Ο ΦΛΕΒΑΡΗΣ στην ΘΡΑΚΗ:
Οι φλέβες της γης, τα συμόγιορτα,
οι βαρεμένες γυναίκες
Πρωτοφλεβαριά σήμερα, και ας κάνουμε μια γύρα στα λαϊκά δρώμενα και έθιμα της Θράκης, να δούμε την σοφία με την οποία είχαν βάλει τάξη στην ζωή τους οι πρόγονοί μας…
Πράγματι, ο λαός μας τον
Φεβρουάριο τον λέει και Φλεβάρη, τον σχετίζει δηλαδή με τις φλέβες (έγκατα) της
γης. Λένε στην Θράκη: «Ο Φλεβάρης με τα κρύα του παγώνει τις φλέβες της γης».
Από αυτήν την λαϊκή ερμηνεία, προέκυψε και ένα σχετικό ρήμα, το φλεβαρίζω (=
πλημμυρίζω). «Τα χωράφια φλεβαρίζουν από τις βροχές», λέμε.
Ο άγιος Τρύφων εορτάζεται πιότερο
στην Θράκη – και είναι φυσικό και
λογικό, στην πατρίδα του Διονύσου να γιορτάζεται η επιβίωση του αρχαίου θεού, ο
προστάτης των αμπελιών για τους χριστιανούς, άγιος Τρύφων. Το ίδιο συμβαίνει
και στην Γουμένισσα και την Νάουσα. Κι έχει την τιμητική του θέση, όπως και σ’
όλες σχεδόν τις κρασοπόλεις της Ελλάδος. Κι αυτό κυρίως γιατί εορτάζεται την 1η
Φεβρουαρίου, ημερομηνία-κλειδί για τον βλαστικό κύκλο του αμπελιού, που ειδικά
στην Β. Ελλάδα, αποτελεί το έναυσμα για ν’ αρχίσουν οι αμπελουργικές εργασίες.
Γι’ αυτό και στην λαϊκή αγιογραφία ο άγιος Τρύφων παριστάνεται με κλαδευτήρι
ανά χείρας. Ειδικώς στην Γουμένισσα, λοιπόν, οι αμπελουργοί απέχουν από κάθε
δραστηριότητα την ημέρα της μνήμης του. Τελούν αγιασμό στους αμπελώνες τους,
κλαδεύουν τελετουργικά τέσσερα κλήματα, κλπ. Μεγάλο πανηγύρι κάνουν οι
Ανατολικορωμυλιώτες πρόσφυγες στην Γουμένισσα την ημέρα αυτήν προς τιμήν του.
Θυσιάζουν μοσχάρι (κουρμπάνι), για να εξασφαλίσουν καλοχρονιά για τ’ αμπέλια.
Ακολουθεί γεύμα και τρανό γλέντι.
Τ΄ άγιου Τρύφωνα μόλις σηκωθεί η
έγκυος Θρακιώτισσα απ΄ το κρεβάτι,
θα αγκαλιάσει με τα δυο της χέρια την γωνία (= εστία) του σπιτιού της και θα
πει:
Ό,τι
αγκαλιάσω σήμερα κι αυτές τις τρεις τις μέρες
στη θάλασσα
και στα βουνά και στ΄ άκαρπα τα δέντρα.
Μετά γυρνά
τα χέρια της προς τον ηλίσιο (δηλ. τον ανατολικό, αυτόν που κοιτάει προς την
ανατολή του Ηλίου) τοίχο και συνεχίζει:
Στα άγρια
βουνά και στ΄ άκαρπα τα δέντρα
και στα
καμποπούλια να γίνουν τα σημειά.
Τέλος, πάει και βάφεται, με
κοκκινάδι στα μάγουλά της, και στολίζεται, «για να βγει το σαλό (= μωρό)
όμορφο».
Ο άγιος Τρύφων εορτάζεται
ιδιαιτέρως και στα Δίκαια Ν. Ορεστιάδος. Πρόκειται για αναβίωση
του παραδοσιακού εθίμου του «Τρύφωνα»-προστάτη των αμπελιών. Παραδοσιακές μουσικές
και χοροί, κυρίως από την περιοχή Καβακλί της Ανατολικής Ρωμυλίας και τον
Βόρειο Έβρο ηχούν στο πανηγύρι την ημέρα αυτή…
Στην Στενήμαχο της Ανατ. Ρωμυλίας οι αμπελουργοί, παρουσία ιερέως, ο
οποίος ευλογούσε το αμπέλι τους, εθυσίαζαν ταύρο! Και μετά το φαγοπότι,
διοργανώνονταν αγώνες πάλης…
Την ημέρα της Υπαπαντής (2
Φεβρουαρίου) στο Αρσάκειο Ροδόπης,
γίνεται ο εορτασμός της γυναικοκρατίας («Ημέρας της Μπάμπως»).
Ο άη Συμιός (= Συμεών), που γιορτάζεται κατά το βυζαντινό καλεντάρι
στις 3 Φεβρουαρίου, στην Θράκη λένε
πως μια φορά πήγε να κλαδέψει αμπέλι, του ξέφυγε το κλαδευτήρι κι έκοψε την
μύτη του… Έτσι «σημειώθηκε» στο πρόσωπο.
Και τις τρεις γιορτές μαζί
(Τρύφωνα, Υπαπαντής και Συμεών, 1, 2 και 3 Φεβρουαρίου, αντίστοιχα) στην Θράκη τις λένε συμόγιορτα. Στην Θράκη, οι έγκυες τις ημέρες αυτές δεν εργάζονται,
μήτε μαγειρεύουν, μήτε ζυμώνουν, «γιατί τα σημεία τρίβονται του Τρύφωνα,
πλάθονται της ΄Παπαντής, και σημειώνονται (= φαίνονται) τ’ άη Συμειού». Λένε:
Ο Τρύφος
τρίβ’ τα κόκκαλα,
η Παναγιά τα
πλάθ’,
και ο
Συμειός τα δείχν’.
Εάν πρέπει κατ’ ανάγκην η
βαρούμενη (= έγκυος) να εργασθεί, τότε το κάμει κρυφά, ούτως ώστε «μη την δει
κανείς και το μελετήσει». Γιατί τότε το παιδί θα βγει «σημειωμένο» (με μελανιά,
που θα έχει το σχήμα του αντικειμένου που κρατούσε η μάνα στα χέρια της εκείνη
την ώρα) ή ελαττωματικό (με κολλημένα ή κομμένα δάκτυλα, κομμένη μύτη). Εάν
αντιληφθεί ότι την είδαν ότι εργαζόταν, πιάνει ένα κρυφό μέρος του σώματός της
και λέει: «Εδώ να βγει!» (το συμειό). Έτσι, όταν θα γεννηθεί το παιδί, θα φέρει
το σημάδι, αλλά σε μέρος που δεν θα φαίνεται… Αλλά κρυφά πρέπει να εργάζεται
και ο άνδρας της εγκύου γυναίκας αυτές τις ημέρες! Ακόμα και αν έχουν γκαστρωμένα
ζώα δεν εργάζονται.
Στην Τυρολόη Θράκης δεν λούζονται μήτε πλένονται, και οι μη έγκυες.
Όσο για την Τσικνοπέμπτη - την Πέμπτη που «κι ο πιο φτωχός θα τσικνήσει τη γωνιά του» - αυτή την ημέρα, στην Θράκη, ο αρραβωνιαστικός θα στείλει στην αρραβωνιάρα κότα (ή κούρκο) και αυτή θα την παραγεμίσει και θα του την στείλει πίσω…
ΠΗΓΗ: Λεκάκης Γ. «Τάματα και αναθήματα», εκδ. Γεωργιάδης, 2000. Και στήλη του ιδίου συγγραφέως «Πανηγυρολόγιο» στο περ. «Ελληνικό Πανόραμα».
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook