Του Παναγιώτη Τερπάνδρου Ζαχαρίου
Το 2003 έγραψα σωρεία άρθρων
στην εφημερίδα ΕLT NEWS, τα οποία προκάλεσαν σάλο σε πολλούς
"προγραμματισμένους"... της μνημοκτόνου παιδείας των καιρών μας.
Αναγιγνώσκετε την δίγλωττήν μου απάντησιν σε μία κυρία που αμφισβήτησε την
επίδραση της Ελληνικής γλώσσης επί των Ευρωπαϊκών γλωσσών. Πιστεύω ότι θα το ευρείτε αποκαλυπτικότατον:
Dear ELT News, I am sending you this article in reply to Mrs. Samiotis’
(to whom I am very grateful for the inspiration) published letter in your June
Issue in which she requests further elaboration on the correlation of ΥΒΡΙΣ and ΥΒΡΙΔΙΟΝ. Since the
overbearing influence of the Greek language on other tongues is often obscured
by the corruption it sustains once its vocabulary is borrowed, a sequel to my
May article may prove interesting to many colleagues. Please humor this
bilingual approach to the issue as many of the sources used to make this point
are both Greek and English.
Πρώτα θα ήθελα να υπενθυμίσω
στον αναγνώστη ότι ένα από τα θέματά μου στο εν λόγω άρθρο που δημοσίευσε το
ELT NEWS τον Μάιο ήταν ότι μόνο ένας «συνειδητοποιημένος χρήστης της Ελληνικής»
μπορεί να έχει άμεση εννοιολογική πρόσβαση σε αγγλικές λέξεις που έχουν
ελληνική ρίζα. Αυτό ισχύει είτε οι λέξεις αυτές χρησιμοποιούνταν κατά την
αρχαιότητα, είτε πλάστηκαν μεταγενέστερα ακόμη και από μη Έλληνες για να
καλύψουν γλωσσικές ανάγκες σε όλους τους τομείς. Αυτό πιστεύω καλύπτει μία από
τις απορίες της κυρίας Σ-----, όπως το γεγονός ότι δεν μπορούσε να βρει το
λήμμα «υβρίδιο» στο αξιόλογο λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής του Η. G. Liddel –R.
Scott. Όσο κι αν ψάξει εκεί δεν θα βρει ούτε την λέξη «τηλεόραση» ούτε το «ποδήλατο»,
χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είναι Ελληνικές. Το θέμα που ανέπτυξα στο άρθρο
δεν είναι εάν μια λέξη είναι αρχαία ελληνική ή μη, αλλά εάν είναι Ελληνική.
Όταν οι Ρωμαίοι πρωτοήλθαν σε επαφή με την
Ελληνική, η γλώσσα τους ήταν περιορισμένη στην χρήση περίπου 900 λημμάτων, ενώ
ο Όμηρος είχε χρησιμοποιήσει εκατοντάδες χρόνια νωρίτερα 17.000 λέξεις στα
πασίγνωστα έργα του (βλ. Compton’s Encyclopaedia Article on Languages). Και εάν
αναλογιστεί κανείς ότι το κάθε Ρωμαϊκό νοικοκυριό φιλοξενούσε και έναν Έλληνα
δάσκαλο, τότε είναι πασιφανής η επίδραση της Ελληνικής στην δημιουργία
καινούργιων λέξεων εκ των ριζών αυτής.
Μία από αυτές τις λέξεις ήταν
και το «hybridus», αγγλιστί «hybrid». Η ίδια ορθογραφία της στα λατινικά
αναγάγει τον γλωσσολόγο στις Ελληνικές ρίζες της. Για να αποδώσουν την Ελληνική
προφορά των δανειζομένων λημμάτων κατέφυγαν στην Λατινική γραφή ως εξής: η
δασεία αποδιδόταν ως h, το υ ως y ή u, το β ως b, το χ ως ch (χάρισμα =
charisma), το φ ως ph (φιλοσοφία = philosophia) κλπ. Οι κοινωνικές συνθήκες
συχνά δημιουργούσαν άλλες εννοιολογικές αξίες στα δάνεια, όπως και στο ύβρις +
είδος = hybridus (Η κατάληξη –ος, πάντοτε αποδίδεται στα Λατινικά ως –us ώσπερ
Αττικός = Atticus). Κατανοητό είναι το πώς η έννοια του «νοθογενούς», σε μία
κοινωνία που περιφρονούσε το μη γνήσιο Ελληνικό ή Ρωμαϊκό και την «νοθεία»
γενικότερα, θεωρείτο ως ασέλγεια προς το κατεστημένο, δηλαδή «ύβρις» κατά του
κατεστημένου, κατά της φύσεως των πραγμάτων. Εξ ου και οι έννοιες που βρήκε η
αναγνώστριά μας στο λεξικό του Κυρίου Μπαμπινιώτη, ο οποίος δεν μπαίνει στον
κόπο να διεισδύσει περαιτέρω, όπως συγγραφείς πολλών λεξικών, για διαφόρους
λόγους…
Άξιον απορίας είναι πως
μερικοί ανατρέχουν σε Learner’s Dictionaries για να βρουν ρίζες Αγγλικών λέξεων
για να υποστηρίξουν τα ανυπόστατα, όπως το «… «Υβρίδιο» είναι δάνειο από τα
αγγλικά στα Ελληνικά και όχι το αντίστροφο»! Θα πρότεινα ένα πιο σοβαρό ετυμολογικό
λεξικό όπως αυτό του Universal Dictionary of Reader’s Digest εντός του οποίου
μπορεί να βρει κανείς πληροφορίες ως εξής: hybris. variant of hubris [Greek
insolence] Ή το Webster’s Collegiate Dictionary όπου για την κατάληξη –id
γράφει τα εξής: id n suffix [in sense 1, from Latin –ides, masc. Patronymic suffix,
from Greek –ides; in sense 2, from It –ide, from L –id-, is, fem. Patronymic
suffix, from Greek] 1: one belonging to a (specified) dynastic line
<fatimid> 2: meteor associated with or radiating from a (specified)
constellation or comet <Perseid>
Εδώ ελπίζω να έχω λύσει τις
απορίες της αναγνώστριάς μας αφορώντας στο y μέσα στο hybrid σε αντίθεση του u μέσα
στο hubris και την κατάληξη –id, αντίστοιχα. Επειδή όμως σέβομαι και την
επιθυμία της για μία πιο "ενδελεχή" έρευνα … από ανθρώπους που ίσως
κατέχουν το αντικείμενο περισσότερο», παραθέτω και την ετυμολογική ανάλυση του
Ελληνικού Λεξικού του Τεγόπουλου Φυτράκη: υβρίδιο (το) ουσιαστικό [< γαλλ.
Hybride < Ελλ. Ύβρις] (καθ. Υβρίδιον) το αποτέλεσμα της διασταύρωσης ζώων ή
φυτών. Πλάσμα νοθογενές. Βλέπετε, φίλοι μου, η «μιγαδοποίηση» θεωρείτο ασέλγεια
προ της πολιτικής ορθότητος της ισοπεδωτικής μας εποχής.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα ανωτέρω ελπίζω να έχω
εξαλείψει την υπονοούμενη κατηγορία ότι «…στηρίζ[ω] απόψεις σε εξηγήσεις
διαμορφωμένες με τις προσωπικές [μου] αντιλήψεις και με αντιεπιστημονικό
τρόπο». Συμφωνώ όμως απόλυτα ότι η ημιμάθεια είναι ο, τι πιο επικίνδυνο για τον
πολιτισμό μας, γι’ αυτό θα πρέπει να ψάχνουμε εις βάθος όχι μόνο τις ρίζες
λέξεων, αλλά και τετριμμένες θεωρίες όπως μίας «Ινδοευρωπαϊκής» γλώσσας, όταν
μάλιστα πρόκειται για «οικογένειας» και όχι μίας γλώσσας.
Εξ άλλου, αυτή η θεωρία
βάλλεται από πολλούς ερευνητές που λαμβάνουν υπ' όψin το πόσο μπορεί να επηρεάσει
μία γλώσσα σαν την Ελληνική όλες τις άλλες που τυγχάνουν πτωχότερες στις ρίζες
τους. Ένα καλό παράδειγμα είναι η λέξη ελεημοσύνη. H έγκριτη καθηγήτρια Άννα
Τζιροπούλου Ευσταθίου στον Α’ τόμο του βιβλίου της «Ελληνική Αγωγή» γράφει τα
εξής: «Την δανείζονται οι Λατίνοι, όπως εξ άλλου το σύνολο σχεδόν του
λεξιλογίου τους, και την προφέρουν ALEMOSINA. Ας παρακολουθήσουμε τις
μεταμορφώσεις της: Ιταλικά ELEMOSINA, Ισπανικά LIMOSINA, Γαλλικά AUMONE,
Γερμανικά ALMOSEN και Αγγλικά ALMS. Από τα έξη φωνήεντα έμεινε ένα!»
Εδώ δεν πρόκειται για Ινδοευρωπαϊσμούς αλλά
για την παραμόρφωση που έχουν υποστεί χιλιάδες Ελληνικά λήμματα που προφέρονται
βάναυσα εντός των Ευρωπαϊκών γλωσσών.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι το Αγγλικό ρήμα
kiss. Ο Χαράλαμπος Χ. Σπυρίδης, Καθηγητής στην Φιλοσοφική Σχολή, Εθνικό &
Καποδιστριακό Πανεπ. Αθηνών, επισημάνει τα εξής:
«Στην αρχαία και στην
σύγχρονη Ελληνική γλώσσα υπάρχει το ρήμα προσκυνώ, το οποίο είναι σύνθετο από
την πρόθεση προς και το αρχαίο Ελληνικό ρήμα κυνώ.
Το ρήμα κυνώ, όπως και το
ρήμα προσκυνώ σημαίνουν:
- Φέρνω το χέρι στο στόμα και
το φιλώ.
- Λατρεύω
- Τιμώ
- Προσφέρω σεβασμό σε κάποιον.
Μία ιδιάζουσα σημασία
απέκτησε το ρήμα τον καιρό που η Ελλάδα έφθανε μέχρι τα βάθη της Ανατολής με
τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Για τους ανατολικούς κατακτημένους
λαούς το ρήμα προσκυνώ σήμαινε:
- Σκύβω μπροστά σε βασιλιά ή σε κάποιον ανώτερο
άρχοντα για να δείξω τον σεβασμό μου ή για να τον ασπασθώ (φιλήσω) από σεβασμό.
Την εποχή εκείνη, την λεγόμενη Ελληνιστική
εποχή, ο Έλληνας άρχοντας διέταζε την ανατολίτισσα σκλάβα «κύσσον με» ζητώντας
απ’ αυτήν να του δείξει τον σεβασμό της.
Η αρχαιοελληνική αυτή εντολή «κύσσον με»
εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα στην Αγγλική γλώσσα και συναντάται ως «kiss
me» (φίλησέ με).»
(κυνῶ < αρχ. < το θ.
*κυ- ΙΕ *ku(s)- "φιλί")
Ουδόλως τυχαίως το
αναρριχόμενο φυτόν που κυριολεκτικώς φιλάει τον τοίχο επί τον οποίον απλώνει το
ύψος του ονομάζεται "κισσός"....
Πρέπει, λοιπόν, όχι μόνον να είμαστε
υπερήφανοι που ομιλούμε την αρχαιότερη και πιο γενναιόδωρη γλώσσα στην
Ευρωπαϊκή Ήπειρο, αλλά και να την διαφυλάττουμε ως κόρη οφθαλμού μελετώντας και
διαιωνίζοντας τις αξίες της. O συνειδητοποιημένος Ελληνόφωνος είναι ο μόνος που
αντιλαμβάνεται τις πραγματικές εννοιολογικές αξίες που περιέχονται σε λέξεις
όπως το hybrid. Καλύτερο παράδειγμα δεν υπάρχει, εφ' όσον ο Έλλην καταλαβαίνει
την αρνητική έννοιά της, ενώ ο ξένος μπορεί να σκέπτεται «λουλούδια» στο
άκουσμά της.
Κλείνοντας, παραθέτω ένα
απόσπασμα από την Αμερικάνικη Εγκυκλοπαίδεια Compton’s στο άρθρο της για την
Ελληνική γλώσσα:
“…The Greek language is living not only among modern Greeks, but in the
up-to-date speech of America and the rest of the world. When we want to make a
new word for a new thing we are likely to borrow from the Greek. For example,
“osteopathy”, “phonogram”, “telephone”, “photograph” and scores of other words
that have found their way into our dictionaries to name modern inventions and
developments of science are formed directly from old Greek words. Nor are we
indebted to Greek for these “made” words. Many are also woven into the very
warp and woof of our language. …. But even if Greek were as dead as Sanskrit
from the viewpoint of modern life, still it would be worthwhile for us to study
it. For of all the languages of the world, the most beautiful is Greek as it
was written 20 centuries or more ago".
ΠΗΓΗ: Παναγιώτης Τερπάνδρου
Ζαχαρίου, 2003. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 17.2.2023.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook