ΣΥΝΟΨΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΟΛΗΣ: Ο αρχαιολογικός χώρος του Καλαμωτού[1] βρίσκεται 2 χλμ. νότια του χωριού και είναι γνωστός στους κατοίκους του με την ονομασία Τούμπες ή Καστέλλια. Βρίσκεται στην περιοχή της αρχαίας Βοττικής / Βοττιαίας, ανάμεσα στο Καλαμωτό Θεσσαλονίκης και τα Δουμπιά[2] και περιλαμβάνει την αρχαία πόλη με δύο χαρακτηριστικές τούμπες στον πυρήνα της.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΝΑΣΚΑΦΩΝ: Η πρώτη ανασκαφή στην περιοχή έγινε το 1961 στα δυτικά της αρχαίας πόλης, από την αρχαιολόγο Φ. Παπαδοπούλου Ζαφειροπούλου. Τότε ερευνήθηκε μία συστάδα τριών τάφων της ρωμαϊκής εποχής στην οποία είχαν χρησιμοποιηθεί σημαντικές για την πόλη επιγραφές των πρώιμων ρωμαϊκών χρόνων. Ανάμεσα στις επιγραφές ήταν 4 κατάλογοι εφήβων των Καλινδοίων[3]. Από το 1983 μέχρι το 1992, η ΙΣΤ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων συνέχισε τις ανασκαφές στην περιοχή, υπό τον αρχαιολόγο Κώστα Σισμανίδη. Διενεργήθηκαν συνολικά 6 ανασκαφικές τομές. Στις 5 από αυτές αποκαλύφθηκαν τοίχοι κτισμάτων που χρονολογούνται από τον 4 ο π.Χ. αι. μέχρι και τους ρωμαϊκούς χρόνους. Αξιοσημείωτο είναι ότι στην πρώτη ανασκαφική τομή βρέθηκε και το κάτω μισό της επιγραφής των Καλινδοίων. Το 2000 και έπειτα από τυμβωρυχική ενέργεια ήρθε στο φως ο τάφος.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΤΑΦΟΥ:
Ήταν διθάλαμος, μακεδονικός τάφος σε αρκετή απόσταση από την αρχαία πόλη. Η
μεγαλύτερη ιδιαιτερότητα του μνημείου ήταν ότι ήταν διώροφο με τον κυρίως
νεκρικό θάλαμο κρυπτό, κάτω ακριβώς από έναν πρώτο θάλαμο ίδιων διαστάσεων. Ο
τάφος ήταν σε χρήση καθ' όλη την διάρκεια του 3ου αι. π.Χ. Φαίνεται ότι
παραβιάστηκε αρκετές φορές ήδη από την αρχαιότητα. Έχει εξωτερικές διαστάσεις
3,15 Χ 6,50 μ. και φέρει οριζόντια κάλυψη με χοντρές μαρμαρόπλακες. Στην
αδιαμόρφωτη πρόσοψή του οδηγούσε ένας σκαμμένος κλιμακωτός δρόμος. Σε αρκετά
σημεία του τάφου διατηρήθηκαν ίχνη λευκών και έγχρωμων κονιαμάτων. Από τον
προθάλαμο στον επάνω θάλαμο οδηγούσε μια μικρή μαρμάρινη είσοδος με δίφυλλη,
μαρμάρινη πόρτα. Το δάπεδο του επάνω θαλάμου αποτελείται από πέντε στην σειρά,
καλά αρμοσμένες μαρμάρινες πλάκες. Οι ίδιες αυτές πλάκες δημιουργούσαν και την
οροφή του κάτω κρυφού θαλάμου, στον οποίο δεν υπήρχε δυνατότητα πρόσβασης. Η
κατασκευή του θαλάμου αυτού είναι ιδιαίτερα πολυτελής, αφού και οι 4 κάθετες
πλευρές του έχουν επικαλυφθεί με χοντρές, καλά λειασμένες μαρμαρόπλακες. Παρά
την τυμβωρυχική ενέργεια, στον τάφο επιβεβαιώθηκαν 5 τουλάχιστον ταφές που
χρονολογούνται από τις αρχές του 3 ου μέχρι και τα μέσα του 2ου αι. Στην ίδια
περίοδο ανήκουν και όσα κτερίσματα διασώθηκαν από τους αρχαιοκάπηλους. Βρέθηκαν
τμήματα από 8 άωτα σκυφίδια, 5 λύχνους, 4 πινάκια, 9 μυροδοχεία, 2 πυξίδες, 3
μελαμβαφείς κάνθαροι, αρκετά ρινίσματα χάλκινων επιχρυσωμένων στεφανιών, ψήφοι
περιδέραιων, πολλά σιδερένια καρφιά.
Από το ανασκάφθηκε περιοδικά μέρος ενός δημόσιου ρωμαϊκού οικοδομήματος, γνωστού ως το Συγκρότημα του Σεβαστείου. Μέχρι τώρα αποκαλύφθηκαν 6 μεγάλοι και συνεχόμενοι χώροι, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν αφιερωμένοι στην αυτοκρατορική λατρεία. Έχει μήκος 70 μ. και πλάτος από 8 - 9 μ. Στην ανατολική κύρια όψη του κτιρίου αναπτύσσεται στοά πλάτους 6 μ. στηριγμένη σε ξύλινα υποστυλώματα. Οι εσωτερικοί χώροι που έχουν τεκμηριωθεί επιστημονικά μέχρι στιγμής είναι το σεβαστείο, εστιατόριο, βουλευτήριο.
ΑΓΑΛΜΑ ΘΩΡΑΚΟΦΟΡΟΥ: Είναι λίγο μεγαλύτερο του φυσικού μεγέθους, από πεντελικό μάρμαρο, εξαιρετικής τέχνης που αποδίδει όρθιο θωρακοφόρο άνδρα στον τύπο του στρατηγού. Η πρόσφατη επιστημονική έρευνα ταύτισε το συγκεκριμένο άγαλμα με τον Οκταβιανό Αύγουστο, στην εποχή και προς τιμήν του οποίου ιδρύθηκε το Σεβαστείο της πόλης.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΟΛΗΣ: Από τα ευρήματα συμπεραίνουμε ότι η πόλη ήταν μεγάλη, πολυάνθρωπη και ακμαία ήδη από τα κλασικά χρόνια. Η κατοίκηση της περιοχής ήταν συνεχής από την προϊστορική έως την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο.
ΕΥΡΗΜΑΤΑ: Σημαντικά ευρήματα, λίθινα εργαλεία και σπάνια δείγματα κεραμικής από την μέση νεολιθική περίοδο και μετά, έχουν βρεθεί σε τρεις θέσεις της ευρύτερης περιοχής του Καλαμωτού στην θέση Βάλτα, λίγο πριν φτάσουμε στο Καλαμωτό από το Ζαγκλιβέρι. Στις όχθες του ποταμού Βασμούρα (λίγα εκατοντάδες μέτρα νοτιοανατολικά των Καλινδοίων) αποκαλύφθηκαν απολιθωμένα οστά ζώων που έζησαν μέχρι και πριν από 2.000.000 χρόνια. Οι ανασκαφές έγιναν από την παλαιοντολόγο του ΑΠΘ Ευαγγελία Τσουκαλά. Συγκεκριμένα βρέθηκαν οστά ρινόκερου, μεγάκερου, ελέφαντα, δίοπλου αλόγου, ιπποπόταμου, λύκου, καμηλοπάρδαλης, γιγαντιαίας ύαινας κλπ. Τα σημαντικότερα ευρήματα εκτίθενται σήμερα στο Μουσείο του Καλαμωτού.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΠΟΛΗΣ: Οι μελέτες για την ονομασία της πόλης ξεκίνησαν το 1973, με τον αρχαιολόγο Χ. Μακαρονά και συνεχίστηκαν από τον Κώστα Σισμανίδη. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1983, επιγραφή που βρέθηκε από την ερευνήτρια Ιουλία Βοκοτοπούλου, έριξε φως στο όνομα της αρχαίας πόλης: Καλίνδοια. Η λέξη προέρχεται από το ρήμα καλινδέομαι (ή αλινδέομαι) που σημαίνει κυλίομαι και αποδίδει το κύλισμα των αλόγων στο χώμα. Η κατάληξη οια στο όνομα της πόλης υπαινίσσεται έναν τόπο με λιβάδια και για εκτροφή και εκγύμναση ίππων.
ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ: Σύμφωνα με την επιγραφή η οποία χρονολογείται από την 334 / 303 π.Χ., ο Αλέξανδρος πριν από την εκστρατεία του στην Ασία, μοίρασε σε εταίρους του χωράφια της περιοχής των Καλινδοίων. Είναι γνωστό ότι η περιοχή της Βοττικής ενίσχυσε τον στρατό του Αλέξανδρου με μια ίλη ιππικού. Η ίδια επιγραφή αναφέρεται και σε τρία μικρότερα χωριά (Θαμίσκιαν, Καμακαίαν και Τριποάτιν) γύρω από τα Καλίνδοια, τα οποία «ο βασιλεύς έδωκε Μακεδόσι». Υπάρχει μια παράδοση για την σχέση του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τα Καλίνδοια. Σύμφωνα με αυτή, ο Μέγας Αλέξανδρος κατά την εκστρατεία του στην Ασία στρατοπέδευσε στα Καλίνδοια. Οι στρατιώτες του έδεσαν τα άλογά τους σε ένα δάσος με πολλές βελανιδιές, που σήμερα οι ντόπιοι ονομάζουν Χιλιόδενδρα. Την επιβλητική βελανιδιά που ο Αλέξανδρος έδεσε τον Βουκεφάλα, την ονόμασαν το «Δέντρο του Βασιλιά».
ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΙΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΗΓΕΣ:
Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς ιδρύθηκαν τα Καλίνδοια.[5] Η πρώτη
γραπτή αναφορά της πόλης προέρχεται από μία επιγραφή που βρέθηκε στην Ακρόπολη
της Αθήνας και χρονολογείται το 422 π.Χ., την περίοδο δηλαδή του
Πελοποννησιακού Πολέμου. Αφορά σε μία συνθήκη συμμαχίας που έγινε μεταξύ των
Αθηναίων και ορισμένων πόλεων της Βοττικής, μεταξύ των οποίων και τα Καλίνδοια.
Δεύτερη μαρτυρία για την πόλη έχουμε ένα χρόνο αργότερα το 421 π.Χ., στον
κατάλογο του συμμαχικού φόρου.
Πολύ αργότερα (360/359 π.Χ.)
τα Καλίνδοια συναντώνται στον κατάλογο των θεαροδόκων / θεωροδόκων[6] της
Επιδαύρου. Ως θεαροδόκος της πόλης αναφέρεται κάποιος Παυσανίας, πιθανότατα ο
διεκδικητής του μακεδονικού θρόνου, για τον οποίο γνωρίζουμε ότι είχε καταφύγει
στα Καλίνδοια.
Μια τελευταία αναφορά της
πόλης, πολύ μεταγενέστερη, προέρχεται από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο που την κατατάσσει
ανάμεσα στις πόλεις της Μυγδονίας.
ΠΗΓΗ: «ΤΑ ΚΑΛΙΝΔΟΙΑ - ΜΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ ΣΤΗΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ», Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, 2008.
Επανιδρύθηκε, ως
μακεδονική πόλη, στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Στις Τούμπες Καλαμώτου
ευρέθη και αφιερωματική επιγραφή στον Απόλλωνα, που καταγράφει έναν κατάλογο
ιερέων του Ασκληπιού (αρχιερέας ο Αγαθάνωρ), που είχαν εκπληρώσει τα καθήκοντά
τους από την εποχή που ο Μ. Αλέξανδρος έδωσε την Καλίνδοια στους Μακεδόνες.[7] Οι
ιερείς του Ασκληπιού ήταν συχνάκις επώνυμοι αξιωματούχοι (άρχοντες) στην
Μακεδονία. Αυτό το ιερατείο, υπάρχει και σε άλλες πόλεις της Μακεδονίας (λ.χ.
στην Αμφίπολη και την Πέλλα).
Στα Καλίνδοια – πλην του
Πυθίου Απόλλωνος - συλλατεύονταν ο Ζευς, η θεά Ρώμη, η Άρτεμις, ο Ηγεμων, ο
Ασκληπιος, ο Ερμής και ο Διόνυσος.
Αλλά η περιοχή έχει
ρημαχτεί από αρχαιοκαπηλικές δράσεις.
Από το 2003, στα
Καλίνδοια ανασκάπτει ο αρχαιολόγος Κώστας Σισμανίδης. Αρκετά είναι τα ευρήματα:
Νομίσματα, στήλες, γλυπτά, ειδώλια, κοσμήματα, ψηφίσματα και πολλές επιγραφές.
Η ανασκαφή γίνεται σε ένα αρχαίο οικοδομικό συγκρότημα, το «Σεβαστείον», που βρισκόταν μάλλον στην αγορά των Καλινδοίων. Η αυτοκρατορική περίοδος της ρωμαϊκής εποχής συνοδεύθηκε από την καθιέρωση της λατρείας των Ρωμαίων αυτοκρατόρων (ανακαλύφθηκε το 1972), σε ναό που ήταν αφιερωμένος και στον Δία. Μέρος των ευρημάτων παρουσιάσθηκε σε έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης το 2008.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.1.2008.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Hansen M. H., Nielsen Th. H. «Thrace from Axios to Strymon», εκδ. Oxford University Press, ΝΥ, 2004.
- Herman M. H., Raaflaub K. A. «Studies Studies in the Ancient Greek Polis»,
εκδ. Steiner Franz, Wiesbaden, 1995.
- Flensted-Jensen P. «The Bottiaians and their Poleis», από το Copenhagen Polis Centre 2:
Historia Einzelschriften, εκδ. Franz Steiner, Wiesbaden, Stuttgart, 1995.
- Συκκά Γ. «Η αρχαία πόλη
Καλίνδοια αποκαλύπτεται στο κοινό», εφημ. «Η Καθημερινή», 31.1.2008.
[1] 55 χλμ. νοτιοανατολικά της Θεσσαλονίκης, στον 40ό παράλληλο [40.3210°N 23.2152°E].
[2] Η κατοίκηση στα Δουμπιά (< Τουμπιά < τούμπες;) Χαλκιδικής
στον 40ό παράλληλο [40°30′46″N 23°21′03″E] ανάγεται στην προϊστορική εποχή. Γύρω
από τον οικισμό ευρέθησαν:
- μια
θέση της μέσης παλαιολιθικής,
- τρεις
νεολιθικοί οικισμοί
και
- δύο
θέσεις της ύστερης Εποχής του Χαλκού.
Πλην
των αρχαίων Καλινδοίων λείψανα κατοίκησης των ιστορικών χρόνων εντοπίσθηκαν σε 7
κοντινές περιοχές. Πρόκειται κυρίως για αγροικίες της ρωμαϊκής εποχής. Στον
χώρο όπου σήμερα ευρίσκεται το παρεκκλήσι των Αγίων Αποστόλων, τον 1ο
αιώνα μ.Χ υπήρχε ιερόν των Νυμφών και του Διονύσου.
[3] (τα) Καλίνδοια ή Αλίνδοια ή/και Τρίποιαι – βλ. R. Talbert (ed.) «Barrington Atlas of the Greek and Roman World», εκδ. Princeton University Press, 2000.
[5] Η περιοχή κατοικείται από τα νεολιθικά χρόνια
(έρευνες του 1992). Τον 7ο αιώνα π.Χ. οι Μακεδόνες συμβίωναν
ειρηνικά με τα θρακικά φύλα που ζούσαν σην ίδια περιοχή.
[6] Epigraphical
Database Epidaurian Theorodokoi - IG IV²,1 94:
θεαροδό[κοι]· Μέγαρα· [— —] Ἀθᾶναι· ΔιοΙ̣[— —] Θῆβαι· Χαρικ[λῆς] Θε[— —] Θεσπιαί· Δα[— —] [Κορ]ώνεια· Πυθ̣[— —] [Ὀρχο]μενός· [— —] [Λεβάδ]ε̣ι[α· — —] {²desunt
urbes Boeotorum reliquae, Phocidis praeter Delphos, Aenianum et vicinorum,
Thessalorum pars}² frg. b.col. I Ὀξύνιο̣[ν· — —] Φαρκαδ[ών· — —] Ἄδρακας· Εὐκρά̣[της] Γύρτων· Ἀρκεσίλ[ας] Λάρισα· Ἀριστίων Ὁμόλιον· Δωριεύς Πύδνα· Δαμάτριος Μεθώνα· Πολύφαντος Μακεδονία· Περδίκκας Αἴνεια· Εὔβουλος Δίκαια· Νυνφόδωρος Ποτείδαια· Καλλικράτης Καλίνδοια· Παυσανίας Ὄλυνθος· Ἄρχων Ἀπολλωνία· Ἐπίξενος Ἀρέθουσα· Βόλων Ἄρκιλος· Ὀνήσανδρος Ἀμφίπολις· Ἱάραξ Βέργα· Ἀντιφάνης Τράγιλα· Πεισίης Στάγιρα· vacat an erasum? Ἄκανθος· Ἐπικράτης Στῶλος· Λεύκων Ἄφυτις· Διόγνητος Σκιώνα· Σώπολις Μένδα· Κνώπων Νεάπολις· Πυθόδωρος Ἄβδηρα· Εὐρύλοχος Μαρώνεια· Ἀνάψυξις Αἶνος· Θεμισταγόρας Θάσος· Ἀρτυσίλας Δάτος· Τίμανδρος – vacat - col.
II vacat #⁷#⁷#⁷ Κλεο Πεταλία· Σι[μωνίδης?] Κ̣λ̣ησ[ά]ρχου Μενέλαος Νικάνορος ἐξ Εὐορδαίας Πύθοιον· Βούπλαγος Ἔκφαντος – vacat - ἐν Κασσανδρείαι· Τιμοσθένης Κρίτωνος ἐν Ὀρμενίωι· Φρυνίσκος Πέρσα – vacat - Αἶνος· Δεινολκῆς Φιλοξένου – vacat - Δαμόκριτος Πεισιστράτου Ἐπιθέρσης Ἀλκιμένευς – vacat - Ζηνέας Πύθιος Πυθόγονος Παντα[κ][λ]εῦς Δορκαλίων. Πυθίων Σκύμνου.
[7] [Ἀγαθά]νωρ
Ἀγάθω̣ν̣[ος] [ἱερατε]ύ̣σας {ας} Ἀσκληπιῶι, [Ἀπόλλ]ωνι ἀνέθηκεν. [οἵδε] ἱερεῖς ἐγένοντο
[ἀφ’ ο]ὗ βασιλεὺς Ἀ̣λέξανδ̣ρος ἔδωκε Μακεδόσι Καλίνδοια καὶ τὰ χωρία τὰ περὶ
Καλίνδοια Θαμισκίαν, Καμακαίαν, Τριποᾶτιν ∶ Σίβρας Ἡροδώρου Τρωΐλος Ἀντιγόνου, Καλλίας Ἀπολλωνίου, Ἱκκότας
Γύρτου, Ἡγήσιππος Νικοξένου, Λυκοῦργος Νικάνορος, Ἀγαθάνωρ Ἀγάθωνο[ς], Μενέλαος
Μενάνδ[ρου], Ἀντίγονος Μενάνδ[ρου], Ἀντιμένων Μενάνδρ[ου], Κράτιππος Εὐρυτίο[υ],
Γῦλις Εὐ<ρ>υτίου, Κανουν Ἀσσα[․]μίκου,
Κερτίμμας Κρίθωνο[ς], Φιλώτας Λεων[ίδου], Πτολέμμας Μ[․․5․․], Μύας Φιλίσ[κου] {²⁷Φιλίσ[του]}²⁷, Ἁμερίας Κυδ[ία], Πάσων
Σκύθ[ου], Φίλαγρος Μενά[νδρου], Γυδίας Κρίθων̣[ος], Φιλόξενος Ε[— — —], Περδίκκας
Ἀμμα[— —], Νικάνωρ Νικά[νορος], Νικάνωρ Κρ̣[ίθωνος(?)], Ϝ̣αδδῦς Ἀστί[ωνος(?)], Ἀντιφάνης
Σώσ[— —], Παρμενίων Ἀ[— — —], Γλαυκίας Δαβρ[εία], Ἅρπαλος Φα[— — —] – vacat.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook