Του Νικολάου Καλαϊτζή,
καθηγητού στο 3ο Γυμνάσιο της Ναούσης
Στην εργασία αυτή προσδιορίζεται η θέση των Αιγών στην ανατολική πλευρά του Βερμίου και η θέση της Μίεζας και της Σχολής του Αριστοτέλη στην περιοχή της Βέροιας. Επίσης, ταυτίζονται οι βασιλικοί τάφοι της Βεργίνας με την αρχαία Ιστιαιώτιδα και τα αρχαία ονόματα πόλεων, οροσειρών, ποταμών και λιμνών της Μακεδονίας με σημερινά τοπωνύμια.
Εισαγωγή
Το άρθρο μου βασίστηκε στην πρωτότυπη έρευνα του αείμνηστου Στέργιου Κώνα, σχετικά με την θέση των Αιγών και την καταγωγή των Μακεδόνων, που δημοσιεύτηκε τμηματικά στην εφημερίδα «Μακεδονικά Νέα» της Νάουσας. Η κεντρική ιδέα της έρευνας του Στέργιου Κώνα ήταν ότι τα μακεδονικά τοπωνύμια είναι διαχρονικά και ότι έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα λίγο παραφθαρμένα, ή ότι έχουν αλλάξει από την αρχαιότητα αλλά έχουν διατηρήσει την ίδια έννοια. Επίσης η ερμηνεία των τοπωνυμίων με λέξεις από σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες στηρίζεται στην υπόθεση ότι οι Θράκες, που κατοικούσαν στην Μακεδονία πριν την ίδρυση του μακεδονικού βασιλείου, μιλούσαν μία αρχαία γλώσσα ομόρριζη με αυτές τις γλώσσες.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τις ΑΙΓΕΣ, ΕΔΩ.
Γιατί οι Αιγές βρίσκονταν στην ανατολική πλευρά του Βερμίου;
1) Ο Ιουστίνος αφηγείται τον τρόπο με τον οποίο ο Κάρανος επέλεξε τις Αιγές ως πρωτεύουσα του μακεδονικού κράτους: “Ο Κάρανος ήλθε στην Ημαθία με μεγάλη συνοδεία Ελλήνων, σύμφωνα με τον χρησμό που τον διέταξε να ψάξει να βρει τόπο εγκατάστασης στη Μακεδονία. Ακολουθώντας ένα κοπάδι αίγες που έτρεχαν να προφυλαχθούν από τη βροχή – έβρεχε καταρρακτωδώς και υπήρχε πυκνή ομίχλη – κατέλαβε την πόλη της Έδεσσας χωρίς οι κάτοικοι να τον αντιληφθούν. Και όταν του υπενθύμισαν τον χρησμό που τον είχε διατάξει «να ψάξει ένα βασίλειο όπου θα τον οδηγήσουν οι αίγες», την έκανε πρωτεύουσα του βασιλείου του. Και με πολλή προσοχή διατήρησε από κει και πέρα τη συνήθεια να βάζει τις ίδιες θηλυκές αίγες μπροστά από το λάβαρό του, όποτε έκανε παρέλαση ο στρατός του, ώστε να είναι οι αρχηγοί των επιχειρήσεών του, ακριβώς όπως είχαν γίνει και πρωτεργάτες της ίδρυσης του βασιλείου του. Σε ανάμνηση του ρόλου των αιγών μετονόμασε την πόλη της Έδεσσας σε Αιγές και τους κατοίκους της σε Αιγεάδες.” (1)
2) Οι Αιγές αναφέρονταν από τον Στέφανο Βυζάντιο: “Αιγαί πόλεις πολλές, Κιλικίας Μακεδονίας, η οποία και μηλοβότειρα ελέγετο”.(2)
3) Οι συντεταγμένες του
Κλαύδιου Πτολεμαίου, στην «Γεωγραφική Υφήγηση», τοποθετούν την Αιγαία
νοτιοδυτικά της Βέροιας στην περιοχή της Λευκόπετρας.(3)
4) Τα παλιά ονόματα της Νάουσας («Αγοστός» – «Αγκουστός» – «Νιάγκουστα» – «Νιάουστα») πιθανόν να προέρχονται από παραφθορά της λέξεως «Αιγαία».
Από τον συνδυασμό των
παραπάνω πληροφοριών έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι Αιγές ήταν ένα σύστημα
πόλεων που εκτείνονταν από την Έδεσσα μέχρι τον ποταμό Αλιάκμονα, βρίσκονταν
δηλαδή στην ανατολική πλευρά του Βερμίου.
Πώς ερμηνεύεται η λέξη «Αιγές»
1) Το όνομα «Αιγές» πιθανόν να ερμηνεύεται με την αρχαία κρητική λέξη «αιγαί» = «πηγαί» (κατά τον Κύριλλο), με τις κελτικές λέξεις «(farr)aige» = «θάλασσα» και «Aigéan» = «ωκεανός», με την γαλλική λέξη «eau» = «νερό» (Αι-γαία = νερό-γη) και με την λατινική λέξη «aquaeus = «υδάτινος». Άρα «Αιγές» σημαίνει περιοχή παραθαλάσσια, με πολλά ύδατα και πολλές πηγές, όπως ήταν η περιοχή του ανατολικού Βερμίου.
2) «Βέδυ» στην αρχαία φρυγική γλώσσα σημαίνει το «νερό». Άρα «Έδεσσα» = «Βέδυ-σσα» = «η πόλη που έχει νερό». Η Έδεσσα τον μεσαίωνα ονομάζονταν «Βοδενά» , που ετυμολογείται από την λέξη «βόντε» = «νερό». Άρα τα δύο ονόματα «Έδεσσα» και «Βοδενά» προέρχονται από την φρυγική λέξη «βέδυ», που εξελίχθηκε σε «βόδε» – «βόντε», και έχουν την ίδια σημασία με την λέξη «Αιγαία», δηλαδή «η πόλη που έχει νερό».
3) Η λέξη «Νάουσα» πιθανόν να ετυμολογείται από το ρήμα «νάω» = «πλέω» (σημαίνει η πόλη που πλέει, δηλαδή είναι χτισμένη πάνω σε νερά). Έτσι επιβεβαιώνεται ότι η Νάουσα ήταν μία από τις Αιγές.
4) Οι τρεις μεγάλες πόλεις
του ανατολικού Βερμίου (Νάουσα, Βέροια, Έδεσσα) καθώς και τα περισσότερα χωριά,
είναι χτισμένα στις όχθες κάποιου ποταμού. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τα
ονόματα πολλών χωριών του ανατολικού Βερμίου, όπως για παράδειγμα το «Γκολισιάνι»
(τα σημερινά «Λευκάδια»), που σημαίνει τα «γυμνά νερά», το «Μέγα Ρέμα» (το
σημερινό «Ροδοχώρι»), και τα «Πολλά Νερά».
Γιατί οι Αιγές δεν ταυτίζονται με την Βεργίνα;
1) Τα ονόματα «Όλυμπος»,
«Ημαθία» και «Πιερία» υπήρχαν από την εποχή του Ομήρου: “η Ήρα με ορμή
εγκατέλειψε την κορυφή του Ολύμπου και αφού πάτησε εις την Πιερρίαν και την
τερπνήν Ημαθία”.(7) Επίσης κατά τον Ησίοδο: “το όνομα Μακεδονία οφείλεται στον
Μακεδώνα, τον γιο του Δία και της Θυΐας, κόρης του Δευκαλίωνα, που απέκτησε τα
τέκνα Άμαθον και Πίερον από το όνομα του οποίου ονομάστηκαν τα Πιέρια”.(8) Άρα
η Ημαθία και τα Πιέρια, όπου βρίσκεται η Βεργίνα, διακρίνονταν από την
μυθολογική εποχή.
2) Σύμφωνα με τον Ιουστίνο:
“Ο Κάρανος ήλθε στην Ημαθία με μεγάλη συνοδεία Ελλήνων, σύμφωνα με τον χρησμό
που τον διέταξε να ψάξει να βρει τόπο εγκατάστασης στην Μακεδονία”. Ο Κάρανος
βασίλεψε στην Μακεδονία πριν από τον Περδίκκα. Αυτό σημαίνει ότι η απαρχή του
μακεδονικού βασιλείου ήταν η Ημαθία.
3) Το όνομα «Ημαθία» πιθανόν να σημαίνει «με θέα». Η Ημαθία πιθανόν να ταυτίζονταν αρχικά με την ανατολική πλευρά του Βερμίου, η οποία πραγματικά έχει καταπληκτική θέα προς τον κάμπο της Θεσσαλονίκης, το Πάικο, τον Χορτιάτη και τα Πιέρια, ενώ η περιοχή γύρω από την λίμνη των Γιαννιτσών ονομάζονταν «Βοττία», που πιθανόν να ερμηνεύεται στην αγγλική γλώσσα με την λέξη «bottom» = «κάτω μέρος», δηλαδή η περιοχή που βρίσκεται σε χαμηλότερο υψόμετρο. - ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΗΜΑΘΙΑ, ΕΔΩ.
4) Ο Θεόφραστος μας πληροφορεί ότι “γίνεται δε και ανάκλαση μερικών ανέμων, ώστε να πνέουν αντίθετα όταν πλησιάζουν σε υψηλότερους τόπους, επειδή δεν μπορούν να υπερβούν τα όρη, γι’ αυτό σε πολλά μέρη τα σύννεφα κινούνται με αντίθετη φορά προς τους ανέμους, όπως γύρω από τις Αιγές της Μακεδονίας, όπου όταν πνέει βόρειος άνεμος τα σύννεφα μετακινούνται προς τον βορά”.(9) Αυτό το φαινόμενο συμβαίνει και σήμερα στην ανατολική πλευρά του Βερμίου, όπου καταλήγουν βόρειοι άνεμοι που έρχονται από τον Βόρα, το Πάικο και την κοιλάδα του Αξιού, και συγκρούονται με ανατολικούς ανέμους που έρχονται από το βόρειο Αιγαίο. Οι άνεμοι αυτοί ανακλώνται στον ορεινό όγκο του Βερμίου, με αποτέλεσμα να ωθούν τα σύννεφα προς τον βορά, ειδικά στην περιοχή πάνω από τους πρόποδες του Βερμίου, ενώ παρόμοιο φαινόμενο δεν παρατηρείται στην περιοχή της Βεργίνας, λόγω του χαμηλού υψομέτρου των Πιερίων.
5) Ο Πλίνιος συνδέει τις Αιγές με τους τάφους των μακεδόνων βασιλέων: “Οι πόλεις της Μακεδονίας είναι η Αιγαία (σ’ αυτό το μέρος συνήθως θάβονταν οι βασιλείς της)”.(10)
6) Ο Πλούταρχος μας πληροφορεί ότι: “οι δε Γαλάτες, που ήταν γένος πολύ άπληστο για χρήματα, άρχισαν να σκάβουν τους τάφους των βασιλέων που είχαν κηδευτεί εκεί, και τα μεν χρήματα άρπαξαν, τα δε οστά τα πέταξαν έξω για να τους εξευτελίσουν”.(11) Οι Γαλάτες μισθοφόροι του Πύρρου άνοιξαν και λεηλάτησαν τους τάφους των μακεδόνων βασιλέων και σκόρπισαν τα οστά τους. Δεν υπάρχει καμία ιστορική μαρτυρία που να επιβεβαιώνει ότι οι Μακεδόνες, μετά την βεβήλωση των βασιλικών τάφων από τους Γαλάτες, επιχείρησαν να συλλέξουν και να μεταφέρουν τα οστά των βασιλέων τους στους τάφους της Βεργίνας. Όπως γνωρίζουμε, οι τάφοι της Βεργίνας βρέθηκε ασύλητοι. Αντιθέτως, οι τάφοι που βρέθηκαν στην περιοχή των Λευκαδίων Νάουσας βρέθηκαν συλημένοι. Συνεπώς, εάν οι τάφοι της Βεργίνας δεν ανήκουν στους μακεδόνες βασιλείς, τότε είναι λανθασμένη η ταύτιση της Βεργίνας με τις Αιγές.
7) Ο αρχαιολόγος κ. Παναγιώτης Φάκλαρης, που ήταν στενός συνεργάτης του Μανώλη Ανδρόνικου, στο άρθρο του με τίτλο «Η τεκμηρίωση της αμφισβήτησης» που δημοσίευσε στο επιστημονικό περιοδικό «American Journal of Archaeology», αποδεικνύει ότι οι μαρτυρίες του Διόδωρου, του Πτολεμαίου, του Ηροδότου και άλλων αρχαίων συγγραφέων τοποθετούν τις Αιγές στο Βέρμιο, χρησιμοποιώντας ως τεκμήρια τα αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν στην περιοχή μεταξύ Κοπανού και Λευκαδίων Νάουσας, όπως οι τάφοι, τα δημόσια κτίρια και το θέατρο.(12)
8) Εάν οι τάφοι της Βεργίνας δεν ανήκουν στους μακεδόνες βασιλείς, τότε ποιοι είναι οι νεκροί που βρέθηκαν εκεί θαμμένοι; Σ’ αυτό το ερώτημα απάντησε ο αείμνηστος Στέργιος Κώνας, ο οποίος διατύπωσε την υπόθεση ότι οι τάφοι της Βεργίνας ανήκουν στους βασιλείς της Ιστιαιώτιδας. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή γύρω από τον Όλυμπο, που καλούνταν Ιστιαιώτις, και μετά εκδιώχθηκαν από τον Κάδμο στην Πίνδο.(13) Αυτό αποδεικνύεται και από το όνομα «Ρουμλούκι» της περιοχής όπου βρίσκεται η Βεργίνα (πιθανόν να σημαίνει «η λίμνη των Ρωμιών», δηλαδή των Ελλήνων). Αν αποδειχθεί σωστή αυτή η υπόθεση, τότε το ανάκτορο και οι τάφοι της Βεργίνας θα πρέπει να είναι χτισμένα πολύ πριν από την ίδρυση του μακεδονικού βασιλείου.
9) Ο σημερινός οικισμός της Βεργίνας κτίστηκε το 1922 ανάμεσα στα χωριά Κούτλες και Μπάρμπες. Πολύ κοντά στην Βεργίνα υπάρχει το χωριό Παλατίτσια. Το όνομα «Κούτλες» πιθανόν να ετυμολογείται από την ρίζα «kot» που σημαίνει «κοίλη κατοικία» και προφανώς παραπέμπει στους τάφους της Βεργίνας. Το όνομα «Μπάρμπες» πιθανόν να ερμηνεύεται στην γαλλική γλώσσα με την λέξη «arbre», που σημαίνει «άλσος» ή «δάσος». Επίσης το όνομα «Παλατίτσια» πιθανόν να προέρχεται από την λέξη «παλάτι» (προφανώς αναφέρεται στο ανάκτορο της Βεργίνας). Τέλος τα «Παλατίτσια» μπορεί να ταυτίζονται με την αρχαία πόλη «Ουάλλαι», που αναφέρεται από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο.(14) Το όνομα «Ουάλλαι» μπορεί να μετατράπηκε σε «Πάλλαι» και τελικά σε «Παλατίτσια».
10) Ο ποταμός «Αράπιτσα» της
Νάουσας πιθανόν να ερμηνεύεται ως «(Σ)άραπις(τσα)», ήταν δηλαδή αφιερωμένος
στον Θεό «Σέραπι» ή «Σάραπι», που ήταν ο Θεός των νεκρών. Άρα, το όνομα
«Αράπιτσα» πιθανόν να σημαίνει το ποτάμι που διαρρέει την κοιλάδα των νεκρών,
δηλαδή την περιοχή των μακεδονικών τάφων στα Λευκάδια, όπου πιθανόν να ήταν
θαμμένοι οι μακεδόνες βασιλείς.
Παραπομπές:
1. Ιουστίνος, 7.1.7-12
2. Στέφανος Βυζάντιος, Εθνικά
Α38.9
3. Μανωλεδάκης Μανόλης, Η
θέση των Αιγών στη Γεωγραφία του Κλαύδιου Πτολεμαίου, Το αρχαιολογικό έργο στη
Μακεδονία και στη Θράκη 19/2005 485-491
4. Ηρόδοτος, Ιστορίαι
8.138.2-3
5. Στέφανος Βυζάντιος, Εθνικά
Α38.9
6. Στράβων, Γεωγραφικά ΙΔ
5.28
7. Όμηρος, ξ 225-226
8. Ησίοδος, Γυναικών
κατάλογος
9. Θεόφραστος, De Ventis 27
10. Πλίνιος ο πρεσβύτερος,
Φυσική Ιστορία 33.39
11. Πλούταρχος, Πύρρος 26.11
12. Φάκλαρης Παναγιώτης,
Αιγές: Προσδιορίζοντας τη θέση της πρώτης πρωτεύουσας των Μακεδόνων, Περιοδικό
Νιάουστα, τεύχος 71/1995 70-77
13. Ηρόδοτος, Ιστορίαι 1.56.3
14. Μανωλεδάκης Μανόλης, Η
θέση των Αιγών στη Γεωγραφία του Κλαύδιου Πτολεμαίου, Το αρχαιολογικό έργο στη
Μακεδονία και στη Θράκη 19/2005 485-491
15. Πλούταρχος, Αλέξανδρος 7
16. Πλίνιος ο πρεσβύτερος,
Φυσική Ιστορία 31.30
17. Στέφανος Βυζάντιος,
Εθνικά 452.1-6
18. Ηρόδοτος, Ιστορίαι
8.137.1 – 8.138.2
19. Μανωλεδάκης Μανόλης, Η θέση των Αιγών στη Γεωγραφία του Κλαύδιου Πτολεμαίου, Το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και στη Θράκη 19/2005 485-491.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...
ΠΗΓΗ: ΕΡΑΝΙΣΤΗΣ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 18.10.2021.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook