Το Ανάκτορο της Ζάκρου με τα 300 διαμερίσματα, το Φαράγγι των Νεκρών, τον αρχαιότερο κλίβανο μετάλλων και την Γραμμική Α! - του Γ. Λεκάκη

Το Ανάκτορο της Ζάκρου

με τα 300 διαμερίσματα,

το Φαράγγι των Νεκρών,

τον αρχαιότερο κλίβανο μετάλλων

και τις πινακίδες με Γραμμική Α… 

Του Γιώργου Λεκάκη

"Το ανάκτορο της Ζάκρου είναι το 4^ο σε μέγεθος της Μινωικής Κρήτης. Βρισκόταν σε σημαντικό στρατηγικό σημείο, σε ασφαλισμένο κολπίσκο, και ήταν κέντρο εμπορικών ανταλλαγών με τις χώρες της Ανατολής, όπως φαίνεται από τα ευρήματα (χαυλιόδοντες ελέφαντα, φαγεντιανή, χαλκός, κλπ).

Το ανάκτορο αποτέλεσε το κέντρο διοίκησης, θρησκείας και εμπορίου. Το περιστοίχιζε η πόλη. Στον χώρο δεν έγινε νέα οικοδόμηση, εκτός από κάποιες καλλιέργειες. Στο «Φαράγγι των Νεκρών», όπως λέγεται το Φαράγγι που φθάνει από την Πάνω Ζάκρο στην Κάτω, αποκαλύφθηκαν ταφές σε σπήλαια στις πλαγιές του.

Τα ευρήματα της Ζάκρου εκτίθενται στο Μουσείο Ηρακλείου ενώ μερικά υπάρχουν στο Μουσείο Σητείας και Αγίου Νικολάου.

Το ανάκτορο της Ζάκρου έχει δύο κύριες οικοδομικές φάσεις:

            - Το παλαιότερο κτίσθηκε πριν 3.900 χρόνια περίπου, ενώ

            - το νεώτερο γύρω στο 1600 π.Χ. και καταστράφηκε όπως και τα άλλα κέντρα της Μινωικής Κρήτης, στα 1450 π.Χ.

Η συνολική έκταση του ανακτόρου της Ζάκρου και των παραρτημάτων του ξεπερνά τα 8.000 τ.μ. [σ.σ.: 10.000 τ.μ. με τα βοηθητικά κτήρια] και υπολογίζεται ότι στον χώρο αυτό υπήρχαν περίπου 300 διαμερίσματα - μαζί με τους ορόφους- διαφόρων χρήσεων. Το ανάκτορο ακολουθεί το βασικό σχέδιο των άλλων μινωικών ανακτόρων, με κύρια είσοδο στην ανατολική πλευρά του, ενώ δεύτερη κεντρική πύλη βρισκόταν στη ΒΑ πλευρά, όπου κατέληγε πλακόστρωτος δρόμος, προερχόμενος από το λιμάνι.

Ένας κλιμακωτός διάδρομος κατηφορίζει προς την ΒΑ πύλη και προχωρεί ως την κεντρική αυλή, διαστάσεων 30 Χ 12 μ. Η αυλή συνιστά τον πυρήνα του όλου οικοδομήματος και τον χώρο όπου λάμβαναν χώρα θρησκευτικές τελετές. Η κεντρική αυλή περιβαλλόταν από μεγαλοπρεπείς προσόψεις και στοές με κίονες-πεσσούς που στήριζαν βεράντες και στη ΒΔ. γωνία της υπήρχε κτιστός βωμός.

Η δυτική πτέρυγα, ο κατ' εξοχήν χώρος λατρείας στον οποίο υπήρχε είσοδος πλαισιωμένη από δύο μικρότερες, ήταν απέναντι από το βωμό. Υπήρχε προθάλαμος, αίθουσα και μία μεγάλη υπόστυλη αίθουσα «τελετουργιών» (12 Χ 10 μ.) με περίστυλο φωταγωγό και πολύθυρα, το ένα από τα οποία οδηγούσε σε «αίθουσα συμποσίων», όπως ονομάσθηκε εξ αιτίας της εύρεσης αμφορέων και οινοχοών. Το δυτικό τμήμα της πτέρυγας καταλαμβάνεται από το Ιερό που αποτελείται από 11 δωμάτια, μερικά από τα οποία είχαν θήκες ή κόγχες. Το κυρίως ιερό ήταν ένα μικρό δωμάτιο - που δεν ήταν προσιτό στο κοινό - με ψηλό πεζούλι για την απόθεση αντικειμένων. Δίπλα σε αυτό υπήρχε υπόγεια δεξαμενή καθαρμών, ενώ νότια υπάρχουν τρία βοηθητικά δωμάτια:

            - ένα εργαστήριο λιθοξόου,

            - μια αποθήκη και

            - το θησαυροφυλάκιο - το μοναδικό του μινωικού κόσμου που βρέθηκε ασύλητο και έδωσε μια μεγάλη σειρά από αριστουργηματικά τελετουργικά σκεύη.

Πιο δυτικά ακόμη υπάρχει το αρχειοφυλάκειο, όπου πάνω σε πήλινα ράφια ήταν τοποθετημένα κιβωτίδια με τις πήλινες πινακίδες των αρχείων, με σημεία της Γραμμικής Α γραφής(*). Νότια, στους αποθέτες του Ιερού, σε λίθινα διαχωρίσματα φυλάσσονταν λατρευτικά αντικείμενα. Εξω από τη δυτική όψη, σε μεταγενέστερη οικοδομική φάση προστέθηκαν εργαστηριακοί χώροι.

Στην ανατολική πτέρυγα βρίσκονταν τα βασιλικά διαμερίσματα και το διοικητικό κέντρο: Το «διαμέρισμα της βασίλισσας» με πολύθυρα, το «διαμέρισμα του βασιλιά» - η μεγαλύτερη αίθουσα του ανακτόρου - ενώ από την κεντρική αυλή ένα πολύθυρο οδηγούσε στην «αίθουσα της δεξαμενής», στο κέντρο της οποίας υπήρχε δεξαμενή διαμέτρου 7 μ., όπου ένα θωράκιο στήριζε μια σειρά από τουλάχιστον πέντε κίονες. Άλλες δύο εγκαταστάσεις ενός φρέατος-κρήνης βρίσκονταν στην πτέρυγα αυτή.

Στη νότια πτέρυγα υπάρχει μικρό συγκρότημα εργαστηρίων όπου παρασκευάζονταν αρώματα και μικροαντικείμενα από φαγεντιανή, ορεία κρύσταλλο, κλπ. Στην βόρεια πτέρυγα υπάρχει μεγάλο κλιμακοστάσιο που οδηγεί στον πάνω όροφο, οι «αποθήκες των βασιλικών διαμερισμάτων», λουτρική εγκατάσταση και ένα μεγάλο δωμάτιο, προσιτό από διάδρομο, που ερμηνεύεται ως μαγειρείο και το οποίο εξυπηρετούσε αίθουσα συμποσίων στον πάνω όροφο".

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Λασιθίου, Τ.Κ. 72300, Ζάκρος (Νομός Λασιθίου), τηλέφωνο: +30 28430 26897, τηλ/πο: +30 28430 26897, email: efalas@culture.gr

Η Ζάκρος (< εις άκρον) ανασκάφηκε, για πρώτη φορά, από τον D. G. Hogarth[1] της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών. Απεκάλυψε 12 οικίες. Το 1961 ο σπουδαίος Νικόλαος Πλάτων επανέλαβε την ανασκαφή και ανακάλυψε το Ανάκτορο της Ζάκρου, αλλά και κλίβανο μετάλλων, που είναι ο αρχαιότερος που έχει βρεθεί μέχρι στιγμής! Αγωγοί έλεγχαν την παροχή αέρα στον κλίβανο στον οποίο στοιβάζονταν μεταλλεύματα και κάρβουνο και ο υγρός μπρούντζος στραγγιζόταν μέσα από μια οπή. Ανακαλύφθηκε επίσης και αρχαίος λαβύρινθος (**) όμοιος με αυτούς της Κνωσού και της Φαιστού!

Ο... πολύς (και αρχαιοκάπηλος) Flinders Petrie προσδιόρισε την Ζάκρο παραφρασμένα ως κοιτίδα των... Ζέκερ > Tjeker / Tjekker / Tjekru / Djekker, έναν από τους (κακώς λεγομένους και αδοκίμως) "λαούς της Θάλασσας" / Sea Peoples, αφού δεν ήταν παρά Έλληνες κάτοικοι του Αιγαίου...

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 9.9.2021.

            - Platon N. «Zakros: The Discovery of a Lost Palace of Ancient Crete», εκδ. Charles Scribner's Sons, 1971.

Διαβάστε παρακάτω πώς «μικραίνει» την αξία της Ζάκρου ένα αμερικανικό κείμενο:

Πριν από τουλάχιστον 3.500 χρόνια [σ.σ.: ;;;] στο στόμιο ενός λιμανιού, στο ανατολικότερο άκρον της Κρήτης, μια κοινότητα Κρητομινωιτών εμπόρων κατασκεύασε ένα συγκρότημα από αίθουσες δεξιώσεων, αποθήκες, κουζίνες, αυλές και…πισίνες!

Αυτός το συγκρότημα στην θέση της Ζάκρου είναι γνωστό ως «Ανάκτορο της Ζάκρου». Δεν ήταν ανάκτορο. Ήταν κέντρο… πολλαπλών χρήσεων, όπου γίνονταν κάθε είδους εμπορικές, πολιτικές, θρησκευτικές, βιομηχανικές και κοινωνικές δραστηριότητες!

Το ανάκτορο της Ζάκρου καλύπτει λίγο λιγότερο από ένα στρέμμα γης και διέθετε περίπου 150 δωμάτια τοποθετημένα σε δύο επίπεδα, γύρω από μια κεντρική αυλή. Κατά την διάρκεια ανασκαφών που πραγματοποιήθηκαν, κατά διαστήματα, από την δεκαετία του 1960, ανακαλύφθηκαν εκεί 13 πινακίδες γραμμένες στην [σ.σ.: αρχαία ελληνική] γραφή Γραμμική Α(*). Αν και η Γραμμική Α δεν έχει ακόμη πλήρως αποκρυπτογραφηθεί, αυτά τα κείμενα, πιστεύεται ότι, περιέχουν κάποιο είδος πινάκων, που πιθανώς καταγράφουν φόρους ή τιμές.

Οι ερευνητές έχουν αποκαλύψει ελάχιστα στοιχεία για το πώς οι Μινωίτες οργανώθηκαν θρησκευτικά και πολιτικά. Ωστόσο, η αρχιτεκτονική σε τοποθεσίες όπως το παλλάτι στην Ζάκρο, μπορεί να δώσουν κάποιες ενδείξεις. «Οι Μινωίτες διατήρησαν χώρους για τους αριστοκράτες, αλλά επίσης έδωσαν έμφαση στην αλληλεπίδραση της κοινότητας, σε μεγάλους δημόσιους χώρους, ως μέσον κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης». [σ.σ.: Αυτό είναι ένα δείγμα πρώιμης δημοκρατίας].

Οι αξιωματούχοι του ανακτόρου της Ζάκρου συνέλεγαν ελαιόλαδο και άλλα γεωργικά προϊόντα στην ενδοχώρα και τα αποθήκευαν στο παλλάτι πριν τα αναδιανείμουν στην ευρύτερη κοινότητα κατά την διάρκεια τελετουργικών εκδηλώσεων και τα στείλουν σε εμπορικούς εταίρους πέρα από την θάλασσα.

Οι Μινωίτες ναυτικοί της Ζάκρου συνέδεσαν την τοποθεσία του ανατολικού λιμανιού τους - το μόνο ασφαλές καταφύγιο κατά μήκος μιας διαβόητης τραχειάς ακτής - με ιδιαίτερα ισχυρές εμπορικές σχέσεις, με την Εγγύς Ανατολή και την Βόρειο Αφρική.

Η Ζάκρος καταστράφηκε γύρω στο 1450 π.Χ. Το παλλάτι εγκατελείφθη και δεν ξανακατοικήθηκε ποτέ. [σ.σ.: Γιατί;].

Οι αρχαιολόγοι βρήκαν είδη πολυτελείας, όπως:

- χάλκινα πλινθώματα από την Κύπρο,

- φαγεντιανή και αλάβαστρο από την [σ.σ.: αρχαία ελληνική πόλη Φαγιούμ] Αίγυπτο,

- ελεφαντόδοντο από την Συρία και

- πολλά ρυτά, ή δοχεία από εισαγόμενα υλικά όπως ο οψιδιανός.

Ένα από αυτά τα αγγεία ήταν λαξευμένο από το ορυκτό χλωρίτη σε σχήμα κεφαλής ταύρου, του οποίου τα ξύλινα κέρατα ήταν πιθανόν κάποτε τυλιγμένα σε φύλλο χρυσού!!!

Πολλά από τα αντικείμενα που ανακτήθηκαν από την Ζάκρο ευρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, το οποίο παρέχει επίσης μια εξαντλητική εισαγωγή στον μινωικό πολιτισμό.

ΠΗΓΗ: M. Brown «Zakros, Greece», AJA, Ιούλιος/Αύγουστος 2021. Βλ. και αρχαιολόγο D. Matthew Buell του Πανεπιστημίου Trent.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

            - (*) Best J. G. P. και Woudhuizen Fr. «Lost Languages from the Mediterranean», εκδ. Brill, 1989.

            - (**) Castleden R. «The Knossos Labyrinth: A New View of the 'Palace of Minos' at Knosos», εκδ. Routledge, 1990.

            - Hogan C. M. «Knossos Fieldnotes», εκδ. The Modern Antiquarian, 2007.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Ο Hogarth το 1886 εξελέγη Μέλος του Κολλεγίου Magdalen της Οξφόρδης. Έκανε ανασκαφές στην Κύπρο, την Κρήτη, την Αίγυπτο, την Συρία, την Μήλο και την Έφεσο (στον Ναό της Αρτέμιδος), μεταξύ 1887 - 1907. Στο νησί της Κρήτης, ανέσκαψε την Ζάκρο και το Σπήλαιο του Ψυχρού Λασυθίου. Διορίσθηκε διευθυντής της Βρετανικής Σχολής Αθηνών το 1897 και είχε αυτήν την θέση έως το 1900. Μετά διορίσθηκε φύλακας του Μουσείου Ashmolean στην Οξφόρδη από το 1909 μέχρι το θάνατό του το 1927. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΡΟΣΕΧΩΣ…

Έργα του ελληνικού ενδιαφέροντος:

            - Hogarth D. G., James M. R., Smith R. Elsey, Gardner E. A. «Excavations in Cyprus, 1887-1888. Paphos, Leontari, Amargetti», στο The Journal of Hellenic Studies, 9: 147–271, doi:10.2307/623675, 1888.

            - Grenfell B. P., Hunt A. S. και Hogarth D. G. «Fayûm Towns and Their Papyri», εκδ. Kegan Paul, Trench, Trübner / Quaritch / Frowde, Λονδίνο, 1900.

            - Forbes N., Toynbee A. J., Mitrany D., Hogarth, D. G. "Turkey". The Balkans: A History of Bulgaria, Serbia, Greece, Rumania, Turkey. Oxford: At the Clarendon Press, 1915.

            - Hogarth D. G. «Devia Cypria: notes of an archaeological journey in Cyprus in 1888», εκδ. H. Frowde, 1889.

            - «A wandering scholar in the Levant», εκδ. J. Murray, Λονδίνο, 1896.

- «Philip and Alexander of Macedon: two essays in biography», εκδ. C. Scribner's Sons, ΝΥ, 1897.

            - «The Nearer East», εκδ. W. Heinemann, Λονδίνο, 1902.

            - «The Archaic Artemisia of Ephesus», 1908.

            - «Ionia and the East; six lectures delivered before the University of London», εκδ. Clarendon Press. Oxford, 1909.

            - «The Ancient East», 1914.

Ανακτορο της Ζακρου αρχαιο διαμερισμα δυο επιπεδα, Φαραγγι των Νεκρων σπηλαιοταφες, αρχαιοτερος κλιβανος μεταλλων πινακιδες γραφη Γραμμικη Α Μινωικη Κρητη στρατηγικο σημειο, ασφαλισης κολπισκος, κεντρο εμποριο Ανατολη ευρημα χαυλιοδοντες ελεφαντα, χαυλιοδοντας ελεφαντας, ελεφας φαγεντιανη, χαλκος, ανακτορα κρητης διοικηση, θρησκεια εμπορικο αρχαια πολη οικοδομηση, καλλιεργεια Νεκροι Πανω επανω Ζακρο Κατω, ταφη σπηλαια πλαγια σπηλαιοταφη ευρηματα Ζακρος αρχαιολογικο Μουσειο Ηρακλειου Σητειας Αγιου Νικολαου Ηρακλειο Σητεια Αγιος Νικολαος οικοδομικη φασεη 3.900 4.000 χρονια πριν 3.600 1900 1600 πΧ καταστροφη Κρητικο Κρητικα Κρητικη κεντρα Μινωικη 1450 3.450 παραρτημα βοηθητικα κτηρια οροφος σχεδιο μινωικα ανακτορων, εισοδος ανατολικη πλευρα κεντρικη πυλη αρχαιος πλακοστρωτος δρομος, λιμανι κλιμακωτος διαδρομος αυλη, οικοδομημα θρησκευτικες τελετες προσοψη στοα κιονας πεσσος βεραντα κτιστος βωμος οικοδομηματα θρησκευτικη τελετη λατρεια προθαλαμος, αιθουσα υποστυλη αιθουσες τελετουργια περιστυλος φωταγωγος πολυθυρο συμποσιο αμφορεας οινοχοη Ιερο ιερον δωματιο θηκη κογχη δωματια κοινο λαος πεζουλι αποθεση αντικειμενο υπογεια δεξαμενη καθαρμων, βοηθητικο εργαστηριο λιθοξοος αποθηκη θησαυροφυλακιο μοναδικο μινωικος κοσμος ασυλητο αριστουργημα τελετουργικο σκευος θησαυροφυλακειο καθαρμος αρχειοφυλακειο, πηλινο ραφι κιβωτιδιο πηλινη πινακιδα πηλος αρχειο σημειο Γραμμικη Α γραφη αποθετης λιθινο διαχωρισμα λατρευτικα αντικειμενα εργαστηριακος χωρος βασιλικα βασιλισσα πολυθυρα, βασιλιας μεγαλυτερη δεξαμενη θωρακιο κιονες εγκαταστασεις φρεαρ κρηνη συγκροτημα εργαστηρια αρωματα αρωμα μικροαντικειμενα φαγιενς ορεια κρυσταλλος, κλιμακοστασιο αποθηκες βασιλευς λουτρικη εγκατασταση λουτρο διαδρομος, μαγειρειο μαγειρικη συμποσια κουζινα Εφορεια Αρχαιοτητων Λασιθιου, Νομος Λασυθιου λασιθι λασυθι ανασκαφη χογκαρθ Hogarth Βρετανικη Αρχαιολογικη Σχολη Αθηνων οικιες 1961 Πλατων ανασκαφες κλιβανοι μεταλλο αρχαιοτερος αγωγος παροχη αερα αερας μεταλλευμα καρβουνο υγρος μπρουντζος οπη λαβυρινθος Κνωσος Φαιστος μπρουτζος αρχαιοκαπηλος πετρι Flinders Petrie παραφραση κοιτιδα Ζακριοι ζακροι. Ζεκερ > τζεκερ τζεκκερ Tjeker / Tjekker / τζεκρου Tjekru / Djekker, λαοι της Θαλασσας Sea Peoples, ελληνες κατοικοι Αιγαιο Lost Palace Ancient Crete 3.500 στομιο ακρον ακρο κοινοτητα Κρητομινωιτες εμπορος δεξιωση αποθηκη κουζινες, αυλες πισινα λουτρα εμπορικη, πολιτικη, θρησκευτικη, βιομηχανικη κοινωνικη δραστηριοτητα 1960, πινακιδα αρχαια ελληνικη αποκρυπτογραφηση κειμενα, πινακας φορος τιμη Μινωιτες θρησκεια πολιτικη αρχιτεκτονικη παλλατι αριστοκρατια αλληλεπιδραση δημοσιος χωρος, κοινωνια πολιτεια οργανωση πρωιμη δημοκρατια αξιωματουχος ελαιολαδο γεωργικα προιοντα παλατι τελετουργιες εκδηλωση εμπορικος εταιρος θαλασσα ναυτικο ναυτικος ναυτικοι ακτη εμπορικες σχεσεις, Εγγυς Ανατολη βορεια Βορειος Αφρικη αρχαιολογος ειδη πολυτελειας, πολυτελεια χαλκινο πλινθωμα Κυπρος αλαβαστρο αρχαια ελληνικη πολη Φαγιουμ αιγυπτος ελεφαντοδοντο Συρια ρυτο, δοχειο εισαγωγες εισαγωγη υλικο οψιανος οψιδιανος αγγεια λαξευμενο ορυκτος χλωριτης σχημα κεφαλη ταυρος ξυλινο κερατο φυλλο χρυσου χρυσος μινωικος πολιτισμος τρεντ Trent χαμενες γλωσσες Lost Languages μεσογειος Mediterranean Κολλεγιου μαγκνταλεν Magdalen Οξφορδη Μηλος εφεσος Ναος της Αρτεμιδος αρτεμις αρετμη θεα αρτεμη νησι σπηλαιο του Ψυχρου ψυχρο Αθηνας 1897 1900 φυλακας ασμολεανAshmolean 1887 1888 παφος Paphos, λεονταρι Leontari, αμαργετη Amargetti 1888 Fayum παπυρος παπυροι Papyri τουρκια βαλκανια Turkey βουλγαρια Bulgaria, σερβια Serbia, ελλας Greece, ελλαδα ρουμανια Rumania, 1915 ντεβια δεβια κυπρια Devia Cypria λεβαντε Levant φιλιππος μεγας αλεξανδρος Philip and Alexander of Macedon μακεδων μακεδονια βιογραφια 1897 αρχαικη αρτεμισια εφεσου Artemisia of Ephesus, 1908 ιωνια Ionia ρυτον ρυτο ρυτα

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ