το 3.000 χρόνων ιερόν
της Ορθίας Αρτέμιδος στην Σπάρτη!
Από τα σημαντικότερα…
Του
καθηγητή Χρίστου Γούδη,
Δεν
μας έφτανε ο κορωνοϊός, με πεθερό διασωληνομένο στο μεταίχμιο μεταξύ φθοράς και
αφθαρσίας, και να σου το μπλόκο της αστυνομίας, λίγο πριν να μπούμε στη Σπάρτη
χθές το βραδάκι, 5 του Φλεβάρη (όπως αποκαλούν τον Άγιο Φεβρουάριο οι άθεοι
αποκριάτικοι μασκαράδες της αριστεράς), Κλαδά μεριά (για όσους γνωρίζουν τι
σημαίνει Σπάρτη, και τι ο ηρωικός επαναστάτης Κροκόδειλος Κλαδάς), γύρω στις
οκτώ, κατά την κάθοδό μας από Αθήνα για το πατρογονικό μου σπίτι στη Μάνη
(κάποιοι Γουδιάνοι είχαν τιμηθεί με τά μετάλλια ανδρείας που απένειμε στους αγωνιστές
του 1821 ο Όθωνας, ο Θεός να αναπαύει τη ψυχή του που μας έκανε κράτος). Στη
Μάνη, που κάποτε ήταν λεβεντογέννα και τώρα πια κιότεψε και την «γεμήσανε» (με
«η» το γεμήσανε, ναι με «η», για να μην πω το ρήμα που πρέπει, γιατί δεν ξέρω
αν στη δωρική διάλεκτο το «ε» μπορεί να αντικατασταθεί με το «α» μακρόν, τι
μακρόν, το μακρύτερο δηλαδή μεταξύ των τριών) γεμίζοντας την, ή γαμίζοντας τα
πάλαι ποτέ υπερήφανα βουνά της με (γ)ανεμογεννήτριες, και με τους λογαριασμούς
του ηλεκτρικού ρεύματος στα «ανεμοδαρμένα ύψη». Πρόοδος σου λέει, ανάπτυξη,
αλλά μόλις ακούς τέτοιες λέξεις πάντα να διερωτάσαι «πρόοδος και ανάπτυξη
τίνος»; Εσού του μουζίκου και χαχόλου ή των τουρκοπασάδων και των κλεπτοκρατών
που κυβερνούν τον τόπο; Μπάσταρδοι, ε μπάσταρδοι, που, σαν τις αλεπούδες με την
κομμένη ουρά, θέλετε να επιβάλετε το μπαστάρδεμα του γένους των Ελλήνων.
Ινδογρεκία είναι το όνειρό σας, νόθοι εσείς της φυλετικής νοθείας;
Και
γιατί τα λέω όλα αυτά; Αφού πρώτα εξάρω την ευγένεια των αστυνομικών οργάνων,
που ήταν εντεταλμένοι να ξεροσταλιάζουν μέσα στο κρύο και να σταματούν τυχαία
τα διερχόμενα οχήματα για να ανακαλύψουν όχι λαθρομετανάστες, βιαστές ή ληστές,
αλλά ναρκωτικά, χασίς (την επονομαζόμενη υπηρεσιακά ινδική κάνναβη) και άλλες
παρόμοιες ουσίες, που όμως δεν πιάνουν μπάζα μπροστά στην νάρκωση και τα
παραισθησιογόνα που προσφέρουν οι τηλεοπτικοί παρακεντέδες του σιχάματος που
λέγεται «εξουσία» (θα μπορούσε κανείς να την αποκαλέσει και «απουσία εξουσίας»
ή και «συνουσία άνευ ουσίας», δηλαδή «αυνανισμό»), αλλά ας μην μπούμε επί του
παρόντος σε μια τέτοια συζήτηση), και αφού ξεκαθαρίσω ότι ουδέν το μεμπτό
επισημάνθηκε κατά τον ενδελεχή τους έλεγχο, θα ήθελα με την σειρά μου να
επισημάνω το άσκοπο τέτοιων ενεργειών που, αν μη τι άλλο, αποπροσανατολίζουν
τους αστυνομικούς από τα πολύ σοβαρότερα καθήκοντά τους, όχι φυσικά με δική
τους ευθύνη, αλλά με ευθύνη των ανωτέρων τους, που και αυτοί πολύ φοβούμαι ότι ιεραρχούν
τις δράσεις της αστυνομίας σύμφωνα με τις επιταγές των πολιτικών προϊσταμένων
τους.
Εν
πάση περιπτώσει, το πρόβλημα δεν είναι ο έλεγχος. Όπως έλεγε και ο Λένιν: «η
εμπιστοσύνη είναι καλή, ο έλεγχος όμως είναι καλύτερος». Ποιός όμως θα ήταν ο
ενδεδειγμένος έλεγχος για τα όσα συμβαίνουν στην Σπάρτη, στη Μάνη, και στην
Λακωνία γενικότερα; Αν δείτε τις πρόσφατες οργισμένες διαμαρτυρίες των κατοίκων
της πάλαι ποτέ ενδόξου Σπάρτης, που πλημμυρίζουν το διαδίκτυο και τα τοπικά
έντυπα, θα δείτε ότι το «this is
Sparta» είναι ταυτόσημο με το «something is running in the Gypsyhood», όπερ μεθερμηνευόμενον εστί: «κάτι
τρέχει στα γύφτικα», καθότι η Σπάρτη είναι πλέον ένα είδος Ζεφύρι του δήμου
Φυλής, δια τους παρεπιδημούντες εις το κλεινόν άστυ των Αθηνών.
Πριν
ένα περίπου χρόνο είχαμε και προσωπική εμπειρία του πράγματος, όταν θελήσαμε να
επισκεφθούμε το ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος (*), και ευτυχώς μας διέσωσε ένας σώφρων
Σπαρτιάτης που τον ρωτήσαμε για το πως θα πάμε εκεί. Ο άνθρωπος, ας είναι καλά
όπου κι αν βρίσκεται, πανικοβλήθηκε με την ερώτησή μας, και μας απέτρεψε με
έντονο τρόπο, λέγοντάς μας: «τρελαθήκατε ρε παιδιά, θα σας σπάσουν το
αυτοκίνητο οι γύφτοι (προφανώς εννοούσε τους ρωμά, χρησιμοποιώντας κάποια
τοπική διάλεκτο γι’ αυτούς) και θα σας ληστέψουν».
Όσο
για τις παραλίες της Μάνης, πολύ πρόσφατη ήταν η εμπειρία μας – καθότι
χειμερινοί κολυμβητές – ευρέσεως των υπολειμμάτων της προσάραξης «συμπολιτών»
μας από το Πακιστάν και την Τουρκία, όπως ήταν εμφανές από τις πεταμένες φιάλες
εμφιαλωμένου ύδατος, τις αναγράφουσες τον τόπο προέλευσης των εποίκων,
επισκεπτών, αποίκων, επενδυτών, ή όπως αλλιώς θέλετε να τους αποκαλέσετε. Το
καλοκαίρι μάλιστα που μας πέρασε, τον δεκαπενταύγουστο, ανοιχτά στον
Γερολιμένα, κολυμπήσαμε επί τούτου για να προσεγγίσουμε ένα τούρκικο ιστιοφόρο,
με την τούρκικη σημαία πρώτο τραπέζι πίστα, γεμάτο από νεαρούς αρσενικούς στο
κατάστρωμα, ούτε μία γυναίκα παρούσα, που επισκοπούσαν τα παράλια χωρίς να
αποβιβασθούν στο λιμανάκι, όπως κάνουν οι τόσοι και τόσοι ξένοι ναυτικοί
τουρίστες στην περιοχή. Βρε την αστυνομία τηλεφωνήσαμε, το λιμενικό στο Γύθειο
τηλεφωνήσαμε (μας ρωτούσαν αν είδαμε να φορούν κελεμπίες!!!), βρε σε εφημερίδες
το αναφέραμε, αλλ΄ απάντηση καμιά. Πλήρης αδιαφορία. Εντολές άνωθεν;
Πως
είπατε αυτό που λένε για τον Μητσοτάκη; «Μητσοτάκη ξεχνιέσαι»!!! Καλά είναι να
ξεχνιέσαι που και που και να απολαμβάνεις τη γλύκα της συνεύρεσης με μια καλή παρέα,
αλλά τι θα γίνει τελικά με την Ελλάδα; «Γη ποτισμένη με ιδρώτα»; «Mother India»; Θυμάται κανείς την Ναργκίς, την
Βουγιουκλάκη των Ινδών, Πακιστανών, Μπανγκλαντεσιανών, Αφγανών, κουλουπών,
κουλουπών; Εκεί να δείτε ινδική κάνναβη παιδιά, να πηγαίνει σύννεφο, και πως η
χρήση της σας κάνει να δραπετεύετε από την σκληρή πραγματικότητα. Ίσως σε αυτήν
να οφείλεται τελικά ο εθισμός μας σε όσα συμβαίνουν στην πάλαι ποτέ πατρίδα
μας. Αχ ρε Μητσοτάκη, μπορεί να μην είσαι καπνιστής, αλλά τελικά, με αυτά και
με εκείνα, όντως «ξεχνιέσαι»…
ΠΗΓΗ:
ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 6.2.2022.
(*) Ένα από τα σημαντικότερα ιερά
της αρχαίας Σπάρτης
Του
Αθανασίου Θέμου, αρχαιολόγου
Ένα
από τα σημαντικότερα ιερά της αρχαίας Σπάρτης είναι το ιερό της Ορθίας
Αρτέμιδος κτισμένο κοντά στις όχθες του ποταμού Ευρώτα. Όπως είναι γνωστό από
τις φιλολογικές πηγές, το ιερό αυτό ήταν το θρησκευτικό κέντρο της σπαρτιατικής
αγωγής των νέων ενός ζητήματος εξαιρετικά σημαντικού για τη σπαρτιατική
πολιτεία στην οποία η πειθαρχία σε συγκεκριμένους κανόνες ήταν ζήτημα
επιβίωσης. Στο ναό λατρευόταν αρχικά η μυκηναϊκή θεότητα Ορθία, όμοια με τη
Μυκηναϊκή θεά της γονιμότητας. Η θεά στους ιστορικούς χρόνους ταυτίστηκε με την
Άρτεμη. Το ιερό γνώρισε μεγάλη ακμή στα ρωμαϊκά χρόνια γεγονός που φανερώνει
και η επέκταση του εκείνη την περίοδο.
Η
ανασκαφική έρευνα έδειξε ότι η λατρεία στο συγκεκριμένο χώρο ξεκίνησε
τουλάχιστον από τον 9ο αι. (αν όχι το 10ο αι. π.Χ.). Το ιερό θα αποτελούσε
αρχικά ένα υπαίθριο τέμενος με βωμό όχι μνημειακό. Ο πρώτος ναός κτίστηκε κατά
τον 8ο ή 7ο αι. π.Χ.. Ο πρώτος αυτός ναός καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του 6ου
αι. π.Χ. πιθανότατα από πλημμύρα και μόνο μια γωνία του διασώθηκε από τις
μετέπειτα μετασκευές του κτηρίου. Στη θέση του κτίστηκε ένας νέος ναός, τα
κατάλοιπα του οποίου με νεώτερες επισκευές είναι ορατά μέχρι σήμερα.
Από
τα πορίσματα της ανασκαφικής έρευνας προκύπτει ότι ο δεύτερος αυτός ναός
διατηρήθηκε έως το 2ο αι. π.Χ., οπότε και επισκευάστηκε όπως και ο βωμός ή
αντικαταστάθηκε πάνω στα ίδια θεμέλια. Η μεγάλη όμως επέμβαση στο χώρο
πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του 3ου αι. μ.Χ., όταν στα ανατολικά του ναού
κτίστηκε ένα αμφιθέατρο και ένας νέος μεγαλύτερος βωμός πιο κοντά στο ναό. Η
επέκταση δικαιολογείται από τη φήμη που είχε αποκτήσει το ιερό στα ρωμαϊκά
χρόνια, όταν τελούνταν σε αυτό προς τιμήν της θεάς το αγώνισμα της
διαμαστίγωσης. Κατά τη διάρκεια αυτού του αγωνίσματος της καρτερίας, οι έφηβοι
ακουμπώντας στο βωμό και παρακινούμενοι και από τους ίδιους τους συγγενείς
τους, υπέμεναν αγόγγυστα τη δοκιμασία του δημόσιου μαστιγώματος -μερικές μάλιστα,
φορές μέχρι θανάτου- και στο τέλος βραβεύονταν εκείνοι που παρέμεναν όρθιοι
(βωμονίκες). Δίπλα τους στεκόταν η ιέρεια της θεάς κρατώντας το ξόανό της, που
σύμφωνα με τις πηγές, παρακινούσε αυτούς που μαστίγωναν να δείχνουν μεγαλύτερο
ζήλο στα κτυπήματα γιατί υπέφερε από το βάρος του αγάλματος στην περίπτωση που
δεν ήταν αρκούντως δυνατά. Η τελετή συμβάδιζε με τις προτιμήσεις της εποχής για
αιματηρά θεάματα και το πλήθος συνέρεε για να την παρακολουθήσει.
Η
επίκληση της θεάς ως Ορθίας, έχρηζε ερμηνείας ήδη από την αρχαιότητα. Έτσι ο
Πίνδαρος (54) παρέδωσε την ετυμολογία ορθωσία επειδή ''ορθοί εις σωτηρίαν ή
ορθοί τους γενωμένους''. Στα ρωμαϊκά χρόνια ο περιηγητής Παυσανίας (ΙΙΙ, 16)
έδωσε μια δεύτερη ερμηνεία: ''καλούσιν δε ουκ Ορθίαν αλλά και Λυγοδέσμαν - ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης "Τα 300 επίθετα της θεάς Αρτέμιδος" - την
αυτήν (ενν. την Αρτέμιδα), ότι εν θάμνω λύγων ευρέθη περιειληθείσα δε η λύγος
εποίησε το άγαλμα ορθόν''. Οι απόπειρες ετυμολόγησης του ονόματος συνεχίστηκαν
και από τη σύγχρονη έρευνα χωρίς μέχρι σήμερα να έχει δοθεί ακριβής ερμηνεία.
Το βέβαιο πάντως είναι ότι επρόκειτο για χθόνια θεότητα και προστάτιδα της
βλαστήσεως.
Ερείπια
στην περιοχή του ιερού ήταν πάντοτε ορατά και οι περιηγητές του 18ου και 19ου
αιώνα αναφέρθηκαν σε αυτά. Το 1829 η Γαλλική Επιστημονική Αποστολή στην
Πελοπόννησο αποτύπωσε τα θεμέλια ενός κυκλοτερούς οικοδομήματος, το οποίο όμως
δεν ταυτίστηκε με τμήμα του φημισμένου ιερού.
Κατά
το διάστημα 1906 - 1910 η Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή των Αθηνών διενήργησε
ανασκαφή στο χώρο η οποία αποτέλεσε ίσως τη σημαντικότερη ανασκαφική έρευνα στη
Σπάρτη κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Τα ευρήματα της ανασκαφής συνέδεσαν τις
πληροφορίες των φιλολογικών πηγών με τον τόπο και τα υλικά κατάλοιπα και
φώτισαν πτυχές της ιστορίας του.
Ο
χώρος του ιερού της Ορθίας Αρτέμιδος βρίσκεται στον αρχαίο Δήμο των Λιμνών της
Σπάρτης. Σήμερα ο επισκέπτης του χώρου μπορεί παρατηρήσει το κρηπίδωμα του ναού
στο δυτικό άκρο του περιφραγμένου χώρου, τα υπολείμματα του βωμού της ρωμαϊκής
περιόδου καθώς και τμήματα των θεμελιώσεων του αμφιθεάτρου.
Στα
ανατολικά του ναού σώζεται ο μεγάλος ορθογώνιος βωμός που είναι κτισμένος από
πλακοειδείς πέτρες.
Σε
καλή κατάσταση στα νότια του ναού της Αρτέμιδος, διατηρείται το μεγάλο
πεταλόσχημο αμφιθέατρο που κτίστηκε τον 3ο αι. μ.Χ. Σε αυτό κάθονταν οι
λατρευτές και οι θεατές των αγώνων των παίδων. Στο χώρο βρέθηκαν μάλιστα και
πήλινες μάσκες. Αυτές προφανώς χρησιμοποιούνταν σε οργιαστικές τελετουργίες που
γίνονταν στο ιερό. Οι μαρμάρινες στήλες με τα δρεπάνια και οι βωμοί που φέρουν
επιγραφές αποτελούν αφιερώματα των παιδιών που πέρασαν επιτυχώς τη δοκιμασία
της διαμαστιγώσεως και πέτυχαν να καταταγούν στις ομάδες των εφήβων.
Ο πρώτος ναός προς τιμήν της Αρτέμιδος, που κτίστηκε κατά τον 8ο ή 7ο αι. π.Χ., είχε μικρές διαστάσεις και στηρίγματα των οποίων σώθηκαν οι πλακοειδείς βάσεις, στον άξονα ανατολή-δύση για την καλύτερη στήριξη της στέγης. Ο πρώτος αυτός ναός καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του 6ου αι. π.Χ. πιθανότατα από πλημμύρα και μόνο μια γωνία του διασώθηκε από τις μετέπειτα μετασκευές του κτηρίου.
Στη
θέση του κτίστηκε ένας νέος ναός, τα κατάλοιπα του οποίου με νεώτερες επισκευές
είναι ορατά μέχρι σήμερα. Πάνω σε λίθινο κρηπίδωμα διαστάσεων 17 Χ 6,60 μ.
ήταν κτισμένος ένας δίστυλος εν παραστάσι ναός (σηκός και πρόπυλο με δύο
δωρικούς κίονες στην πρόσοψη). Η ανωδομή του από ωμές πλίνθους δε διασώθηκε
στις μέρες μας, τα αφιερώματα όμως από πωρόλιθο, που βρέθηκαν κατά τις
ανασκαφές, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το αέτωμα του ναού κοσμούσαν ανάγλυφοι
αντωποί λέοντες.
Ο πρώτος ναός προς τιμήν της Αρτέμιδος, που κτίστηκε κατά τον 8ο ή 7ο αι. π.Χ., είχε μικρές διαστάσεις και στηρίγματα των οποίων σώθηκαν οι πλακοειδείς βάσεις, στον άξονα ανατολή-δύση για την καλύτερη στήριξη της στέγης. Ο πρώτος αυτός ναός καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του 6ου αι. π.Χ. πιθανότατα από πλημμύρα και μόνο μια γωνία του διασώθηκε από τις μετέπειτα μετασκευές του κτηρίου.
Ο χώρος είναι επισκέψιμος κατόπιν συνεννόησης με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας.
Ενδεικτική
Βιβλιογραφία:
- Dawkins R. M. ed. "The Sanctuary of Artemis Orthia", JHS Suppl. 5 (1929)
- Chrimes K. M. T. Ancient Sparta, Μάντσεστερ 1949
- Παπαχατζή
Ν. Δ. Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις: Κορινθιακά και Λακωνικά (Βιβ. 2 και 3) 1981
- Kennell Ν. M. The Gymnasium of Virtue, London 1995
ΠΗΓΗ:
Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας, Τ.Κ. 23100, Σπάρτη (Νομός Λακωνίας), τηλέφωνο:
27310-23.315, τηλ/πο: 27310-21.516, email: efalak@culture.gr
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook