης λεπτομερώς το γεύμα στο
γαμήλιο γλέντι του Καράνου.
Εκτός από τους κύριους στόχους του, το
κείμενο μιλά και για την ομοφυλοφιλία στον ρωμαϊκό κόσμο (βιβλία XII-XIII).
Επί πλέον, στο έργο αναφέρονται
πολυάριθμα βιβλία και χαμένα πλέον θεατρικά έργα, συμπεριλαμβανομένων των
δραματουργών Διφίλου, Κρατίνου, Αισχύλου και Σοφοκλή και του φιλόσοφου
Ηρακλείδη του Πόντου.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης "Ελληνική Βιβλιογραφία". ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.2.2019.
- Μάξιμος της Τύρου «Διατριβές».
- Bilabel F. «Opsartytiká und
Verwandtes»,
Χαϊδελβέργη, 1920.
- Dalby A. «Siren Feasts», Abingdon, Oxon, 1996. Του ιδίου «Food in the ancient world from A to Z», Abingdon,
Oxon, 2003.
- William Sm. εκδ. «A Dictionary of Greek and Roman Biography and
Mythology», Little, Brown & Comp., Βοστώνη, 1867.
- Hill Sh. και Wilkins J. «Mithaikos and other Greek cooks» στο «Cooks and other people: proceedings
of the Oxford Symposium on Food and Cookery», 1995, εκδ. Harlan Walker, Totnes: Prospect Books,
1996.
[1]
Εάν ο Ουλπιανός ταυτίζεται με τον διάσημο νομικό, οι
Deipnosophistae πρέπει να έχουν γραφτεί μετά τον θάνατό του, το 223 μΧ. Αλλά ο
νομικός δολοφονήθηκε από την Πραιτωριανή Φρουρά, ενώ ο Ουλπιανός του Αθηναίου
πέθανε από φυσικό θάνατο… Ίσως ο Ουλπιανός του Αθηναίου να είναι ο πατέρας του
διάσημου νομικού…
[2] Έλλην συγγραφέας του 5ου π.Χ. αιώνα, από
την Σικελία. Η ελληνική μαγειρική παράδοση εγνώρισε μεγάλη άνθηση στην Σικελία
, όπου τα συμπόσια ήταν διάσημα, μεταξύ των πλουσιότερων πολιτών, για την
λαμπρότητα και την διάρκειά τους. Από την Σικελία, διαδόθηκε ιδιαίτερα σε
ολόκληρον τον ελληνικό κόσμο, με βιβλία μαγειρικής σε πεζό λόγο, όπως του Μιθαίκου
και του Ηρακλείδη των Συρακουσών.
Ιδία ο Μίθαικος, θεωρείται
ότι έφερε την επιστήμη της γαστρονομίας από την Μεγάλη Ελλάδα, στην κυρίως Ελλάδα.
Αρχικώς στην Σπάρτη, από την οποία αποβλήθηκε ως «κακή επιρροή», και είτα στην πόλη
των Αθηνών, όπου επίσης «κέρδισε» μια… δυσμενή αναφορά στον διάλογο του Πλάτωνος
«Γοργίας» (518c). Είναι ο πρώτος γνωστός
συγγραφέας μαγειρικής! Και το «εγχειρίδιο μαγειρικής» του, με το όνομα «Οψαρτυκός»
(= μαγειρική τέχνη), είναι πρώτο γνωστό βιβλίο μαγειρικής στον κόσμο. Σώζεται μια
πολύ σύντομη συνταγή από αυτό, χάρις στους «Δειπνοσοφιστές» του Αθηναίου. Περιγράφει,
σε μια γραμμή, πώς να αντιμετωπίσετε το ψάρι cepola macrophthalma, ένα ψάρι που μοιάζει με… κορδέλλα,
και ονομάζεται και ταινία (ιταλ. cepola): (Για
να μαγειρέψετε) «ταινία, πετάξτε το έντερο, και το κεφάλι, ξεπλύνετέ την, κόψτε
την σε φέτες, προσθέστε τυρί και ελαιόλαδο»…
Αυτό καταρρίπτει το ψέμα ότι τα ψάρια δεν ταιριάζουν με το ψάρι, αν και ο Αρχέστρατος έλεγε ότι «οι Συρακούσιοι μάγειρες χαλούν καλά ψάρια προσθέτοντας τυρί»...
Ένα από τα αρχαιότερα βιβλία μαγειρικής, που έχει διασωθεί στο σύνολό του, είναι το «De Re Culinaria» / «Περί μαγειρικής», το οποίο, πιθανότατα, γράφτηκε τον 1ο αιώνα μ.Χ., από έναν Ρωμαίο έμπορο και λάτρη του φαγητού, ονόματι Marcus Gavius Apicius. Το αρχαιότερο σωζόμενο αντίγραφό του. προέρχεται από το τέλος της αυτοκρατορίας, κάπου στον 5ο αιώνα μ.Χ.
[3] Εκ του Παξάμου, ονομάσθηκε το παξιμάδι.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook