Ομοίωμα οικίας, 7.300 χρόνων, με 8 πήλινα ανθρωπόμορφα ειδώλια, τριπτήρα, φούρνο, ψωμί, κ.ά. από την Θεσσαλία! Οι αρχαιότερες καύσεις νεκρών στην Ελλάδα

Πήλινο ομοίωμα οικίας,
7.300 χρόνων, 
με 8 πήλινα ανθρωπόμορφα ειδώλια,
τριπτήρα, φούρνο, ψωμί, κ.ά.
από την Θεσσαλία!

Οι αρχαιότερες καύσεις νεκρών στην Ελλάδα

Ως ΕΚΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ, το υπουργείο Πολιτισμού επέλεξε από το Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας ένα πήλινο ομοίωμα οικίας.

Βρέθηκε στην Πλατειά Μαγούλα Ζάρκου, θαμμένο μέσα σε καμένα ερείπια, της οικιστικής φάσης VIIa, ως επισφράγιση του τέλους και σύμβολο νέας αρχής για το νοικοκυριό… 

Ομοίωμα οικίας 

Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το πήλινο ομοίωμα σπιτιού, που σώζεται σχεδόν ολόκληρο με μερικές μόνο αποκρούσεις στο πάνω μέρος των τοιχωμάτων. Είναι ορθογώνιο, χωρίς στέγη, με χαμηλά και ακανόνιστα τοιχώματα, παχιά και επίπεδη βάση. Στο μέσο της μιας μακράς πλευράς του ανοίγεται η είσοδος και σχεδόν απέναντί της, σε επαφή με την πίσω πλευρά του σπιτιού, υπάρχει φούρνος με ημικυλινδρικό θόλο και δίπλα του, στη δεξιά γωνία του σπιτιού, μία ορθογώνια «πλατφόρμα». Το ομοίωμα περιέχει οκτώ κινητά πήλινα ανθρωπόμορφα ειδώλια, καθώς και δύο απροσδιόριστα πήλινα αντικείμενα. Το ένα από αυτά, ανάμεσα στο φούρνο και στην «πλατφόρμα», παριστάνει πιθανώς έναν τριπτήρα, ενώ το άλλο, που βρίσκεται μπροστά στο φούρνο, το καρβέλι του ψωμιού. Τα οκτώ ειδώλια μάλλον αντιστοιχούν στα μέλη της οικογένειας. Η γυναικεία μορφή που είναι ξαπλωμένη πάνω στην «πλατφόρμα» και μία ανδρική δίπλα της παριστάνουν ίσως τους γηραιότερους γονείς, το ζευγάρι που βρίσκεται δεξιά της εισόδου αντιστοιχεί στους νεότερους γονείς, ενώ ένα μικρό ειδώλιο δίπλα στον ώμο της γυναίκας παριστάνει πιθανότατα ένα μωρό. Τρία ακόμη μικρά ειδώλια, δύο γυναικεία και ένα ανδρικό, που βρίσκονται το ένα δίπλα στο άλλο στη δεξιά γωνία του σπιτιού, πρέπει να αντιστοιχούν σε νεότερα μέλη της οικογένειας. Το ομοίωμα βρέθηκε κάτω από το δάπεδο ενός σπιτιού στην Πλατειά Μαγούλα Ζάρκου, όπου ίσως είχε τοποθετηθεί ως προσφορά θεμελίωσης.

Χρονολόγηση: Νεολιθική Εποχή, Νεότερη Νεολιθική Ι, 5300 - 4800 π.Χ.

Τόπος Εύρεσης: Τρίκκαλα, Πλατειά Μαγούλα Ζάρκου

Διαστάσεις:    μήκος: 0,17 μ., πλάτος: 0,15 μ., ύψος: 0,052 μ.

Υλικό:   Πηλός

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 24.10.2022.

Βιβλιογραφία:

- Gallis K., "A Late Neolithic Foundation Offering from Thessaly", Antiquity 59, (1985), 20-24.

- Παπαθανασόπουλος Γ. "Νεολιθικός πολιτισμός στην Ελλάδα", Αθήνα, 1996, 329 αρ. 266.

Ο προϊστορικός οικισμός «Πλατειά Μαγούλα» στο Ζάρκο

Της Αθανασίας Τσιοτινου, ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ-ΘΕΑΤΡΟΛΟΓΟΥ

Αναμφισβήτητα, όλοι οι κάτοικοι του Ζάρκου και, ίσως, και οι κάτοικοι των γύρω περιοχών γνωρίζουν την τοποθεσία Πλατειά Μαγούλα Ζάρκου, η  οποία βρίσκεται στο δεξί μας χέρι, λίγο πριν μπούμε στο Ζάρκο, καθώς ερχόμαστε από Τρίκκαλα. Πόσοι άραγε από τους κατοίκους του Ζάρκου και της ευρύτερης περιοχής γνωρίζουν ότι σε αυτή την τοποθεσία βρίσκεται ένας από τους σημαντικότερους προϊστορικούς οικισμούς της Ελλάδας;

Θυμάμαι, όταν ήμουνα μικρή πήγαινα με τον πατέρα μου και παρακολουθούσα τις ανασκαφές κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Οφείλω να ομολογήσω ότι αυτή η επαφή μου, από μικρή ηλικία με αρχαιολογικά ευρήματα, καθώς και οι ατέλειωτες συζητήσεις του πατέρα μου με τον υπεύθυνο αρχαιολόγο της ανασκαφής, τον Κ. Γαλλή ενδυνάμωσαν την επιθυμία μου να ασχοληθώ με την ιστορία και τον πολιτισμό της πατρίδας μας. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον ενθουσιασμό και τη χαρά του πατέρα μου, ο οποίος έτυχε να βρίσκεται στην Πλατειά Μαγούλα, όταν οι ανασκαφείς φέρανε στο φως ένα πήλινο ομοίωμα, το πιο σημαντικό εύρημα των ανασκαφών κι ένα από τα πιο σημαντικά προϊστορικά ευρήματα σε όλη την  Ελλάδα.

Οι ανασκαφές που ξεκίνησαν το 1974 και σταμάτησαν το 1990 υπό την εποπτεία του κ. Γαλλή  οδήγησαν στον εντοπισμό αρχικά του νεκροταφείου, και αργότερα του οικισμού, ο οποίος βρίσκεται 300 μέτρα νότια απ’ αυτό. Το νεκροταφείο του οικισμού είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς περιλαμβάνει αποκλειστικά ταφές καύσεων παιδιών και ανηλίκων, ο αριθμός των οποίων ξεπερνά τις 50. Η κεραμική που βρέθηκε στο νεκροταφείο και στον οικισμό βοήθησε στη χρονολόγηση της νεότερης νεολιθικής, καθώς βρέθηκαν στο ίδιο στρώμα γκρίζα (φάση Τσαγγλί) και μαύρη στιλπνή κεραμική (φάση Λάρισα) και έτσι η φάση  Λάρισα τοποθετείται στην αρχή της νεότερης νεολιθικής και όχι στα τέλη της όπως πίστευαν παλαιότερα, πριν την ανασκαφή στην Πλατιά Μαγούλα.

Ο οικισμός πρωτοκατοικήθηκε στα τέλη της Αρχαιότερης νεολιθικής και εγκαταλείφθηκε στις αρχές της νεότερης νεολιθικής. Μετά ξανακατοικείται στην εποχή του χαλκού. Τα αρχιτεκτονικά λείψανα βρίσκονται στα 4-5 μ βάθος από την επιφάνεια, γι’ αυτό υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά στοιχεία. Γεωλογικές έρευνες έδειξαν ότι ο οικισμός οργανώθηκε κοντά στην όχθη του Πηνειού, εκμεταλλευόμενος το εύφορο έδαφος για καλλιέργεια.

Όπως προαναφέρθηκε, ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το πήλινο ομοίωμα σπιτιού, που σώζεται σχεδόν ολόκληρο με μερικές μόνο αποκρούσεις στο πάνω μέρος των τοιχωμάτων. Είναι ορθογώνιο, χωρίς στέγη, με χαμηλά και ακανόνιστα τοιχώματα, παχιά και επίπεδη βάση. Στο μέσο της μιας μακράς πλευράς του ανοίγεται η είσοδος και σχεδόν απέναντί της, σε επαφή με την πίσω πλευρά του σπιτιού, υπάρχει φούρνος με ημικυλινδρικό θόλο και δίπλα του, στη δεξιά γωνία του σπιτιού, μία ορθογώνια «πλατφόρμα». Το ομοίωμα περιέχει οκτώ κινητά πήλινα ανθρωπόμορφα ειδώλια, καθώς και δύο απροσδιόριστα πήλινα αντικείμενα. Το ένα από αυτά, ανάμεσα στο φούρνο και στην «πλατφόρμα», παριστάνει πιθανώς έναν τριπτήρα, ενώ το άλλο, που βρίσκεται μπροστά στο φούρνο, το καρβέλι του ψωμιού. Τα οκτώ ειδώλια μάλλον αντιστοιχούν στα μέλη της οικογένειας. Η γυναικεία μορφή που είναι ξαπλωμένη πάνω στην «πλατφόρμα» και μία ανδρική δίπλα της παριστάνουν ίσως τους γηραιότερους γονείς, το ζευγάρι που βρίσκεται δεξιά της εισόδου αντιστοιχεί στους νεότερους γονείς, ενώ ένα μικρό ειδώλιο δίπλα στον ώμο της γυναίκας παριστάνει πιθανότατα ένα μωρό. Τρία ακόμη μικρά ειδώλια, δύο γυναικεία και ένα ανδρικό, που βρίσκονται το ένα δίπλα στο άλλο στη δεξιά γωνία του σπιτιού, πρέπει να αντιστοιχούν σε νεότερα μέλη της οικογένειας. Το ομοίωμα βρέθηκε κάτω από το δάπεδο ενός σπιτιού στην Πλατειά Μαγούλα Ζάρκου, όπου ίσως είχε τοποθετηθεί ως προσφορά θεμελίωσης. Η ακριβής χρονολόγηση του πήλινου ομοιώματος τοποθετείται στη Νεότερη Νεολιθική Ι (5300 - 4800 π.Χ.). Οι διαστάσεις του εκθέματος είναι: 0,17 μ. μήκος, 0,15 μ. πλάτος και 0,052 μ. ύψος.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι αρχαιότερες καύσεις νεκρών στην Ελλάδα βρέθηκαν στη θέση Σουφλί Μαγούλα (φάση Πρωτοσέσκλου της Αρχαιότερης Νεολιθικής, μέσα της 6^ης χιλιετίας) και στην Πλατειά Μαγούλα Ζάρκου, όπου οι ταφές καύσεων, μακριά από τον οικισμό, σχηματίζουν το παλαιότερο νεκροταφείο που χρονολογείται στη φάση Τσαγγλί, στην αρχή της Νεότερης Νεολιθικής.

Στρωματογραφικές ανασκαφές στους δύο αυτούς οικισμούς και στο Μακρυχώρι συνέβαλαν στη μελέτη των ρυθμών της νεολιθικής κεραμικής. Η ύπαρξη μιας Προκεραμικής περιόδου στη Θεσσαλία δεν έχει επιβεβαιωθεί. Στην Αρχαιότερη Νεολιθική (σχεδόν όλη η 6^η χιλιετία), η πρώιμη γραπτή κεραμική της φάσης Πρωτοσέσκλου συμβαδίζει με την εγχάρακτη διακόσμηση που απαντά στο ρυθμό Προσέσκλου ή Μαγουλίτσας. Την Μέση Νεολιθική της Θεσσαλίας (πρώτο μισό περίπου της 5ης χιλιετίας), χαρακτηρίζει ο πολιτισμός του Σέσκλου με τρεις ρυθμούς γραπτής διακόσμησης: τον πυκνό ρυθμό, τη φλογόσχημη διακόσμηση και τη γραμμική διακόσμηση, στην οποία υπάγεται και η ξεστή.

Αν κάποιος σήμερα θέλει να θαυμάσει το πήλινο ομοίωμα, καθώς και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα από την Πλατειά Μαγούλα Ζάρκου, μπορεί να επισκεφτεί το Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας, ένα υπερσύγχρονο μουσείο στο οποίο υπάρχουν εκθέματα από διάφορες περιοχές της Θεσσαλίας, από την προϊστορική εποχή μέχρι και τη Βυζαντινή. Όλοι οι κάτοικοι του Ζάρκου έχουμε χρέος να επισκεφτούμε το Διαχρονικό Μουσείο, αφενός για να έρθουμε σε επαφή με ένα σημαντικότατο κομμάτι της ιστορίας του τόπου μας και αφετέρου γιατί είναι κρίμα η Πλατειά Μαγούλα Ζάρκου να παρουσιάζεται σε συνέδρια τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό και οι κάτοικοι της περιοχής, ειδικά οι νεότεροι να μην γνωρίζουν την ιστορία και τη σημασία της.

ΠΗΓΗ: «Ο προϊστορικός οικισμός “Πλατιά Μαγούλα” στο Ζάρκο», ΚΡΗΝΗ, 14.8.2017.

Η Πλατειά Μαγούλα Ζάρκου βρίσκεται 30 χιλιόμετρα δυτικά της Λάρισας. Οι ανασκαφές στην περιοχή (1974-1990) οδήγησαν στον εντοπισμό αρχικά του νεκροταφείου, και αργότερα του οικισμού, που βρίσκεται 300 μέτρα νότια απ' αυτό.

Το νεκροταφείο χρησιμοποιείται μόνο κατά την αρχή της Νεότερης Νεολιθικής Ι και περιλαμβάνει αποκλειστικά ταφές καύσεων παιδιών και ενηλίκων, ο αριθμός των οποίων ξεπερνά τις 50. Η ανεύρεση, αρχικά στο νεκροταφείο και μετέπειτα και στον οικισμό, γκρίζας (φάση Τσαγγλί) και μαύρης στιλπνής κεραμικής (φάση Λάρισα) στον ίδιο στρωματογραφικό ορίζοντα τοποθετεί τη φάση Λάρισα στην αρχή της Νεότερης Νεολιθικής και όχι στο τέλος της, όπως πιστευόταν παλαιότερα. Το γεγονός έχει ιδιαίτερη σημασία για τη χρονολόγηση της Νεότερης Νεολιθικής στη Θεσσαλία και επιβεβαιώνεται και στη Σουφλί Μαγούλα και το Μακρυχώρι 2.

Ο οικισμός κατοικείται από τα τέλη της Αρχαιότερης μέχρι της αρχές της Νεότερης Νεολιθικής Ι (φάση Τσαγγλί - Λάρισα). Μετά από εγκατάλειψη χιλιετιών, ξανακατοικείται κατά την Πρώιμη εποχή του Χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.). Τα αρχιτεκτονικά λείψανα του οικισμού βρίσκονται σε βάθος 4 - 5 μ. από τη σημερινή επιφάνεια του εδάφους, γεγονός που οφείλεται σε αλουβιακές αποθέσεις του ποταμού Πηνειού. Γεωλογικές έρευνες στην περιοχή δείχνουν ότι οικισμός οργανώνεται κατά τα τέλη της Αρχαιότερης Νεολιθικής κοντά στην όχθη του ποταμού, που προσφέρει ιδιαίτερα εύφορο έδαφος για καλλιέργεια.

Τα αρχιτεκτονικά λείψανα της Πλατειάς Μαγούλας Ζάρκου προσφέρουν ελάχιστα στοιχεία για την οικιστική οργάνωση του οικισμού στις διάφορες περιόδους. Μοναδική σημασία για την αρχιτεκτονική και την κοινωνία της εποχής έχει η ανεύρεση ενός πήλινου ομοιώματος σπιτιού κάτω από το δάπεδο ενός οικήματος της αρχής της Νεότερης Νεολιθικής Ι. Παριστάνεται ένα ορθογώνιο σπίτι χωρίς στέγη, με θολωτό φούρνο για το μαγείρεμα και ορθογώνια υπερυψωμένη κατασκευή για ανάπαυλα (θρανίο). Στο ομοίωμα είναι τοποθετημένα 8 ειδώλια που συμβολίζουν τα μέλη μιας νεολιθικής οικογένειας. Η ανεύρεση του ομοιώματος κάτω από το δάπεδο και κοντά στην εστία, στο επίκεντρο δηλαδή της οικογενειακής ζωής, και το γεγονός ότι βρέθηκε άθικτο, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι είχε τοποθετηθεί σκόπιμα κατά τη θεμελίωση, για τη διασφάλιση ευημερίας του σπιτιού.

ΠΗΓΗ: FHW.

Ομοιωμα οικιας, οικια 7.300 χρονια πριν 5.300 πΧ πηλινο ανθρωπομορφο ειδωλιο τριπτηρας, φουρνος, ψωμι, καρβελι Θεσσαλια Πλατεια Μαγουλα Ζαρκου Ζαρκος Τρικκαλων Θεσσαλιας Τρικαλων νεολιθικη Θεσσαλια πηλινα νεολιθικα αρχαιο πηλος κινητα πηλινα ανθρωπομορφα ειδωλια, τριπτηρ, υπουργειο Πολιτισμου Διαχρονικο Μουσειο Λαρισας Πλατια καμενα ερειπια, οικιστικη φαση VIIa, νοικοκυριο σπιτι σπιτιου, ορθογωνιο, στεγη, τοιχωμα εισοδος ημικυλινδρικος θολος ορθογωνια πλατφορμα αντικειμενα οικογενεια γυναικα γυναικεια μορφη ανδρας ανδρικη γονεις, ζευγαρι μωρο δαπεδο προσφορα θεμελιωσης θεμελια Νεολιθικη Εποχη Νεοτερη Νεολιθικη Ι, 5300 - 4800 Τρικκαλα, τρικαλα Late Neolithic Foundation Offering Thessaly Παπαθανασοπουλος Νεολιθικος πολιτισμος στην Ελλαδα, προιστορικος Ζαρκο προιστορια Τσιοτινου, ανασκαφες αρχαιολογικα ευρηματα, αρχαιολογος ανασκαφη Γαλλης προιστορικα ευρηματα 1974 1990 νεκροταφειο οικισμος ταφη καυση παιδιων ανηλικων, κεραμικη νεωτερη στρωμα γκριζα φαση Τσαγγλι μαυρη στιλπνη κεραμικα φαση Λαρισα Λαρισας παιδι ανηλικο παιδια ανηλικα Αρχαιοτερη εποχη χαλκου αρχιτεκτονικη λειψανα οχθη Πηνειος καλλιεργεια 6.800 αρχαιοτερες καυσεις νεκρων Σουφλι Μαγουλα Πρωτοσεσκλου 6η χιλιετια ταφες αρχαιοτερη καυση νεκρου, Μακρυχωρι Προκεραμικη πρωιμη γραπτη Πρωτοσεσκλο εγχαρακτη διακοσμηση Μαγουλιτσας Μαγουλιτσα Μεση 5η πολιτισμος του Σεσκλου πυκνος ρυθμος, φλογοσχημη γραμμικη ξεστη Σεσκλο μαγνησιας μαγνησια Βυζαντιο χρονολογηση 3η αλουβιακες αποθεσεις ποταμος οικιστικη οργανωση θολωτος φουρνος μαγειρεμα αναπαυλα θρανιο αθικτο, θεμελιο ευημερια ανεστραμμενο τεφροδοχο αγγειο τεφροδοχος αρτος αποτεφρωση οστων

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ