Η Νάξος > Ναξουάνα[1] (νυν Ναχιτζεβάν) είναι ένας πανάρχαιος τόπος της Αρμενίας, τον οποίο η μπολσεβικική Σοβιετική Ένωση απεφάσισε αυθαίρετα, να αποσπάσει από την Μητέρα Πατρίδα του, την Αρμενία, το 1922, για να ιδρύσει το «κράτος» του Αζερμπαϊτζάν. (Όπως έκαναν με το Ναγκόρνο Καραμπάχ! Για όσους το έχουν ξεχάσει…)…
Και η Τζούλφα[2], είναι
πόλη και πρωτεύουσα της ομωνύμου περιφέρειας στην νυν Αυτόνομη Δημοκρατία του
Ναχιτσεβάν[3] του νυν
Αζερμπαϊτζάν…
Την Τζούλφα χωρίζει ο ποταμός
Αράξης[4], από την
ομώνυμη πόλη (Τζόλφα) στην ιρανική πλευρά των συνόρων. Ιδρυτής της πόλεως θεωρείται
ο βασιλιάς Τιγράνης Α΄ της Αρμενίας.[5] Ο Τιγράνης
Α', εγκατέστησε εδώ αιχμαλώτους, φερμένους από τις κτήσεις του της Μηδίας, Αστυάγη[6], ο
οποίος νυμφεύτηκε την αδελφή του Τιγράνη.
Στην αρχαιότητα, ήταν μια
σημαντική πόλη, με πληθυσμό άνω των 50.000 κατοίκων!
Το χωριό μεγάλωσε και έγινε
πόλη τον πρώιμο Μεσαίωνα (10ος - 13ος αιώνας), με πληθυσμό σχεδόν εξ ολοκλήρου
Αρμενίων. Για ένα διάστημα, η Τζούλφα ήταν ένας από τους σημαντικότερους
οικισμούς στην μεσαιωνική Αρμενία. Έζησε μεγάλη ευημερία τον 15ο - 16ο αιώνα, ως
σταυροδρόμι στο διεθνές εμπόριο των αρχαίων εμπορικών οδών Περσία - Μέση
Ανατολή - Νοτιοανατολική Ασία – Ινδία – Ρωσία - Μεσόγειος –Βορράς - Δυτική
Ευρώπη! Το 1603, κατεστράφη και λεηλατήθηκε από τον Πέρση σάχη, Αμπάς. Περίπου
50.000 κάτοικοι μεταφέρθηκαν στην Περσία και εγκαταστάθηκαν κοντά στο Ισφαχάν,
όπου σχημάτισαν το προάστιο της Νέας Τζούλφα (Νορ-Γιούγκα).
Η πόλη ερημώθηκε, έγινε
σταθμός καραβανιών, αλλά επανιδρύθηκε το 1848. Τότε είχε 200 κατοίκους,
ταχυδρομικό και τηλεγραφικό σταθμό και 24 εκκλησίες, κυρίως ερειπωμένες…
Η Τζούλφα φιλοξενούσε έναν
«τρομερό μαύρο σκορπιό (…) μεγαλύτερο και πιο δηλητηριώδες από τους
συνηθισμένους σκορπιούς: γιατί δεν υπάρχει χρονιά που να μην χαθεί από το
τσίμπημα του μια από τις δέκα φτωχές οικογένειες της πόλης».[7]
Από την αρχαία πόλη σώζονταν ερείπια σπιτιών και εκκλησιών, ένα τεράστιο νεκροταφείο, με αμέτρητες επιτύμβιες στήλες, με ανάγλυφα και αραβουργήματα, ερείπια των θεμελίων δύο ή τριών γεφυρών στον Αράξη. Σε μια από αυτές τις γέφυρες, ίσως, αναφέρεται ο στίχος του Βιργίλιου «pontem indignatus Araxes». Στις αρχές του 20ού αιώνα, τα ερείπια του μεσαιωνικού οικισμού περιελάμβαναν μια τεράστια ερειπωμένη γέφυρα, δύο μεγάλα καραβαν-σεράγια[8], τα τείχη ενός φρουρίου και αρκετές αρμενικές εκκλησίες. Αλλά, το πιο αξιοσημείωτο απομεινάρι από την παλαιά Τζούλφα ήταν το τεράστιο αρμενικό νεκροταφείο της πόλεως, που βρίσκεται στα δυτικά της ερειπωμένης πόλεως, σε τρεις χαμηλούς λόφους που χωρίζονται από μικρές κοιλάδες! Ο πρώτος τομέας περιελάμβανε τάφους από τον 9ο έως τον 13ο αιώνα, ο δεύτερος από τον 14ο ως τον 15ο αιώνα και ο τρίτος από τον 16ο έως το 1605. Κάλυπτε 1.600 τ.μ.! Είχε την μεγαλύτερη σωζόμενη συλλογή από αρμενικές ταφόπλακες (khachkar / χατσκάρ), οι περισσότερες του 15ου - 16ου αιώνα. Μία από τις πρώτες αναφορές στον χώρο αυτόν, είναι αυτή του Γάλλου Ιησουίτη ιεραπόστολου Αλεξάνδρου της Ρόδου / Alexander de Rhodes, ο οποίος έγραψε ότι, κατά την επίσκεψή του, το 1648 είδε πάνω από 10.000 επιτύμβιες στήλες! Κάποιες εξ αυτών (ίσως 6.000) κατεστράφησαν κατά την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής προς την Τζούλφα, στις αρχές του 20ού αιώνα...
Το 1971 – 1973 στο νεκροταφείο, υπήρχαν, όρθια ή πεσμένα, 462 χατσκάρ στον πρώτο λόφο του νεκροταφείου, 1.672 στον δεύτερο και 573 στον τρίτο.[9] Εκτός από αυτά τα χατσκάρ, υπήρχαν στο ίδιο νεκροταφείο περισσότερες από 1.000 επιτύμβιες στήλες σε σχήμα κριαριού, αετωματικές ή επίπεδες! Επί πλέον 250 χατσκάρ καταμετρήθηκαν στο νεκροταφείο του κοντινού μοναστηριού Amenaprkich και σε άλλα σημεία της πόλεως. Ο αριθμός των χατσκάρ και των ταφόπλακων σε σχήμα κριαριού που ήταν θαμμένοι στη γη ή σε θραύσματα, στο κυρίως νεκροταφείο και αλλού, υπολογίζεται ότι ξεπερνούσε τα 1.400. Σύνολο: 5.357.
Αλλά συνολικά από την σοβιετική και αζερμπαϊτζανική εποχή, κατεδαφίστηκαν τα υπόλοιπα 5.000 αρχαιολογικά μνημεία - επιτύμβιες στήλες – ταφόπλακες…
Μεταξύ 1998 - 2006 ολόκληρο
το νεκροταφείο κατεστράφη. Ωστόσο, η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν αρνήθηκαν ότι
έχει γίνει οιαδήποτε καταστροφή: «Δεν υπήρχε ποτέ αρμενικό νεκροταφείο στην
τοποθεσία, είπαν, και ότι Αρμένιοι δεν έζησαν ποτέ στην Τζούλφα»!!! Το
Αζερμπαϊτζάν έχει, μέχρι σήμερα, αρνηθεί να επιτρέψει στους ερευνητές την
πρόσβαση στην τοποθεσία. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάλεσε επισήμως το Αζερμπαϊτζάν
να σταματήσει την κατεδάφιση, ως παραβίαση της Σύμβασης της UNESCO για την
παγκόσμια κληρονομιά. Σύμφωνα με το ψήφισμά του σχετικά με τα πολιτιστικά
μνημεία στον Νότιο Καύκασο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο «καταδικάζει σθεναρά την
καταστροφή του νεκροταφείου της Τζούλφα, καθώς και την καταστροφή όλων των
τοποθεσιών ιστορικής σημασίας, στο έδαφος της Αρμενίας ή του Αζερμπαϊτζάν και
καταδικάζει κάθε τέτοια ενέργεια που επιδιώκει να καταστρέψει την πολιτιστική
κληρονομιά». Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατηγόρησε το Αζερμπαϊτζάν ότι έκανε κάτι
παρόμοιο με αυτά που κάνουν οι Ταλιμπάν… Το 2006, το Αζερμπαϊτζάν απαγόρευσε
στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να επιθεωρήσει και να εξετάσει τον αρχααιολογικό
χώρο, δηλώνοντας ότι με την ψήφιση του προαναφερθέντος ψηφίσματος το
Κοινοβούλιο είχε διαπράξει «εχθρική ενέργεια» κατά του Αζερμπαϊτζάν. Το
Institute for War and Peace Reporting ανέφερε (19.4.2006) ότι «δεν έχει
απομείνει τίποτε από τους περίφημους πέτρινους σταυρούς της Jugha».[10]
Κι όλα αυτά, για να
εγκατασταθεί επάνω στο ιστορικό νεκροταφείο ένα στρατόπεδο!!!
ΠΗΓΗ: Armenia empire. Ελ. Θεοχάρους. Julfa, Encyclopedia of Brokgauz and Efron. Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.10.2006.
[1] Βλ. Κλ. Πτολεμαίος "Γεωγραφία".
[2] Jugha > Julfa, Τζούλφα, Culfa, Τζουγά, Ντζουγά, Djugha.
[3] Νάξος > Naxič, Naxuč (βλ. φιλόλογο Heinrich Hübschmann) Ναξουάνα > Naxčawan, Naxijewan, Nakhichevan, Nachidsheuan, Nakhijevan, Nakhchawan, Nakhitchevan, Nakhjavan, Nakhdjevan, Νασαβά. Τόπος όπου κατά την εβραϊκό Βίβλο ήταν το Αποβατήριον / Apobatērion (βλ. William Whiston, εβραίο ιστορικό Flavius Josephus), όπου προσάραξε η κιβωτός του Νώε, στο όρος Αραράτ. Ο Νώε μάλιστα θεωρείται ιδρυτής της. Η περιοχή έχει κατοίκηση από την Λίθινη Εποχή - Παλαιολιθική και την νεολιθική περίοδο - βλ.:
- σπήλαιο Gazma της Sharur, με ευρήματα ανθρώπων της Μέσης Παλαιολιθικής - Mousterian,
- αρχαία πόλη Ovchular Tepesi, με μερικά από τα αρχαιότερα ορυχεία αλατιού στον κόσμο (4200 -3400 π.Χ.),
- Kültepe (πρώιμης Χαλκολιθικής),
- Makhta Kultepe,
- Oğlanqala (μεγάλο φρούριο Εποχής Σιδήρου),
- Ilikligaya,
- Irinchoy,
- Iydali Piri το Kangarli (με Ιερό), κλπ.].
Ο πολύ πρώιμος πολιτισμός που λέγεται Kura-Araxes του Nakhchivan εξαπλώθηκε
σε πολλές άλλες περιοχές, μέχρι την νυν έκταση του Ισραήλ. Από ο 189 π.Χ. το
Ναχιτσεβάν αποτέλεσε τμήμα του νέου Βασιλείου της Αρμενίας.
Το Αρχαιολογικό Έργο «Naxçivan»
είναι το πρώτο κοινό Αμερικανο-Αζερμπαϊτζάν πρόγραμμα ερευνών και ανασκαφών, από
το 2006.
[4] Αράξης > Aras, Araks, Arax, Araz, Aras Nehri, Erez…
[5] Βλ. μεσαιωνικό Αρμένιο ιστορικό Movses Khorenatsi.
[6] Αρμεν. Azhdahak
[7] Βλ. Frédéric DuBois de Montperreux.
[8] Το ένα ήταν στην ιρανική πλευρά των συνόρων.
[9] Βλ. Argam Aivazian.
[10] ΠΗΓΕΣ:
- "World Watches
In Silence As Azerbaijan Wipes Out Armenian
Culture", The Art Newspaper, 25.5.2006.
- "Tragedy on the Araxes", Archaeology, 30.6.2006.
- "Armenica: Destruction of Armenian Khatchkars in Old Jougha
(Nakhichevan)", www.armenica.org.
- "Will the arrested minister become new leader of opposition?
Azerbaijani press digest", REGNUM News Agency, 20.1.2006.
- "Texts adopted - Cultural heritage in Azerbaijan» www.europarl.europa.eu, 16.2.2006.
- Castle St. "Azerbaijan 'Flattened' Sacred Armenian Site", The
Independent, 30.5.2006.
- "Azerbaijan: Famous Medieval Cemetery Vanishes, Institute for War
and Peace, 19.4.2006.
- Agayeva S. "Pace Mission to Monitor Cultural Monuments", Trend
News Agency, Azerbaijan, 22.8.2007.
- Ministry of Foreign Affairs of Armenia, 29.8.2007.
- “Strecke Culfa–Jolfa” στο IBSE-Telegramm 307,
Ιούνιος 2016, σελ. 10.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook