Η Εύα Θυρεάτιδος Κυνουρίας, με την Αμαζόνα–Καρυάτιδα και την μεγαλύτερη συλλογή γλυπτών τον 2ο αιώνα στον κόσμο!

Η Εύα Θυρεάτιδος Κυνουρίας,

με την Αμαζόνα–Καρυάτιδα

και την μεγαλύτερη συλλογή

γλυπτών

τον 2ο αιώνα στον κόσμο!

Στα ΒΔ. του Άστρους, στο χώρο της Αρχαίας Θυρεάτιδος, σε περιοχή κατάσπαρτη από αρχαιότητες ευρίσκεται η ΙΜ Λουκούς. Πιθανόν οικοδομήθηκε στη θέση παλαιοχριστιανικού ναού του 5ου αι. μ.Χ. Το καθολικό ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο, με τοιχογραφίες καλής τέχνης του 17ου αι. και δάπεδο από πολύχρωμα μαρμαροθετήματα. Είναι κτισμένο σε μίμηση αμελούς πλινθοπερίκλειστου, με εντοιχισμένα αρχαία μέλη και κεραμοπλαστικά κοσμήματα. Στο τέμπλο υπάρχουν δεσποτικές εικόνες του 17ου αι.

Πρώτη μνεία της μονής γίνεται στα "Γεωγραφικά" του Μελέτιου Μητροπολίτη Αθηνών (1690). Το 1805 την επισκέπτεται ο Άγγλος περιηγητής Leake.

Για την προέλευση του ονόματος "Λουκού" έχει υποτεθεί ότι:

        - έλαβε το όνομά της από την λατρεία της Ήρας ("Juno Lucina"),

        - η μονή ήταν αφιερωμένη στην Αγ. Λουκία,

        - λόγω ύπαρξης λύκων ονομάστηκε η θέση Λυκού,

        - πρόκειται περί Μονής του Οσίου Λουκά,

        - σχετίζεται με το Lucus Feroniae (δάσος θηραμάτων) στο οποίο ήταν η έπαυλη του Ηρώδη Αττικού (*), κ.α.

Στο μνημείο έχουν πραγματοποιηθεί εργασίες ανακεράμωσης της στέγης του καθολικού, στερεωτικές εργασίες στον διώροφο πύργο της Μονής και εργασίες συντήρησης των κελλιών.

΄Εγιναν συστηματικές εργασίες συντήρησης του ζωγραφικού διακόσμου του ναού στη δεκαετία του 1980. Το 1994 και στις αρχές του 1995 συντηρήθηκε το ψηφιδωτό δάπεδο του καθολικού. Σήμερα λειτουργεί ως γυναικεία μονή.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ / Εφορεία Αρχαιοτήτων Αρκαδίας, τηλέφωνο: +30 27550 41260, email: 25eba@culture.gr

Το μοναστήρι πιθανότατα εκτίσθη στα ερείπια του ιερού του Πολεμοκράτους, εγγονού του Ασκληπιού. Στην αρχαιότητα, στην θέση του μοναστηριού υπήρχε η αρχαία πόλις Εύα.

Τον 2^ο μ.Χ. αιώνα, ο σοφιστής Ηρώδης ο Αττικός ανήγειρε δίπλα την περίφημη έπαυλή του. Τον 5^ο αι. μ.Χ., στην θέση της μονής εκτίσθη ναός. Όλα στην κοιλάδα του ποταμού Τάνου / Θάνου.

Στην Ενετοκρατία το μοναστήρι ανήκε προσωρινώς στους Καπουτσίνους.

Το 1765 στον Άγιο Ιωάννη Αρκαδίας ιδρύθηκε σχολείο, στον ΙΝ του Αγίου Δημητρίου - μετόχι της Μονής Λουκούς Αρκαδίας.

Οι μοναχός, ηγούμενοι της ΙΜ Λουκούς, Κωνσταντίνος και Ιωσήφ Κοράλλης[1], ήταν σημαντικός πρωτεργάτης της Επανάστασης του 1821 και έκανε την Μονή άντρο των επαναστατών και στρατόπεδο των Βερβένων.

Κατεστράφη μερικώς από τον Ιμπραήμ-πασά το 1826.

Το 1831 στην ΙΜ Λουκούς βρέθηκε μια παραστάδα με άγαλμα Αμαζόνας-Καρυάτιδας. «Η μαρμάρινη, μεγαλύτερη του φυσικού μεγέθους, Αμαζόνα, ύψους 1,90 μ., ακουμπά σε παραστάδα που κορυφώνεται με κορινθιακό κιονόκρανο, ο κάλαθος του οποίου βρίσκεται πάνω από την κεφαλή της, με αποτέλεσμα το συνολικό ύψος του μνημείου να φτάνει τα 2,79 μ. Παραστάδα και άγαλμα είναι δουλεμένα μαζί, σαν πλάκα με έξεργη ανάγλυφη διακόσμηση. Το άγαλμα πατά σε ορθογώνιο, ψηλό, βάθρο, με κυματιοφόρο επίστεψη και βάση, που φέρει στην όψη ανάγλυφη μία πέλτη, τη χαρακτηριστική ημικυκλική ασπίδα των Αμαζόνων, των γυναικών-πολεμιστριών. Η Αμαζόνα παριστάνεται μετωπική, να πατά σταθερά με το δεξί, ενώ λυγίζει ελαφρά στο γόνατο το αριστερό σκέλος. Είναι ξυπόλητη· φοράει κοντό ως τα γόνατα χιτώνα, χωρίς μανίκια, που αφήνει γυμνό τον αριστερό μαστό - αντίστροφα από την παράδοση που θέλει τις Αμαζόνες με ακρωτηριασμένο τον δεξιό μαστό για να διευκολύνεται ο χειρισμός του τόξου - και ζώνεται χαλαρά στο ύψος των γοφών σχηματίζοντας κόλπο. Εξ αιτίας της εξάρτυσής της από το πεσσόμορφο στήριγμα έχει βάσιμα υποστηριχθεί ότι είχε χρησιμοποιηθεί ως φέρον αρχιτεκτονικό στοιχείο στη διακόσμηση της πολυτελούς έπαυλης του πάμπλουτου και μανιώδους συλλέκτη έργων τέχνης Ηρώδη Αττικού, την οποία διατηρούσε στην Εύα (Λουκού). Παρ’ όλο που η κατάσταση διατήρησής της δεν είναι πολύ καλή εξ αιτίας των σπασμένων χεριών και του κακοποιημένου προσώπου της, στη μύτη, τα μάτια και το στόμα, αναγνωρίζεται ότι πρόκειται για ρωμαϊκό [σ.σ. ρωμαϊκών χρονων] έργο της περιόδου των Αντωνίνων αυτοκρατόρων, καμωμένο ίσως στα 160 - 170 μ.Χ., το οποίο όμως απηχεί ώριμα κλασσικά πρότυπα. Είναι εμπνευσμένη από την Αμαζόνα που είχε φιλοτεχνήσει ο Φειδίας και με την οποία ο μεγάλος γλύπτης είχε συμμετάσχει σε έναν από τους διασημότερους καλλιτεχνικούς αγώνες της αρχαιότητας. Στόχος ήταν η κατασκευή του επίσημου τύπου αγάλματος μιας πληγωμένης Αμαζόνας που θα στηνόταν ως αφιέρωμα στο διάσημο ιερό της Αρτέμιδος στην Έφεσο, όπου οι Αμαζόνες τιμώνταν ιδιαίτερα, αφού, σύμφωνα με μία παράδοση που ανάγεται στον Πίνδαρο και μας διασώθηκε από τον Παυσανία[2], ήταν αυτές οι ιδρύτριες του ιερού. Σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο[3] στον περίφημο διαγωνισμό (444 - 430 π.Χ.) είχαν λάβει μέρος οι διασημότεροι γλύπτες του δεύτερου μισού του 5^ου αιώνα π.Χ.: ο Πολύκλειτος, ο Φειδίας, ο Κρησίλας και ο Φράδμων. Ο Πλίνιος αναφέρει και έναν πέμπτο γλύπτη, τον Κύδωνα, ο οποίος όμως δεν μαρτυρείται από αλλού. Επειδή ο Λατίνος συγγραφέας αντλεί την πληροφορία από κάποιον Έλληνα πρόδρομό του, φαίνεται πιθανόν ότι από παρανόηση μετέτρεψε το εθνικό του Κρησίλα, ο οποίος καταγόταν από την Κυδωνία της Κρήτης, σε κύριο όνομα. Κριτές στον διαγωνισμό ήταν οι ίδιοι οι καλλιτέχνες με δικαίωμα δύο ψήφων. Όλοι έδωσαν, όπως ήταν φυσικό, την πρώτη ψήφο στο δικό τους έργο και ως δεύτερο ψήφισαν το έργο του Πολυκλείτου, ο οποίος με αυτόν τον τρόπο ανακηρύχθηκε νικητής, με δεύτερο τον Φειδία, τρίτο τον Κρησίλα και τελευταίο τον Φράδμονα. Επειδή όμως όλες οι δημιουργίες ήταν εξαιρετικές, τελικά, εκτός από την Αμαζόνα του νικητή, στήθηκαν στον ναό γύρω στο 430 π.Χ., όταν είχε πλέον ολοκληρωθεί η κατασκευή του, και οι άλλες Αμαζόνες. Κανένα από τα πρωτότυπα έργα, που ήταν χάλκινα, δεν διασώθηκε. Έχουν ωστόσο διασωθεί πολλά ρωμαϊκά αντίγραφά τους σε μάρμαρο, όλα μεγαλύτερα του φυσικού μεγέθους. Μεγάλο ερευνητικό πρόβλημα, ήδη από τον 19^ο αιώνα, υπήρξε η ταύτιση των αντιγράφων με κάποιο από τα πρωτότυπα, όπως και η απόδοσή τους σε συγκεκριμένο γλύπτη. Εν τέλει τα σωζόμενα αντίγραφα των Αμαζόνων ομαδοποιήθηκαν από την έρευνα, κυρίως μετά τη διεξοδική μελέτη της Renate Bol πάνω στα 86 έως σήμερα γνωστά, σε τρεις τύπους:

α) στην “Αμαζόνα τύπου Σωσικλέους” ή “τύπου Καπιτολίνο”, της οποίας το όνομα οφείλεται στο καλύτερα σωζόμενο αντίγραφό της από τα Μουσεία Καπιτωλίου στη Ρώμη, το οποίο υπογράφει ο Αθηναίος γλύπτης-αντιγραφέας των μέσων του 2ου αιώνα μ.Χ. Σωσικλής,

β) στην “Αμαζόνα τύπου Sciarra”, από το καλύτερα σωζόμενο αντίγραφό της που βρισκόταν παλαιότερα στην ομώνυμη ιταλική συλλογή και σήμερα βρίσκεται στη Γλυπτοθήκη Ny Carlsberg της Κοπεγχάγης,

γ) στην “Αμαζόνα τύπου Mattei”, από το μοναδικό σωζόμενο αλλά ακέφαλο αντίγραφό της που ανήκε κάποτε στην ομώνυμη ιταλική συλλογή, η οποία πωλήθηκε τον 18^ο αιώνα στα Μουσεία του Βατικανού. Η κεφαλή αυτής της Αμαζόνας μας είναι γνωστή από το αντίγραφο Petworth, του οποίου όμως δεν έχει διασωθεί το σώμα. Η σύνδεση κεφαλής και σώματος έγινε χάρη στην Αμαζόνα-Καρυάτιδα από την έπαυλη στη Λουκού, παρ’ ότι η τελευταία αποτελεί παραλλαγή, και όχι ακριβές αντίγραφο, του τύπου, αφού δεν έχει τραβηγμένο τον χιτώνα πάνω από τον αριστερό μηρό ως υποδήλωση του τραύματος. Η Αμαζόνα τύπου Mattei, που είναι η μόνη η οποία έχει πληγωθεί στον αριστερό μηρό, καθώς οι Αμαζόνες των δύο άλλων τύπων είναι πληγωμένες στον δεξιό μαστό, αποδίδεται ομόφωνα από τους ερευνητές στον Φειδία. Το μοτίβο στήριξης σύμφωνα με το αττικό σχήμα, δηλαδή με το άνετο σκέλος πλάι στο στάσιμο και όχι λυγισμένο προς τα πίσω να ακουμπά στα ακροδάκτυλα, όπως συνηθίζεται από την πελοποννησιακή σχολή του Πολύκλειτου, αποτέλεσε το αδιαμφισβήτητο επιχείρημα για την απόδοσή της στον Φειδία».[4]

Η ΙΜ Λουκούς διατηρεί σημαντικά χειρόγραφα.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης "Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις". ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 20.10.2020.

ΠΗΓΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

- Blouet A. «L’expédition scientifique de Morée, ordonnée par le gouvernement français: architecture, sculptures, inscriptions et vues du Péloponèse, des Cyclades et de l’Attique III”, Παρίσι, 1831.

- Bol R. «Die Amazone des Polyklet», στο H. Beck, P.C. Bol, M. Bückling (επιμ.), Polyklet. Die Bildhauer der griechischen Klassik (Κατάλογος έκθεσης, Liebighaus Museum alter Plastik, Frankfurt am Main), Mainz am Rhein 1990. Και «Amazones Volneratae. Untersuchungen zu den Ephesischen Amazonenstatuen», Mainz am Rhein 1998. Και «Die hohe Klassik: Die ephesischen Amazonenstatuen», στο P.C. Bol (επιμ.), Die Geschichte der antiken Bildhauerkunst II: Klassische Plastik, Mainz am Rhein 2004.

- Καλτσάς Ν. «Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: Τα Γλυπτά» (β΄ έκδ.), Αθήνα 2002.

- Karusu S. «Die Antiken vom Kloster Luku in der Thyreatis», RM 76, 1969.

- Sismondo Ridgway B. «A Story of Five Amazons», AJA, 78, 1974.

- Speich R. «Peloponnes. Kunst- und Reiseführer mit Landeskunde», εκδ. Kohlhammer Verlag, Στουτγκάρδη, 1980.

- Φάκλαρης Π. «Η χαμένη έπαυλη του Ηρώδη Αττικού», εφημ. Βήμα, 13.2.2000,

- Φλούδας Ν. «Θυρεατικά», Αθήναι, 1983.

Weber Μ. «Die Amazonen von Ephesos», JdI 91, 1976. Και JdI 99, 1984.

- «SOS για τη Ρωμαϊκή Επαυλη του Ηρώδη Αττικού στην Αρκαδία», Iefimerida 8.11.2016.

- Μονή Λουκούς, στο discover kynouria.

(*) Η έπαυλις Villa του Ηρώδη του Αττικού ευρίσκεται στα περίχωρα της κοινότητας Κάτω Δολιανών της βόρειας Κυνουρίας στην Αρκαδία. Εκτίσθη τον 2ο αιώνα μ.Χ., από μάρμαρο Δολιανών, στην περιοχή που βρισκόταν η αρχαία πόλη της Εύας. Ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το 1809 από τον Άγγλο περιηγητή William Martin Leake. Στις αρχές του 20ού αιώνα ταυτοποιήθηκε από τον αρχαιολόγο και καθηγητή Κωνσταντίνο Ρωμαίο[5], ως το αρχοντικό του διάσημου πολιτικού και σοφιστή Ηρώδη Αττικού.

Το 1995 ανακαλύφθηκαν εδώ τα ελληνιστικά συμπλέγματα του Μενέλαου με τον Πάτροκλο και του Αχιλλέα με την Πενθεσίλεια, άλλο πρωτότυπο αριστούργημα η περίφημη Νηρηίς του Ξάνθου (5^ου αιώνα π.Χ.), αναρίθμητα εξαιρετικά γλυπτά (άγαλμα Σάτυρου, ανάγλυφο της Κυβέλης με τους λατρευτές της, ανάγλυφο με τις Μούσες με τον Απόλλωνα αναθηματικό ανάγλυφο των θεών Απόλλωνα και Πάνα που παρακολουθούν σκηνή θυσίας ταύρου μέσα στο άλσος, κ.ά.).

Στην στοά βρέθηκε μια πινακοθήκη: Ανάγλυφες εικόνες Ρωμαίων αυτοκρατόρων, φιλοσόφων και ρητόρων, και στην νότια πλευρά της βίλλας οι 12 άθλοι του Ηρακλέους. Όλα αυτά τα γλυπτά και τα έργα τέχνης μαζί ήταν μία από τις μεγαλύτερες συλλογές γλυπτών του 2^ου αιώνα μ.Χ. στον κόσμο! Ο ανασκαφέας κ. Θεόδωρος Σπυρόπουλος χαρακτηρίζει την έπαυλη του Ηρώδου του Αττικού όχι μόνον ως «ένα μοναδικό μουσείο της αρχαίας τέχνης, αλλά και ένα ενεργό καλλιτεχνικό, επιστημονικό και παιδαγωγικό κέντρο του όψιμου Ελληνισμού». Παρ’ όλα αυτά, οι ανασκαφές ΔΕΝ ολοκληρώθηκαν ποτέ! Εγκαταλείφθηκαν πλήρως το 2008.

Πολλά από τα εκθέματα αυτής της βίλας ευρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άστρους.

Είναι ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος της Κυνουρίας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Με καταγωγή από το χωριό Άγιος Ιωάννης Αρκαδίας.

[2] Βλ. Ελλάδος περιήγησις 7, 2, 7.

[3] Βλ. Φυσική Ιστορία 34, 53.

[4] Βλ. δρ Έλενα Βλαχογιάννη, επιμελήτρια της Συλλογής Έργων Γλυπτικής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, αίθουσα 19 του Μουσείου (αρ. ευρ. 705) «Μια Αμαζόνα-Καρυάτιδα από τη Λουκού - ΕΓΓΥΣ: Κοντινές ματιές σε επιλεγμένα εκθέματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου», ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ, 10.7.2015.

[5] Ακολούθησαν οι ανασκαφές: Της Ε΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων (Ε΄ ΕΠΚΑ) το 1978 από τον Γεώργιο Σταϊνχάουερ και τον Παναγιώτη Φάκλαρη, από την Αλκμήνη Σταυρίδη (1984 – 1987, 1989) και του Θεόδωρου Σπυρόπουλου (δεκαετία του 1990).

 

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ