Του Γιώργου Λεκάκη
Εάν φθάσει κανείς με το καλό στην Κάλυμνο και επισκεφθεί το Μουσείο της, θα ιδεί διάφορα παράξενα «γεννήματα» της θαλάσσης, τα οποία οι εντόπιοι τα ονομάζουν Τελχίνες, ενθυμούμενοι έναν πανάρχαιο λαό, ο οποίος ζούσε στα μέρη τους.
Κατά τους αρχαίους μας συγγραφείς, και την ροδία παράδοση, οι Τελχίνες ήταν αυτόχθων λαός της νήσου της Ρόδου! Γι’ αυτό και η «νήσος του
Ηλίου» ελέγετο και Τελχινίς ή Τελχινία(*). Ήταν, παραδίδουν, υιοί του Ποσειδώνος ή
του Πόντου και της Θάλασσας ή της Γαίας («παιδιά της θάλασσας» θα λέγαμε
σήμερα).
Με την θυγατέρα του Ωκεανού, την Καφείρα / Καβείρα(***), ανέθρεψαν τον Ποσειδώνα(**), όταν αυτός ήταν ακόμη βρέφος, τον οποίο εμπιστεύθηκε σε αυτούς η Ρέα. Όταν ο θεός ανδρώθηκε, έλαβε σύζυγο την αδελφή των Τελχινων, την Αλία, απ’ την οποία απέκτησε έξι υιούς και μια θυγατέρα, την Ρόδο. Η Αλία μετά τον εκούσιο θάνατό της στην θάλασσα, ετιμήθη ως Λευκοθέα. Οι δαίμονες-υιοί θεών έσμιξαν με τους κατοίκους της νήσου, η οποία επήρε το όνομα της ανηψιάς τους, Ρόδος, και εγεννήθη ο πρώτος γνωστός λαός στην ιστορία αυτής της δωδεκανησιακής γωνιάς.
Από την Ρόδο εξαπλώθησαν στην Κύπρο, στην Κρήτη, στην Βοιωτία, την
Κορινθία[1], αλλά και στην Αιθιοπία,
όπου ίδρυσαν πόλι με το όνομα Τελχίς[2]!
Στην Κρήτη, μάλιστα, που και αυτή ελέγετο Τελχινία(*), παραδίδεται πως κατέφυγαν 9 Τελχίνες και «κουροτροφήσαντες» τον Δία απέκτησαν δόξα και φήμη. Γι’ αυτό και ελέγοντο εκεί και Κουρήτες και συγκαταλέγονται ανάμεσα στους εντοπίους Κουρήτες / Κρήτες.
Οι Τελχίνες ήσαν περίφημοι μεταλλεργάτες (ιδίως του χαλκού και του
σιδήρου), οι πρώτοι οι οποίοι κατασκεύασαν εικόνες-αγάλματα[3] θεών![4] Ο Ν. Δαμασκηνός[5] αναφέρει ότι πρώτοι
ίδρυσαν άγαλμα της Τελχινίου Αθηνάς (η οποία ταυτίζεται με την Εργάνη Αθηνά),
θεά της τεχνικής «άδολης» σοφίας, την οποία και μετέδωσε στους Ροδίους Ηλιάδες[6]. Και γι’ αυτό «έργα όμοια
με ζώντα βαδίζοντα υπήρχαν στους δρόμους»![7] Πρέπει, όμως, να
αναφέρουμε, πως ο Παυσανίας[8] στο τελχίνιο ιερό της
Αθηνάς στο όρος Τευμησσός της Βοιωτίας δεν αναφέρει άγαλμα θεάς. Αυτό όμως θα
πρέπει να το αποδώσουμε, μάλλον, στο ότι ο Τευμησσός κατοικήθηκε από Τελχίνες της Κύπρου. - ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης "Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας".
Οι Τελχίνες ήσαν και οι ευρετές της μεταλλουργίας, αλλά και «τεχνών τινων ευρεταί και άλλων των χρησίμων εις τον βίον των ανθρώπων εισηγηταί»! Επινόησαν χρήσιμα εργαλεία για την κατασκευή αγαλμάτων, την τρίαινα(**), διάφορα καλλιτεχνικά και «μαγικά» ποτήρια, αλλά και την άρπα, με την οποία απεκόπησαν τα γεννητικά μόρια του Ουρανού, κλπ. Στα τεχνικά έργα των Τελχινών αποδίδονταν υπερφυσικές ιδιότητες: Λ.χ. στο ιερό του Αταβυρίου[9] Διός στην Ρόδο – έργο Τελχινών κι αυτό – υπήρχαν χάλκινοι βόες, οι οποίοι «εμυκώντο» (μούγκριζαν) εάν επρόκειτο να συμβεί κανένα κακό[10]! Λένε ακόμη πως κατασκεύαζαν τεχνητά νέφη, τεχνητό χαλάζι, τεχνητή βροχή, αστραπές, βροντές, κεραυνούς[11], ενώ οι ίδιοι άλλαζαν την μορφή τους κατά βούλησιν![12]
Όλα αυτά συμβαίνουν βέβαια, στην εποχή της βασιλείας του Κρόνου.
Για όλα αυτά τα κατασκευάσματα, τις ιδιότητες και την πρωτοποριακή για την εποχή τεχνολογία τους, η οποία δεν μπορούσε να εξηγηθεί τότε από τους φυσιοκράτες - πανάρχαιους τότε - Έλληνες, οι Τελχίνες, από κάποιους συγγραφείς, παρουσιάζονται δόλιοι και πανούργοι, «μιαροί και κακούργοι»[13], «πονηροί δαίμονες ή άνθρωποι φθονεροί και βάσκανοι»[14]. Περιγράφονται με «γλαυκούς οφθαλμούς και μελαίνας όφρυς[15]», γι’ αυτό και επιστεύετο ότι ήταν βάσκανοι, ότι «μάτιαζαν»: «Τελχίνος ην βασκαίνων βαρύτερος». «Τελχίνες, βάσκανοι, γόητες[16], φθονεροί»[17]. Εξ αυτών και το ρήμα τελχιταίνω (= αντερίζω, είμαι σκληροτράχηλος), και το επίθετο τελχινώδης (= τραχηλιώδης). Κάποιοι ετυμολογούν τους Τελχίνες από το θέλγω (= αμαυρώ, σκοτίζω) > θελγίνες («παρά το θέλγειν και απατάν τους ανθρώπους»). Ενώ ο Ησύχιος λέγει ότι, ίσως, το όνομά τους να προέρχεται και «παρά την τήξιν» (της κατεργασίας δηλαδή των μετάλλων, τέχνη που κατείχαν), άρα ήσαν παράλληλοι των Καβείρων(***) του Ηφαίστου.
Παρ’ όλα αυτά, το όνομά τους έγινε επίθετο για τους επιχωρίους θεούς:
- Στην Λίνδο μαζί με την Αθηνά ελατρεύετο ο Τελχίνιος Απόλλων,
- Στην Ιαλυσό η Τελχινία Ήρα και οι Τελχινίες Νύμφες,
- αντίστοιχα στην Κάμειρο, κλπ.
Ονόματα ηρώων των Τελχινών που μας διεσώθησαν ήταν ο Σίμων και ο
Νίκων. Ο δεύτερος υπερίσχυσε του πρώτου και απάλειψε την φήμη του. Εξ αυτού
έμεινε και η παροιμία «οίδα Σίμωνα και Σίμων εμέ», η οποία λέγεται «για
αλλήλους επί κακία γινωσκόντων».[18]
Τέλος, μιλώντας για τους αρχαίους Ροδίους Τελχίνες, θα πρέπει να
αναφέρουμε πως τα Ηλύσια Πεδία (τα οποία ταυτίζονται με τα Νησιά των Μακάρων[19]), πρώτος τα αποίκησε ο
Τελχίνας Μακαρέας, απ' τον οποίο πήραν και το όνομά τους, τα νησιά και οι μακάριοι.[20]
Ακόμη, πρέπει να πούμε, πως τελχίνη οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν
την «υπό πληγής εις θάνατον καταφορά».
Τέλος, όσον αφορά αυτά τα απροσδιόριστα θαλάσσια όντα οφείλουμε να πούμε, πως παρόμοια έχουν εμφανισθεί και στην Πύλο, στην Αίγινα, στις Σπέτσες και το Αγκίστρι. Στο τελευταίο νησάκι μάλιστα, οι κάτοικοι φτιάχνουν τις ψαροκαλύβες τους, αυτές οι οποίες εφάπτονται της θαλάσσης, με ένα «σκαλοπατάκι» θα λέγαμε, ύψους 30 εκατ., το οποίο λειτουργεί ως εμπόδιο, ούτως ώστε, κατά την παράδοση, να εμποδίζεται η είσοδος αυτών των «Τελχινων» στην καλύβα…
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος Περιήγησις». Γ. Λεκάκης «Ελληνική Μυθολογία». Γ. Λεκάκης «Οι Ροδίτες τεχνίτες Τελχίνες», στην στήλη του συγγραφέως «Ελληνικές λεπτομέρειες», περ. «Ελληνικό Πανόραμα», τ. Μαΐου 2003. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 6.6.2003.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Διόδ. Σικελιώτης V, 55,2. Σχολ. Πινδάρου 1.O 7.160c.3-4. Λεξ. ΣΟΥΔΑΣ.
- Daremberg S. «Dict. V».
- Gaisford Th. S.T.P. «Etymologicon Magnum Lexicon», εκδ. «Πελεκάνος».
- Pauly-Wissowa «Real
Encyclopadie».
- Roscher «Lex. Rom. Mythologie».
(*) Ευχαριστώ τις κ. Ρ. Σκεύη και Ελ. Μπουρσιάνου για την πολύτιμη
συνεργασία τους στο παρόν άρθρο.
[1] Η Σικυών εκαλείτο επίσης
Τελχινία. Ο Άπις στην Σικυώνα ήταν υιός τού Τελχίνος, πατήρ τού Θελξίωνος. Η
Πελοπόννησος, πριν ονομαστεί εκ του Πέλοπος, ελέγετο Απία.
 |
[2] Ο Τέλχις ίδρυσε την Τελχίδα της
Αιθιοπίας. Μαζί δε με τον Άμφιτο ήσαν ηνίοχοι των Διοσκούρων, επί Αργοναυτικής
εκστρατείας, και οι οποίοι παρέμειναν στον Πόντο και ίδρυσαν την Διοσκουριάδα.
Εκεί εγέννησαν τον λαό «των ηνιόχων» στην χώρα Ηνιοχία.- βλ. Γ. Λεκάκης
[3] Η Ρόδος μας έδωσε περίφημους
αγαλματοποιούς, όπως λ.χ. τον Αγήσανδρο, τον ανδριαντοποιό Αθηνόδωρο,
κ.ά.
[4] Διόδ. Σικελιώτης V, 55,2.
[5] FHG, III, σ. 459, 116.
[6] Οι Ηλιάδες ενώ αρχικά
υποστηριζόταν πως είναι άλλο ελληνικό φύλο, που εξεδίωξε τους Τελχίνες από την
Ρόδο, τελικώς σήμερον είναι αποδεκτό πως πρόκειται για τον ίδιο λαό,
μεταγενέστερο από τους πρώτους κατοίκους της νήσου, όταν η νήσος επήρε τον
ηλιακό της χαρακτήρα.
[7] Δηλ. κάτι σαν αυτόματα, σαν
ρομπότ - Πίνδαρος Ζ’ Ολυμπιονίκου, στ. 91 εξ.
[8] Χ,19,1.
[9] Ο Αταβύριος ήταν επίσης εις των
Τελχινων, ενώ Αταβυρία ήταν ένα εκ των αρχαίων ονομάτων της Ρόδου. Ο ναός του
Αταβυρίου Διός ήταν στην κορυφή του υψηλού όρους Αταβύριον της νήσου.
[10] Δημιουργία «μετεωρολογικής
υπηρεσίας»: «Εισί δε και βόες χαλκοί επί τω όρει της Ρόδου, οι όταν μέλλη τι τη
πόλει γίνεσθαι κακόν μυκώνται» (Σχολ. Πινδάρου 1.O 7.160c.3-4).
[11] Η πρώτη αναφορά πρόκλησης /
δημιουργίας τεχνητής βροχής / θεομηνίας (κατά βούληση).
[12] Η πρώτη αναφορά πρόκλησης /
δημιουργίας αυτομεταμόρφωησης (κατά βούληση).
[13] Th. Gaisford S.T.P. «Etymologicon Magnum Lexicon», εκδ. «Πελεκάνος».
[14] Λεξ. ΣΟΥΔΑΣ.
[15] Ακόμη και σήμερα πιστεύουμε πως
αυτήν την ιδιότητα την έχει ο σμιχτοφρύδης, ο μαυροφρύδης, κλπ.
[16] Γόης > γοητεύω > γητεύω,
γητειά.
[17] Ησύχιος.
[18] Λεξ. ΣΟΥΔΑΣ.
[19] Στην κέλτικη μυθολογία ταυτίζονται
με το νησί Άβαλον. Στα χριστιανικά χρόνια, έχουν την αντιστοιχία τους με αυτό
που ονομάσθηκε «παράδεισος».
[20] Διοδ. Σικελιώτης, Ε,56-57.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook