ΑΡΚΑΔΩΝ ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ
Του Χρήστου Βεργέτη
Παν και Σύριγξ, έργο του Pierre Paul Rubens.
Οι Αρκάδες έχουν μείνει γνωστοί στην
ιστορία για τα μεγάλα ταξίδια, τις αποικίες που δημιουργούσαν σε όλο το κόσμο,
τους μύθους , την σεβαστή θρησκευτική τους παράδοση και για άλλα τόσα επιτεύγματα.
Ιδιαίτερο θαύμα αποτελεί ο έρωτας τους για τη μουσική. Μεγάλο έρωτα έτρεφαν για
αυτή όλα τα Ελληνικά φύλα (Κρήτες, Θράκες κλπ.). Ο γεωγραφικός χώρος των
Αρκάδων αποτελείται κυρίως από βουνά, δάση, στερείτε της ευφορίας που
παρουσιάζουν εδάφη της υπόλοιπης Ελλάδος. Τα παραπάνω γεωγραφικά στοιχεία μας
δείχνουν ότι οι κάτοικοι της Αρκαδίας έρχονταν καθημερινά σε επαφή με δύσκολες
καιρικές συνθήκες οι οποίες θα έπρεπε να τους κάνουν σκληρούς, αγχώδεις, χωρίς
ευγενή αισθήματα. Όμως το θαύμα είναι ότι όχι μόνο δεν έμειναν άπραγοι,
υποτακτικοί στα δύσκολα φυσικά φαινόμενα αλλά καλλιέργησαν τη μουσική η οποία
τους έκανε ανώτερους πνευματικά ανθρώπους, ευγενείς, μειλίχιους. Αυτή η μαγική
συνήθεια ίσως έδινε την έμπνευση ώστε να πετύχουν όλα τα παραπάνω ιστορικά
επιτεύγματα. Η Αρκαδική μουσική λατρεία αποκαλύπτεται μέσα από πολλούς
Αρκαδικούς μύθους. Σκοπός που γράφεται το κείμενο είναι η αναφορά μερικών μύθων
ώστε να ταξιδέψουμε στο μουσικό κόσμο που οραματίστηκαν και βίωσαν οι αρχαίοι
Αρκάδες.
 |
| Ο Παν με τον επτασύριγγο αυλό. Ανάγλυφο στην Ακρόπολη της Θάσου. |
Μύθος στα Ελληνικά σημαίνει προφορικός λόγος, λέμε αμύθητο αυτόν που έχει κάνει σπουδαία έργα τα οποία δεν μπορούν να λεχθούν. Οι μύθοι δεν είναι ψευδείς (παραμύθια). Μύθα οι αρχαίοι Κύπριοι έλεγαν τη φωνή (σχέση Αρκαδίας-Κύπρου), μέσω της μύθας-φωνής διαδίδονται οι μύθοι. Θεός του μύθου-λόγου είναι ο Παν (Πάνας).
Αυτός ο μυστήριος θεός γύριζε τα όρη και τα δάση της Αρκαδίας χορεύοντας, τραγουδώντας, παίζοντας τον αυλό του εμπνέοντας τους μοναχικούς ποιμένες να συμμετέχουν στο θείο γλέντι. Ο αυλός του θεού που έκανε πάντες να τέρπονται κρύβει μια λυπητερή ιστορία.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΑΡΚΑΔΙΑ, ΕΔΩ.
Κάποτε ο Πάν περιπλανώμενος είδε μια νύμφη της Αρκαδίας την Σύριγγα. Αμέσως φλογερός (< φλογέρα) πόθος τον κυρίευσε οπότε θέλησε να τη κάνει δική του. Η νύμφη όμως δεν επιθυμούσε την ένωση μαζί του. Έτρεχε για να σωθεί από τον ορμητικό θεό μάταια αφού συνέχιζε να την καταδιώκει.
 |
| Ο αυλός του Πανός, διεδόθη παντού σε όλη την Γη με το όνομα του Αρκά θεού: pan flute. Mε την εκστρατεία του Πανός στην Ασία, και σε όλην την Ασία. Ο αυλός του Πανός στην Κίνα λέγεται sheng. |
Τελικά η Σύριγξ (Σύριγγα) μέσα στο άγχος της έπεσε στις όχθες του ποταμού Λάδωνα. Το άψυχο σώμα της μεταμορφώθηκε σε κάλαμο. Ο Πάν αφού έφθασε με καθυστέρηση στο σημείο διαπίστωσε την τραγωδία, θέλοντας όμως να γιατρέψει τη θλίψη του, έκοψε σε κομμάτια το κάλαμο και κατασκεύασε το περίφημο αυλό που ονομάστηκε σύριγγα προς τιμήν της αδάμαστης νύμφης. Από τότε ο αυλός έγινε μόνιμη συντροφιά στις πορείες του θεού.
Ο τραγόμορφος θεός βίωσε αρκετούς ακόμη ανεκπλήρωτους έρωτες ένας από αυτούς ήταν με τη νύμφη Ηχώ. Η Ηχώ ήταν νύμφη που είχε διδαχτεί τη τέχνη της μουσικής, το τραγούδι και το παίξιμο μερικών οργάνων από τις Μούσες. Αγαπούσε τη μοναξιά των αλσών απολαμβάνοντας τις καλλιτεχνικές της δημιουργίες. Η φήμη του ταλέντου της έγινε μεγάλη σε θεούς και ανθρώπους με αποτέλεσμα να κινήσει τη ζήλεια του Πανός. Άλλωστε ο έρωτας του δεν είχε ανταπόκριση από μέρους της έτσι για να την εκδικηθεί έδωσε φοβερή μανία στους ποιμένες οδηγώντας τους να τεμαχίσουν τη κοπέλα και να σπείρουν τα λείψανα της σε διάφορα μέρη. Η μητέρα της Γαία θλιμμένη μάζεψε και έθαψε τα μέλη της νύμφης. Τα μέλη διατήρησαν τις μουσικές ικανότητες της Ηχούς επαναλαμβάνοντας ότι ήχους άκουγαν θυμίζοντας αιώνια το μουσικό της ταλέντο.
Η παράδοση έλεγε ότι το μεσημέρι ο Πάν κοιμότανε, δεν επιθυμούσε να ακούει ήχους, αλλοίμονο σε όποιον του χαλούσε την ηρεμία.
Σε άλλη εκδοχή του μύθου ο Πάν απέκτησε με την
Ηχώ μια κόρη την Ιάμβη. Στην Ιερά Οδό προς Ελευσίνα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα υπάρχει ο
λόφος της Ηχούς. Ενδιαφέρον είναι ότι κατηγορία της λυρικής ποιήσεως η οποία
απαγγέλλεται με συνοδεία λύρας αποτελεί ο ίαμβος που σχετίζεται ετυμολογικά με το
όνομα της Ιάμβης. Λυρική ποιήτρια από την Αρκαδική Τεγέα υπήρξε η Ανύτη (ο
θηλυκός Όμηρος).
Ο εμπνευσμένος Παν δεν σταμάτησε να παίζει, να ερωτεύεται, να διασκεδάζει παρά τις ατυχίες που τον έβρισκαν. Η Σελήνη υπήρξε ο νέος πόθος του. Η μουσική του θεού μάγευε εκείνη τόσο που κατέβαινε κρυφά από τον ουρανό στη γη για να την ακούσει. Μια νύχτα ο Πάν πέτυχε το σκοπό του έσμιξε με τη Σελήνη που δεν μπορούσε άλλο να αντισταθεί στις μελωδικές του ικανότητες.
Από τη νύμφη Ευφήμη ο Πάν είχε έναν υιό τον Κρότο τον οποίο ανέλαβαν να μεγαλώσουν οι Μούσες. Κοντά τους διδάχτηκε και ανακάλυψε πολλές τέχνες. Μια από αυτές ήταν η επινόηση του χειροκροτήματος για να επικροτεί τα άρτια μουσικά έργα. Επίσης ο Κρότος ήταν άριστος τοξότης. Μετά τον θάνατο του ο Δίας τον τίμησε κάνοντας τον αστερισμό (αστερισμός Τοξότη).
Από τη ζωή των Ελλήνων δεν
έλειπαν οι μουσικοί διαγωνισμοί. Σε μουσικό διαγωνισμό ανταγωνίστηκαν ο θεός
Απόλλωνας με τον Πάνα. Ο πρώτος αγωνίστηκε με την λύρα ενώ ο δεύτερος με τον
αυλό. Ο Απόλλωνας νίκησε και ο Πάν λυπημένος έφυγε προς
τα δάση συνεχίζοντας τις περιπλανήσεις του.
Μουσική χωρίς χορό δεν γίνεται. Οι Αρκάδες
υπήρξαν και πρωτοποριακοί χορευτές. Αυτό φαίνεται από την αναφορά του ιστορικού
Πολύβιου ότι στην Αρκαδία γινόντουσαν μεικτοί χοροί μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Ο μεγάλος επιστήμονας και μουσικός Αριστόξενος ο Ταραντίνος εκτιμά ιδιαίτερα
τους χορούς της Αρκαδικής Μαντινείας. Ο νεογέννητος Δίας προστατεύεται από τους
Κουρήτες τους πρώτους χορευτές της μυθολογίας. Ο Παν περίφημος χορευτής
μαθαίνει τους λατρευτές του να χορεύουν. Μέχρι σήμερα οι Έλληνες χορεύουν στα
Πανηγύρια.
Οι αρχαίοι Αρκάδες εκτιμούσαν τόσο πολύ τη μουσική που την είχαν κάνει υποχρεωτικό μάθημα για όλους τους νέους. Ο Πολύβιος "δηλώνει ότι όλα τα παιδιά των Αρκάδων μάθαιναν να τραγουδούν ύμνους και παιάνες για την τίμηση θεών και ηρώων. Στους διαγωνισμούς που διοργάνωναν οι Αρκάδες θεωρούσαν ντροπή να καλούν τραγουδιστές από την υπόλοιπη Ελλάδα αφού η μουσική ήταν το αγαπημένο τους μάθημα. Σκοπός που τη λάτρεψαν και την ανέπτυξαν δεν ήταν αποκλειστικά η διασκέδαση αλλά κυρίως η ηθική τους βελτίωση ώστε να μην επηρεασθούν από την σκληρότητα του φυσικού χώρου τους".
Τελειώνοντας
τη μουσική μας περιπλάνηση είναι εμφανές ότι η αφοσίωση των Ελλήνων στην
μαγευτική τέχνη ήταν τεράστια. Τα περισσότερα από τα Ελληνικά φύλα εξαιτίας της
ιδιαιτερότητας τους ανέπτυξαν τη τέχνη των Μουσών σύμφωνα με την μοναδικότητα
τους. Το Αρκαδικό φύλο δεν αποτέλεσε εξαίρεση αλλά συνέχεια της πολύμορφης
Ελληνικής παραδόσεως.
ΠΗΓΕΣ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 17.5.2022.
ΑΘΗΝΑΙΟΣ «ΔΕΙΠΝΟΣΟΦΙΣΤΑΙ».
ΚΑΡΓΑΚΟΣ Σαρ. Ι. «ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ»,
εκδ. «Περί Τεχνών».
ΛΕΚΑΚΗΣ Γ. «ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΜΥΗΣΗ», Αθήνα,
2012.
ΛΕΚΑΚΗΣ Γ. «Η Τεγεάτισσα Ανύτη, ο “θηλυκός
Όμηρος”».
ΜΑΡΑΓΚΟΥ Μ. «ΕΛΕΥΣΙΝΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ - Η
ΟΔΟΣ ΤΗΣ ΘΕΩΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ», εκδ. Κάκτος.
ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ «ΑΡΚΑΔΙΚΑ»
ΠΟΛΥΒΙΟΣ «ΙΣΤΟΡΙΑ».
ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ Κ. «ΤΟ ΛΥΚΑΙΟΝ ΟΡΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ
ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ», εκδ. ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΤΩΝ ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΚΟΤΥΛΙΩΝ, Αθήνα, 2005.
ΣΤΡΑΒΩΝ «ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ».
ΣΦΥΡΟΕΡΑ ΣΟΦΙΑ Ν. «Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ των
ΕΛΛΗΝΩΝ», εκδ. ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ.
TLG
ΑΡΚΑΔΩΝ ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ Βεργετης, Αρκαδες αποικιες μυθος, θρησκευτικη παραδοση ερωτας μουσικη Ελληνικα φυλα Κρητες, Θρακες Αρκαδια φυσικα φαινομενα πνευμα εμπνευση Αρκαδικη λατρεια Αρκαδικος προφορικος λογος, αμυθητος παραμυθι μυθα αρχαιοι Κυπριοι φωνη Κυπρος μυθοι Θεος του μυθου λογος Παν Πανας μυστηριος ορηος δασος χορος τραγουδι επτασυριγγος αυλος ποιμενας θειο τερψη Πανος περιπλανηση νυμφη Αρκαδιας Συριγγα φλογερος ποθος νυφη Συριγξ ποταμος Λαδωνας λαδων, καλαμι καλαμος καλαμια καλαμιες επτασυριγγα τραγομορφος τραγος ανεκπληρωτος ερωτας Ηχω τεχνη μουσικης, οργανο Μουσες μοναξια αλσος καλλιτεχνης ταλεντο ζηλεια του Πανα ερως εκδικηση μανια ποιμην τεμαχισμος κοπελλα σπορα λειψανα μητερα Γαια μανα γη μελη ηχος μεσημερι υπνος ηρεμια κορη Ιαμβη Ελευσινα λοφος της Ηχους λυρικη ποιηση λυρα ιαμβος ετυμολογια Λυρικη ποιητρια Τεγεα Ανυτη θηλυκος Ομηρος Σεληνη μαγεια ουρανος νυχτα μελωδια Ευφημη Κροτος Μουσα τεχνες χειροκροτημα μουσικο εργο τοξοτης θανατος Διας ζευς αστερισμος Τοξοτη μουσικος διαγωνισμος θεος Απολλων Απολλωνας νικη χορευτης ιστορικος Πολυβιος μεικτος χορος ανδρα και γυναικα επιστημονας και μουσικος Αριστοξενος ο Ταραντινος ταρας ταραντας χοροι Μαντινεια νεογεννητο προστασια Κουρητες μυθολογια χορευτες λατρευτης Πανηγυρι αρχαιος αρχαιαι υποχρεωτικο μαθημα νεοι παιδια υμνος παιαν θεοι ηρωας ντροπη τιμη διασκεδαση ηθικη σκληροτητα φυση Ελληνες Ελληνικη παραδοση
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook