Του Σπύρου Χ. Μπογδάνου, spbogd@otenet.gr, τ. δημάρχου Παξών
Η γέννηση κάθε παιδιού θα
έπρεπε να αποτελεί ύμνο στη ζωή, γιορτή και πανηγύρι. Στις πρωτόγονες κοινωνίες
αυτό ήταν δεδομένο, γιατί τότε ζούσαν με τις επιταγές των φυσικών νόμων και των
συναισθημάτων. Όταν όμως οι κοινωνίες άρχισαν να οργανώνονται και να μπαίνουν
όροι στον τρόπο ζωής των μελών τους, διαμορφώθηκαν νέες αρχές και ένα ηθικό
δίκαιο, που έπρεπε να ακολουθείται από τους μετέχοντες σε αυτές και που δεν
ήταν ίδιο από περιοχή σε περιοχή.
Δεν
πέρασε εποχή που να μην γεννήθηκαν παιδιά εκτός γάμου ή κατά παράβαση των
εκάστοτε επικρατούντων κανόνων ηθικής κάθε κοινωνίας, σε κάθε περιοχή της γης.
Δυστυχώς δεν ήταν μόνο παιδιά - καρποί ενός παράνομου, για τα ήθη κάποιας
εποχής, έρωτα, αλλά και παιδιά που προήλθαν από βιασμούς και αιμομιξίες.
Όταν
η γυναίκα είχε το θάρρος να αναλάβει τις ευθύνες της και να αντιμετωπίσει την
ψευτοσεμνοτυφία της εποχής της, κουναρούσε το παιδί της μόνη, με ό,τι σήμαινε
αυτό για την ίδια και το νεογέννητο. Υπήρχαν όμως περιπτώσεις (και αυτές ήταν
οι περισσότερες) που το νεογέννητο δεν είχε την τύχη να επιβιώσει, γιατί η μάνα
ή οι γονείς της αποφάσιζαν να το εξαφανίσουν, αφαιρώντας του τη ζωή με
διάφορους τρόπους (βρίθει η λαϊκή μας παράδοση), θεωρώντας ότι με τον τρόπο
αυτό δεν διασύρονται στον «ηθικό» περίγυρο της κοινωνίας τους και η τιμή της κόρης
και της οικογένειας παραμένει... άσπιλη. Κάποιες λιγότερες φορές η μάνα
«υιοθετούσε» τον παράνομο καρπό της κόρης της και παρουσίαζε το νεογέννητο, με
διάφορα τεχνάσματα, ως δικό της. Από τις περιπτώσεις της πρώτης κατηγορίας
αναφέρουμε τις κάτωθι, που είναι και επίσημα καταγεγραμμένες, γιατί οι
άλλες πέρασαν ακατάγραφες από τα ληξιαρχικά κατάστιχα, παράμειναν όμως έντονα
καταγεγραμμένες στη μνήμη από την παράδοση με αφηγήσεις από στόμα σε στόμα κι
από γενιά σε γενιά.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης "Παξοί, τα νησιά του Πάθους".
1. Στις 12-8-1850 ο
Αναστάσης Καλογύρης δουλευτής, ετών 36, κάτοικος Γαΐου, παρουσίασε βρέφος
αρσενικό γεννημένο από την παράνομη
γυναίκα του Μαρία Μπογδάνου του π. Ζαχαρία, ετών 30 στην εκκλησία της Αγίας
Τριάδος και του έδωσαν το όνομα Σπυρίδων. Ιερέας ο Γεώργιος Βελλιανίτης και
ανάδοχος η Μαγδαληνή Βελλιανίτη π. Νικολάου (68/1850).
2. Στις 15-1-1851 η
Κονδύλω γυνή του π. Κώστα Πούλου και θυγατέρα του Σταμάτη Κανονά, ετών 38
κάτοικος Τρανακάτικα, παρουσίασε στον εφημέριο της Αγίας Αικατερίνης στα
Κατζιμάτικα Δημήτρη Μπογδάνο βρέφος γένους θηλυκού αγνώστου πατρός, που γέννησε στην πατρική της οικία και του έδωσαν
το όνομα Ελένη (25/1851).
3. Στις 2/1/1852 o Φίλιππος Ευγενούς Δομίνικου Κότα, γεννηθείς στην
Βενετία ετών 42 επαγγελματικός, παρουσίασε στον Ιερέα Ιωάννη Βέργο στους Αγίους
Αναργύρους βρέφος γένους θηλυκού, που γεννήθηκε στις 25/12/1851 στους
Αντιπάξους από άγνωστους γονείς και
ευρέθη έξωθεν της οικίας του Χριστάκη Σουλιώτη Πρωτόγερου και του εδόθη το
όνομα Ευγενία από τον ανάδοχο
Ευάγγελο Παΐζη π. Γεωργίου (1/1852).
4. Η Αγγελική θυγ.
Κων/νου Λέκκα ετών 25 κάτοικος Βελιαντάτικα, παρουσίασε βρέφος γένους θηλυκού,
που γεννήθηκε εξ αυτής και εξ αγνώστου
πατρός στις 26/4/1859 στις 8μμ στο σπίτι της και το βάφτισε Αικατερίνα στις
27/4/1859 στην εκκλησία των Αγίων Πάντων με ανάδοχους τους: Αναστάσιο Ζερμπά π.
Δημητρίου και Χαράλαμπο Μακρή π. Βασιλείου (53/1859).
5. Η Μαρία Ζενεμπίση
θυγ. π. Νικολάου και Αναστασούλας ετών 30, παρουσίασε στον Προεστό του Δέσκου
Σταμάτιο Ανεμογιάννη π. Δημητρίου, βρέφος γένους θηλυκού, που εγεννήθη εκ της
ιδίας, ο δε πατήρ αυτού άγνωστος
στις 2/10/1864 και του δόθηκε το όνομα Κατερίνα στην Βλαχέραινα στις 2/10
(56/1864).
6. Στις 21-12-1864 παρεδόθη
από 3 αγνώστους (δυο γυναίκες και έναν άντρα μεταμφιεσμένους) βρέφος θηλυκό νόθο στην μαία Αικατερίνη χήρα
Χαραλάμπους Μπογδάνου, η οποία το παράδωσε στον ληξίαρχο Σπυρίδωνα Μακρή, ο οποίος
αφού δεν βρήκε πάνω του κάποιο σημείωμα το βάφτισε Χριστίνα και το παρέδωσε με
διαταγή του εγχωρίου Συμβουλίου, στην τροφό
(81/21-12-1864).
7. Η Μαγδαληνή χήρα
θυγ. π. Νικολάου και γυνή του π. Δημάκη Λοΐσιου ετών 36 κάτοικος Λοϊσιάτικα,
παρουσίασε στον εφημέριο της Αγίας Παρασκευής Λεκκάτικα Δημήτριο Λιναρά βρέφος
αρσενικού φύλου, το οποίον εγεννήθη εξ αυτής μετά αγνώστου ανδρός στις 2/5 στο σπίτι της και του δόθηκε το όνομα Νικόλαος
από τον ανάδοχο Γεώργιο Κεφαλήνιον π. Ευσταθίου στις 6/4 (19/1868).
8. Ο εφημέριος των
Αγίων Αποστόλων Γαΐου Ιωάννης Βέργος δηλώνει ότι εμφανίστηκε στις 18/5 η Τερέζα
Πετροπούλου θυγάτηρ του π. Νικολάου και της Αγγελικής, ετών 23, η οποία του
παρουσίασε βρέφος γένους θηλυκού, που γέννησε με άγνωστο πατέρα στις 2/5 στο σπίτι της και του δόθηκε το όνομα
Ειρήνη από τον ανάδοχο Απόστολο Φαναριώτη του Σταματίου (30/1868) .
9. Εγγραφή στον
Δήμαρχο-Ληξίαρχο από τον Μιχαήλ Βλαχόπουλο του Νικολάου έκθετου βρέφους, που βρήκε το εσπέρας 9μμ έξω από το σπίτι του
Σπυρ. Χαρ. Βελιανίτη Τζίρου στο Γάιο, να κλαίει, ως έγγιστα 1 ημέρας, χωρίς
κανένα σημείωμα και το ονόμασε Σπυρίδων (44/1870).
10. Η Αντελάιντε Βλαχοπούλου
θυγ. του Χαραλ. Βλαχόπουλου ετών 24 γέννησε άρρεν αγνώστου πατρός στις 27/9/1871 που το ονόμασε Διονύσιο (46/1871).
11. Η Μαργέτα θυγ.
Σπυρίδωνος Δαλιέτου ετών 25 Δαλιετάτικα παρουσίασε βρέφος αρσενικό αγνώστου πατρός (δια παρανόμου μίξεως) και το ονόμασε Χαράλαμπο (24/1876).
12. Ο Δημήτριος
Καλοδίκης του Ιωάννου ετών 37 παρουσίασε έκθετο
αγόρι αγνώστου μητρός που γεννήθηκε στις 28/2 στα Καλοδικάτικα και του
δόθηκε το όνομα Γεώργιος (32/1876).
13. Η Αικατερίνη
Βλάση νόθος της Αγγελικής
Πετροπούλου ετών 22 κάτοικος Κουτουμέικα, παρουσίασε βρέφος θηλυκό, το οποίο
απέκτησε δια παρανόμου ενώσεως μετά
του Διονυσίου Σκιαδαρέση του Παναγιώτη, ζωναρά Λευκάδιου, στο σπίτι του
Δημητρίου Βελλιανίτη και του δόθηκε το όνομα Χαρίκλεια από τον ανάδοχο Ιωάννη
Κούρκουλο υπενωματάρχη (45/1878).
14. Ο Νικόλαος Μ.
Μουρίκης ετών 40, κάτοικος Αρβαντακέικα, παρουσίασε βρέφος θηλυκό, το οποίο του
παρέδωσαν νύχτα, αγνώστου πατρός και
μητρός και του δόθηκε το όνομα Κερκύρα (3/1883).
15.
Ο Δήμαρχος
Λακκιωτών Αθανάσιος Αρβανιτάκης του Γεωργίου, ετών 45, παρουσίασε έκθετο αγόρι αγνώστων γονέων, που
βρέθηκε στις 7/1 στις 2 το πρωί έξω από το σπίτι της Μαύρας συζ. Νικολ.
Ζερβοπούλου και του δόθηκε το όνομα Φώτιος-Θεοφάνης (5/1891).
16. Ο Δήμαρχος Λακκιωτών
Αθανάσιος Αρβανιτάκης του Γεωργίου, ετών 45, παρουσίασε έκθετο κορίτσι αγνώστων γονέων, που βρέθηκε στις 7/6 στις 7μμ έξω
από το σπίτι του Μιχάλη Μιτζιάλη στα Μιτζιαλάτικα (Μαγαζιά) και του δόθηκε το
όνομα Μαριώ (56/1891).
17. Ο Γεώργιος
Κόκκινος του Φωτίου ετών 40, αλιεύς, κάτοικος Κοκκινάτικα, παρουσίασε άρρεν έκθετο, αγνώστων γονέων, που
γεννήθηκε στις 13/12/1892 στις 4πμ και βρέθηκε έξω από το σπίτι του και του
δόθηκε το όνομα Διονύσιος (118/1892).
18. Η Ανδρομάχη συζ.
Σπυρ. Μπογδάνου ετών 35 κάτοικος Μπογδανάτικα, παρουσίασε βρέφος άρρενος φύλου,
έκθετο, που εγεννήθη από αγνώστους
γονείς και ευρέθη έξωθι της πόρτας της οικίας της, την Τετάρτη στις 5πμ της
(;)/10/1894 και το ονόμασαν Χαράλαμπο (115/1894).
19. Ο Ανδρέας
Αρβανιτάκης του Κων/νου ιδιώτης, ετών 70, κάτοικος Αρβαντακέικα, παρουσίασε βρέφος θηλυκό νόθο, το οποίο
τοποθέτησαν στις 9μμ στην πόρτα του δυο γυναίκες άγνωστες και το ονόμασαν
Αμαλία με ανάδοχο την Αικατερίνη συζ. Σωτήρη Αρβανιτάκη (41/1897).
20. Η Πηνελόπη θυγ.
Π. Χαράλαμπου Μηλιώτη παρουσίασε βρέφος που γέννησε στις 27/7 στις 3μμ αγνώστου πατρός και το ονόμασε Σοφία με
ανάδοχο την Ελένη συζ. Δημητρίου Ανεμογιάννη (64/1898).
21. Ο Σπυρίδων Αναστ.
Ζερμπάς ετών 38 παντοπώλης στις 9/4 παρουσίασε
έκθετο βρέφος αγνώστων γονέων το οποίο βάφτισε ο ίδιος και ονόμασε Ανέστη
(29/1900).
22. Η Μαρία ποτέ
Δημητρίου Αρβανιτάκη ετών 26, κάτοικος Αρβαντακέικα, παρουσίασε βρέφος νόθο φύλου θηλυκού, το οποίο
εγέννησε στο σπίτι της τις 2/1 στις 5μμ και του εδόθη το όνομα Ελένη από τον
ανάδοχο Θωμά Αντίοχο (2/1903).
23. Η Ακριβή θυγ. π.
Χαραλάμπους Καλοδίκη παρουσίασε βρέφος
νόθο αγνώστου πατρός, το οποίο γεννήθηκε στην κατοικία της τις 20/1 στις
10μμ και του δόθηκε το όνομα Ιουλία με ανάδοχο τον Χρήστο Πετριτσόπουλο π.
Σωκράτους (12/1906).
24. Η Μαγδαληνή χήρα
Ιερέως Σταματέλου Γραμματικού, επαγγελόμενη την Μαία, παρουσίασε στις
30/5/1907, στον εφημέριο της Υπαπαντής Ιερ. Γεώργιο Μιτσιάλη, βρέφος αρσενικού
φύλου αγνώστων γονέων, που γεννήθηκε
στις 28/2/1907 και του εδόθη το όνομα Νικόλαος από την ανάδοχο Μαγδαληνή
Γραμματικού (49/1907).
25. Ο Δήμαρχος
Γαϊανών Αλέξανδρος Βελλιανίτης δήλωσε ότι ο Ιωάννης Βλάχος ενωμοτάρχης στις
10/6/1909 του παρουσίασε βρέφος θήλεως φύλλου ως έγγιστα δυο μηνών εκδηλών δια της
επισυναπτομένης εκθέσεώς του ότι λέμβος εις ην επέβαινον δυο άγνωστοι
προσόρμισαν εις τον λιμένα Γαΐου και εγκατέλειψεν τούτο περιτετυλιγμένον με
πεπαλαιομένα ενδύματα εις το τέρμα της παραλιακής οδού Γαΐου πλησίον του
καταστήματος της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος φέρον επ΄ αυτού το
προσκεκωλυμένον εις την έκθεσίν του επί παλαιού και συντεταγμένου χάρτου
σημείωσιν ήτις επί της μιας πλευράς εισίν γεγραμμένα τα εξής «μαργούλα
βα(φ)τη(σ)μένη» επί δε της ετέρας «παρά». Η πράξη υπογράφηκε από τους
μάρτυρες: Γεώργιο Ε. Ζενεμπίση και Γεώργιο Δ. Φαναριώτη ( 36/1909).
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τους ΠΑΞΟΥΣ, ΕΔΩ.
Για τα
έκθετα λειτουργούσε θεσμοθετημένη από την Πολιτεία τροφός, που τα αναλάμβανε για να τα φροντίσει. Εμφανιζόταν επίσης
άτεκνες οικογένειες ή μοναχικοί ηλικιωμένοι, που έπαιρναν για “κληρονόμους”,
είτε με υιοθεσία είτε χωρίς, κάποια από αυτά. Σε άλλες περιπτώσεις τα έστελναν
στο «σπιτάλι», το βρεφοκομείο
δηλαδή, στην Κέρκυρα. Τα ‘’νόθα’’ (απαράδεκτος ορισμός) παιδιά που μεγάλωσαν
στην μικρή κοινωνία των Παξών είχαν τη στάμπα του μούλικου όχι μόνο τα ίδια
αλλά και τα παιδιά τους. Ο Γιώργης τση μούλας, ο Σωτήρης τση Μούλας, ήταν το
παρατσούκλι που τα ακολουθούσε. Μείνανε όμως και τοπωνύμια, όπως το «στενό του
μούλου» απέναντι από τη Λαμποβίτισσα στα Μπογδανάτικα. Εκτός γάμου παιδιά
υπήρχαν και από ιερωμένους, που ναι μεν τα κουκούλωναν με το επίθετο του άντρα
της παντρεμένης μορόζας (αγαπητικιάς) τους, αλλά η κοινωνία, με τα σαρκαστικά
στιχάκια της, το σχολίαζε εύστοχα:
Καλόγερε, καλόγερε και πάτερ Ανανία
καρτούτσο μισοκάρτουτσο δεν άφηκες καμμία.
Επίσης:
Ο παπάς ο Στεφανής,
Τον εφούρνισε μιανής.
Και:
- Κύριε ελέησον παπά μου
- Έχασα την παπαδιά μου,
και την εύρηκα στ’ αμπέλι
πού ‘παιζε με τον Δημέλη.
Στιγματισμένα,
σε μικρότερο βέβαια βαθμό, ήταν επίσης τα παιδιά που προέρχονταν από προγαμιαία
συνεύρεση των υποψήφιων συζύγων, που τα κατηγοριοποιούσαν ως προϊμέλικα ή προϊμέλες. Ποτέ όμως δεν είχαν την αντιμετώπιση των «νόθων».
Να
αναφέρουμε επίσης ότι αυτή την περίοδο στην οποία αναφερόμαστε, οι γεννήσεις
υπερέβαιναν τις 900 τη δεκαετία και έφταναν και ως τις 1150, δηλ μέσον όρο
γεννιόταν περίπου 90-115 παιδιά το χρόνο. Από αυτά το 12% περίπου έχαναν τη ζωή
τους πριν χρονίσουν, λόγω της μεγάλης βρεφικής θνησιμότητας. Το ποσοστό των
εκτός γάμου καταγεγραμμένων παιδιών στους Παξούς περιορίζεται στο 0,4% το
χρόνο.
Κάποιες
υποψήφιες εκτός γάμου μανάδες κατάφευγαν στα βοτάνια για να το «ρίξουν» και
κάποιες άλλες, βρισκόμενες σε αδιέξοδο, είτε φαρμακώνονταν είτε πέφτανε από το
γκρεμό στη θάλασσα και έβαζαν τέρμα στη ζωή τους και αυτής των εμβρύων, που
κυοφορούσαν. Όσα παιδιά είχαν την τύχη να μεγαλώσουν στην αγκαλιά της φυσικής
τους μάνας είχαν τη στήριξή της και αυτή ήταν το καταφύγιο στις προσβολές του
κοινωνικού περίγυρου, με όσα ψυχολογικά προβλήματα τους πρόσθεταν οι
συμπεριφορές αυτές. Κάποιες κατάφερναν και δραπέτευαν σε άλλες περιοχές, κυρίως
στην Αθήνα, για να χαθούν στην πολυκοσμία, όπου πολλά ήταν αυτά που πρόκοψαν
και διαπρέψανε σε όλους τους τομείς. Τα περισσότερα ξεπέρασαν τα προβλήματα και
δημιούργησαν δική τους οικογένεια. Κάποια άλλα, περισσότερο ευάλωτα, περιθωριοποιήθηκαν.
Αυτά που κουναρήθηκαν κρατώντας μυστικό τον τρόπο που γεννήθηκαν, δηλ. αυτά που
ανέλαβε να μεγαλώσει η Νόνα (γιαγιά) ως δικά της με τη φυσική μάνα ως αδελφή ή
αυτά που γέννησε κάποια παντρεμένη αλλά τα συνέλαβε με εραστή, που ποτέ δεν
έγινε γνωστός, ήταν περισσότερο τυχερά, παρ' όλο που η μικρή κοινωνία λίγο πολύ
γνώριζε αλλά σιωπούσε. Τα πιο αδικημένα ήταν αυτά που τα έπνιγαν με το μαξιλάρι
αμέσως μετά τη γέννηση και τα έθαβαν για να εξαφανίσουν τα ίχνη τους. Αυτά ήταν
τα περισσότερα και τα εντελώς άτυχα. Ζωές αθώες που χάθηκαν προς χάρη της τότε
επιβεβλημένης κοινωνικής ηθικής, που με εγκλήματα αποκαθιστούσε την
κανονικότητα μιας φτιασιδωμένης αλλά ανήθικης – ανίερης τάξης πραγμάτων. Η
σημερινή μας κοινωνία, ευτυχώς, έχει ξεπεράσει τα αδιέξοδα των περασμένων
καταπιεσμένων εποχών και έχει θεσμοθετήσει ώστε τα παιδιά εκτός γάμου να έχουν
τα ίδια δικαιώματα, όπως όλα τα άλλα. Αυτό όμως δε συμβαίνει όπου γης ακόμη.
ΠΗΓΗ:
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΠΑΞΩΝ, ΛΗΞΙΑΡΧΙΚΑ 1850-1909. ΗΧΩ των ΠΑΞΩΝ, τ. Μαρτίου 2022.
ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 9.5.2022.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook