Ο ναός της Αθηνάς στην Πριήνη, που σχετίζεται με: Παρθενώνα, Δία, Μ. Αλέξανδρο, Έφεσο, Καππαδοκία! - του Γ. Λεκάκη

Ο ναός της Αθηνάς στην Πριήνη,

που σχετίζεται με τον Παρθενώνα,

τον Δία, τον Μ. Αλέξανδρο,

την Έφεσο, την Καππαδοκία…

Του Γιώργου Λεκάκη

Η Πριήνη της Καρίας, ιδρύθηκε από Ίωνες με ηγέτη τον Αίπυτο (γιο του Νηλέα, του βασιλέως των Αθηνών Κόδρου)! Ο ίδιος είχε κτίσει και την Μίλητο. Έτσι, Πριήνη – Έφεσος – Μίλητος δένονταν με ισχυρούς δεσμούς αίματος ("αδελφές πόλεις")! Αργότερα εγκαταστάθηκαν και Θηβαίοι Βοιωτοί, με ηγέτη τον Φιλητά, που έφθασαν από τον Άναιον[1], περί το 1000 π.Χ. και γι' αυτό, ελέγετο και Κάδμη. - ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: "Οι 88 αρχαίες πόλεις της Μικράς Ασίας".

Στον βίο της πόλεως, και μόνον τον σοφό Βίαντα να γεννούσε, θα ήταν αρκετό για την γνωρίζουμε και να την μνημονεύουμε…

Ήταν μία από τις 12 ιωνικές πόλεις-κράτη στην καθ’ ημάς Ανατολή. Έκειτο ακριβώς στα νότια του όρους Μυκάλη, μέχρι την θάλασσα του Αιγαίου, στο λεγόμενο «Μαιάνδριο πεδίο», το οποίο αργότερα, από τις προσχώσεις του ποταμού Μαιάνδρου μετεβλήθηκε σε πεδιάδα, στον Κόλπο του Λάτμου. Έλη και σεισμοί ταλαιπώρησαν την πόλη. Περίπου το 700 π.Χ. μια σειρά από σεισμούς ανάγκασαν τους Πριηνείς να  μετακινήσουν την πόλη τους, 8 χλμ. από την θέση της τον 4^ο αιώνα π.Χ. και περίπου το 500 π.Χ., η πόλη ξανα-μεταφέρθηκε στον λιμένα του Ναυλοχού!

Ο ναός της θεάς Αθηνάς, στην Πριήνη, εκτίσθη το 340 π.Χ. Ίσως ολοκληρώθηκε το 150 π.Χ. Αρχιτέκτονάς του, ίσως, είναι ο Πυθέος[2].

Είναι εξάστυλος περίπτερος ναός με 11 κίονες στα πλάγια, πρόναο, οπισθόδομο, κλπ. Μετρημένος με το ιωνικό πόδι (= 0,295 μ.). Συνολικό ύψος της στήλης και το ύψος του θριγκού είναι ίσο με 50 πόδια, δηλ. το μισό μήκος του σηκού. Ο σηκός των 100 ποδιών κάνει τον ναό εκατόμπεδο και έτσι συνδέεται στενά με τον Παρθενώνα. Οι Ίωνες ήθελαν να εδραιώσουν και διατρανώσουν με αυτόν την αίγλη τους και την αθηναϊκή κυριαρχία. Και μέσον ήταν ο πολιτισμός.

Σώζεται αφιερωματική επιγραφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου[3] λαξευμένη στα βορειοανατολικά του πρόναου (πιθανώς περίπου το περ. 334 π.Χ.). Διότι ο Μ. Αλέξανδρος έβγαλε την πόλη από την κυριαρχία των Αθηνών. Η επιγραφή ανακαλύφθηκε στην περιοχή του ναού, το 1868-1869, από τον αρχιτέκτονα Richard Pullan, σε «αρχαιολογική εξερεύνηση» για την «Εταιρεία Ντιλετάντι» και σήμερα είναι στο Βρετανικό Μουσείο. Η επιγραφή έλεγε:

«ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΝΕΘΗΚΕ ΤΟΝ ΝΑΟΝ ΑΘΗΝΑ
Η ΠΟΛΙΑΔΙ»

Η γλυπτική τεχνοτροπία των ταβανιών οροφής (σκαλισμένα με ανάγλυφα) υποδηλώνει ότι ολοκληρώθηκε στο τρίτο τέταρτο του 4^ου αιώνα π.Χ. Εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του ναού, που θεωρείται καινοτομία του αρχιτέκτονος, είναι η χρήση κουφωμάτων σκαλιστών ανάγλυφων με μυθολογικές σκηνές (όπως η γιγαντομαχία με συμμετοχή Αμαζόνων), που βρίσκονται στην οροφή του περιστυλίου. Οι λεπτομέρειες του αρχιτεκτονικού στολισμού μπορούν να συγκριθούν με στοιχεία του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού και του Ναού του Διός στα Λάβρανδα.

Ο ναός της Αθηνάς στην Πριήνη, ο Παρθενών της Ανατολής...

Νομίσματα με εικόνα του Καππαδόκη ηγεμόνα Οροφέρνη που βρέθηκαν στη βάση λατρευτικού αγάλματος, περ. 158 π.Χ., μαρτυρούν την σχέση του με τον ναό, και ίσως, το λατρευτικό άγαλμα της θεάς Αθηνάς Παρθένου, του 158 -156 π.Χ., να εγκαταστάθηκε εκεί από αυτόν!

Η ημερομηνία ολοκληρώσεως ολόκληρου του ναού είναι αβεβαία. Ορισμένοι έχουν εντοπίσει δύο διακριτές οικοδομικές φάσεις. Μετά το 27 π.Χ., το ιερόν αφιερώθηκε στην Αθηνά Πολιάδα και τον Αύγουστο[4] και συνέχισε ως σημαντικό λατρευτικό κέντρο σε όλην την αυτοκρατορική περίοδο. Η μετατροπή του οπισθοδόμου σε κλειστό χώρο - ίσως μικρό θησαυροφυλάκιο - μπορεί να ανήκει σε αυτήν την φάση.

Τέλος, ο αρχαίος ναός της Αθηνάς, χρησιμοποιήθηκε ως… χριστιανική εκκλησία στην βυζαντινή περίοδο.

Αυτά είναι λίγο ή πολύ γνωστά... και για την ΠΡΙΗΝΗ έχω γράψει πολλάκις - ΔΙΑΒΑΣΤΕ και ΕΔΩ.

Σήμερα θέλω να σας πω για μια άλλη ιστορία:

Ο ναός της θεάς Αθηνάς στην Πριήνη, αφιερώθηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση της πόλεως από τον τύραννο Ιέρωνα. Τότε υπήρχε ένταση μεταξύ των πολιτών της Πριήνης και των Πεδιέων, η οποία λίγα χρόνια αργότερα χρειάστηκε την παρέμβαση του βασιλέως Λυσίμαχου.

Σε δυο επιγραφές (Α και Β) του 333 / 334 π.Χ. (περίπου), οι οποίες ευρέθησαν στην Πριήνη, μαθαίνουμε πως για την προσφορά του για την ανέγερση του ναού της θεάς Αθηνάς ετιμήθη ο Εφέσιος ευεργέτης Μεγάβυξος (του Μεγαβύξου) με διάταγμα, χάλκινη εικόνα (και όχι προτομή) και χρυσό στέφανο, από τους κατοίκους της Πριήνης (η επιγραφή Β, ήταν στην βάση του αγάλματος που απονεμήθηκε στον Μεγάβυξο, και παρέχει ορισμένες πληροφορίες για τον επίσημο ρόλο του, ο οποίος δεν αναφέρθηκε στο τιμητικό διάταγμα).

Το κείμενο της επιγραφής με το τιμητικό διάταγμα, ευρέθη σπασμένο σε τρία κομμάτια:

[ἔ]δοξε τῆι βουλῆι καὶ τῶ̣ι δήμ[ωι,]

[ἐπ]ὶ στεφανηφόρου Φορμίωνος, μηνὸς Μετ[αγει]-

[τν]ι[ῶ]νος τετράδι ἱσταμένου, τιμαιρεσίαις [ἐν κυρίωι]

[σ]υλλόγωι, Πριηνέων αὐτονόμων ἐόντων· Μεγ̣[άβυξον]

[Μ]εγαβύξου πε[ρί] τε τὰ ἄλλα πρόθ̣υμον ἐόν[τα καὶ]

εὔνουν τῶι δήμωι καὶ περὶ τοῦ ναοῦ τῆς [Ἀθηνᾶς]

τὴν συντέλεσιν πᾶσαν προθυμίαν π[οιησάμε]-

ν̣ον ἐστεφανῶσθαι ὑπὸ τοῦ δήμου χρυ[σ]ῶι στε[φάνωι]

καὶ εἰκόνι χαλκῆι ὡς καλλίστηι, καὶ εἶναι αὐ[τ]ὸν πρόξ̣[ενον]

καὶ εὐεργέ̣την τοῦ δήμ̣ου, δεδόσθ̣αι δὲ α̣ὐτῶι ἀτ[έλειαν]

μὲν καὶ τὰ ἄλλα καθότι καὶ τοῖς ἄλλοις π̣ροξένοι[ς καὶ]

εὐεργέταις, γῆς δὲ ἔγκτησιν ἄχρι τα̣λ̣άντων π̣[έντε,]

ἀπεχούσης τῶν ὅρων τῶν πρὸς τ[ὴ]ν Ἐφεσίη[ν μὴ ἐ]-

λάσσονι σταδίων δέκα̣· τῶν δὲ κτ̣[η]μάτων ὧν [οἱ Πε]-

διεῖς κέκτηνται μὴ εἶνα̣ι α̣ὐτῶι κτ̣[ή]σασθαι· εἶν[αι δὲ]

[α]ὐτῶι καὶ ἐμ πρυτανείωι σίτησ[ιν,] τὸν δὲ ἀνδ[ριάν]-

[τ]α̣ ἐγδοῦναι μετὰ Μεγαβύξου̣ τοὺς νομοφύ[λακας]

[το]ὺς νομοφυλακοῦντας μῆ[ν]α Βοηδρομιῶ[να καὶ]

[Πυ]ανοψιῶνα ἐπὶ στεφανηφόρο[υ] Διοφάνευς· σ[τῆσαι]

δὲ τὸν ἀνδριάντα ἐν τῶι ἱερῶι [τῆ]ς Ἀθηνᾶς πρὸ [τοῦ με]-

τωπίου τοῦ ναοῦ καὶ στήλην π̣[αρα]στῆσαι τοὺ[ς νομο]-

φύλακας ἀναγράψαντας τόδ[ε τὸ ψ]ήφισμα, τὸ δ[ὲ ανά]-

λωμα εἰς τὸν ἀνδριάντα καὶ τ[ὴν] σ̣τήλην ὑπηρ[ετῆσαι]

τοὺς νεωποίας Ἄδμητον καὶ [․․]ᾶδα· τὰς δὲ δω[ρεὰς]

τὰς δεδομένας αὐτῶι ἀνα[γγ]εῖλαι τὸγ κήρυ[κα τοῖς]

Διονυσίοις, ὅπως εἰδῶσι πά[ντ]ε̣ς ὅτι δύναται ὁ [δῆμος]

ὁ Πριηνέων ἀπο[δ]ιδόναι χάρι[τας] τοῖς εὖ ποιοῦσιν [αὐτόν·]

ἀ̣τελὴς δὲ ἔστω καὶ τοῦ [ἐξα]γωγίου καὶ ἐμφ[—]

Και σε άλλη έκδοση:

[ἔ]δοξε τῆι βουλῆι καὶ τῶ̣ι δήμ[ωι]·

[ἐπ]ὶ στεφανηφόρου Φορμίωνος, μηνὸς Μετ[αγει]-

[τν]ι[ῶ]νος τετράδι ἱσταμένου, τιμαιρεσίαις, [ἐν κυρίωι]

[σ]υλλόγωι, Πριηνέων αὐτονόμων ἐόντων· Μεγ̣[άβυξον]

[Μ]εγαβύξου πε[ρί] τε τὰ ἄλλα πρόθ̣υμον ἐόν[τα καὶ]

εὔνουν τῶι δήμωι καὶ περὶ τοῦ ναοῦ τῆς [Ἀθηνᾶς]

τὴν συντέλεσιν πᾶσαν προθυμίαν π[αρασχόμε]-

ν̣ον ἐστεφανῶσθ̣αι ὑπὸ τοῦ δήμου χρυ[σ]ῶι στε[φάνωι]

καὶ εἰκόνι χαλκῆι ὡς καλλίστηι· καὶ εἶναι αὐ[τ]ὸν πρόξ̣[ενον]

καὶ εὐεργέ̣την τοῦ δήμ̣ου· δεδόσθ̣αι δὲ α̣ὐτῶι ἀτ[έλειαν]

μὲν καὶ τὰ ἄλλα καθότι καὶ τοῖς ἄλλοις π̣ροξένοι[ς καὶ]

εὐεργέταις, γῆς δὲ ἔγκτησιν ἄχρι τα̣λ̣άντων π̣[έντε],

ἀπεχούσης τῶν ὅρων τῶμ πρὸς τ[ὴ]ν Ἐφεσίη[ν μὴ ἐ]-

λάσσονι σταδίων δέκα̣· τῶν δὲ κ[τ]ημάτων ὧν [οἱ Πε]-

διεῖς κέκτηνται μὴ εἶνα̣ι α̣ὐτῶι κτ̣[ή]σασθαι· εἶν[αι δὲ]

[α]ὐτῶι καὶ ἐμ πρυτανείωι σίτησ[ιν]· τὸν δὲ ἀνδ[ριάν]-

[τ]α̣ ἐγδοῦναι μετὰ Μεγαβύξου̣ τοὺς νομοφύ[λακας]

[το]ὺς νομοφυλακοῦντας μῆ[ν]α Βοηδρομιῶ[να καὶ]

[Πυ]ανοψιῶνα ἐπὶ στεφανηφόρο[υ] Διοφάνευς· σ[τῆσαι]

δὲ τὸν ἀνδριάντα ἐν τῶι ἱερῶι [τῆ]ς Ἀθηνᾶς πρὸ [τοῦ με]-

τωπίου τοῦ ναοῦ καὶ στήλην π̣[αρα]στῆσαι τοὺ[ς νομο]-

φύλακας ἀναγράψαντας τόδ[ε τὸ ψ]ήφισμα· τὸ δ[ὲ ἀνά]-

λωμα εἰς τὸν ἀνδριάντα καὶ τ[ὴν] σ̣τήλην ὑπηρ[ετῆσαι]

τοὺς νεωποίας Ἄδμητον καὶ [Ἡρ]ᾶδα· τὰς δὲ δω[ρεὰς]

τὰς δεδομένας αὐτῶι ἀνα[γγ]εῖλαι τὸγ κήρυ[κα τοῖς]

Διονυσίοις, ὅπως εἰδῶσι πά[ντ]ε̣ς ὅτι δύναται ὁ [δῆμος]

ὁ Πριηνέων ἀπο[δ]ιδόναι χάρι[τας] τοῖς εὖ ποιοῦσιν [αὑτόν]·

ἀ̣τελὴς δὲ ἔστω καὶ τοῦ [δι]α̣γωγίου καὶ ἐμφ[ορβίου].

Έτσι ο Μεγάβυξος από νεωκόρος του ναού της Αρτέμιδος στην Έφεσο, έγινε της Αθηνάς στην Πριήνη…

[Μεγάβυξος]

Μεγαβύξου

νεωκόρος τῆς

Ἀρτέμιδος τῆς

ἐν Ἐφέσωι.

[IPriene 231 (PH), Wackernagel,

Hermes 58, 1923, 462-4 (l. 2].

Οι επιγραφές λένε ιστορίες, που δεν λένε οι σωζόμενες γραπτές πηγές…

ΠΗΓΕΣ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». Γ. Λεκάκης «Η Άγνωστη Μικρά Ασία». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.3.2018.

- Sylloge³ 282 II, THI_41, OGIS_11, IPriene 3, IvPriene (1906) 3 + σελ. 308, Wackernagel, Hermes 58, 1923, 462-4 (ll. 4, 5, 17).

- Perseus Art & Archaeology: Pullan 1881, Wiegand & Schrader 1904, 81-119, figs. 50-90, von Gaertringen 1906, no. 157, Schede 1964, 25-47, figs. 27-43, Bauer 1968, 212-220, Bauer 1969, 117-129, Dinsmoor 1975, 221-223, fig. 80, Muller-Wiener 1982, 691-702, Koenigs 1983, 134-175, Lawrence 1983, 249-252, Carter 1983, 24-38, fig. 1, Pollitt 1986, 242-244, figs. 258-259.

- Cook B.F. «Greek inscriptions» εκδ. The British Museum Press, Λονδίνο, 1987.

- Frances F. (Ed) «Treasures of the British Museum», Λονδίνο, 1972.

- Jenkins I. «Greek Architecture and its Sculpture», εκδ. The British Museum Press, Λονδίνο, 2006.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Ή Άνναια, ή Άναια, ή Αναία – μετέπειτα Σώκια – νυν Söke / Soke της Ανθέας / Αϊδινίου.

[2] Vitruvius, De Arch., 1.1.12 και Vitr. De Arch., 7.praef.12.

[3] von Gaertringen 1906, no. 156.

[4] von Gaertringen 1906, no. 157.

ναος Αθηνας Πριηνη, Παρθενωνας, Διας, Μεγας Αλεξανδρος, Εφεσος, Καππαδοκια Καριας, Ιωνες Αιπυτος Νηλεας, βασιλιας Αθηνων Κοδρος, Μιλητος Εφεσος δεσμος αιματος, δεσμοι, αδελφες πολεις, θηβα Θηβαιοι Βοιωτοι, ηγετης Φιλητας Αναιον, 1000 πΧ Καδμη, καδμος, 11ος πΧ αιωνας, βασιλευς, αθηνα, αθηναι, σοφος Βιας πριηνευς, 12 ιωνικες πολεις κρατη καθ’ ημας Ανατολη δωδεκα ορος Μυκαλη, Μαιανδριο πεδιο ποταμος Μαιανδρος πεδιεδα, Λατμικος Κολπος λατμου, λατμος, Ελος σεισμος 700 πΧ 8ος, σεισμος Πριηνεις μετακινηση 4ος 6ος 500 πΧ, λιμενας λιμην Ναυλοχος, αιγαιο, θεα Αθηνα 340 πΧ 150 αρχιτεκτονας Πυθεος εξαστυλος περιπτερος 6, 11 κιονες προναος, οπισθοδομος ιωνικο ποδι στηλη θριγκος σηκος 100 ποδια ποδες εκατομπεδο εκατομπεδον Παρθενων Ιωνια αθηναικη κυριαρχια πολιτισμος αφιερωματικη επιγραφη λαξευμα 334 επιγραφες 1868 1869, αρχιτεκτων Richard Pullan, πουλαν, πουλαν αρχαιολογια Εταιρεια Ντιλεταντι ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΝΕΘΗΚΕ ΤΟΝ ΝΑΟΝ ΑΘΗΝΑ Η ΠΟΛΙΑΔΙ, γλυπτικη τεχνοτροπια ταβανι οροφη σκαλισμα αναγλυφα καινοτομια αρχιτεκτονικη, κουφωμα μυθολογια γιγαντομαχια Αμαζονες περιστυλιο Μαυσωλειο Αλικαρνασσου Ναος του Διος Λαβρανδα, Αλικαρνασσος, νομισματα Καππαδοκης ηγεμονας Οροφερνης λατρευτικο αγαλμα 158 Παρθενος, 156 Καππαδοκες, καππαδοκια, 27 ιερον αφιερωση Αθηνα Πολιας Αυγουστος αυτοκρατορικη περιοδος θησαυροφυλακιο θησαυρος, χριστιανικη εκκλησια βυζαντιο τυραννος Ιερωνας ιερων, Πεδιεις, Λυσιμαχος επιγραφες 333 / 334 προσφορα Εφεσιος ευεργετης Μεγαβυξος διαταγμα, χαλκινη εικονα προτομη χρυσος στεφανος, βουλη δημος στεφανηφορος Φορμιων, μηνας Μεταγειτνιαων τετραδι ισταμενου, τιμαιρεσια συλλογος Πριηνέεν αυτονομια χρυσο στεφανι χαλκη καλλιστη προξ̣ενος ευεργέεσια ατελεια, ταλ̣αντο πρυτανειο ανδριαντας νομοφυλακας Βοηδρομιων Πυανοψιων Διοφανευς μετωπιο ψηφισμα, αναλωμα νεωποιος Αδμητος δωρεα κηρυκας Διονυσια, ατελὴς Διονυσιοι, Διονυσιαστες, Ηραδας νεωκορος ναος Αρτεμιδος Ανναια, Αναια, Αναία Σωκια Söke / Soke Ανθεα / Αιδινιον αιδινι, αιδινο, Βιτρουβιος

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ