Του Κώστα Ανδρίτσου
Καταβόθρες ονομάζονται τα σπήλαια εκείνα, από τα οποία ξεκινούν φυσικές σήραγγες, οι οποίες καταλήγουν σε άνοιγμα στο έδαφος, από το οποίο διέρχεται νερό. Σχηματίζονται από την διάβρωση που δημιουργεί η ροή υπόγειων υδάτων συνήθως σε ασβεστολιθικά πετρώματα.
Στην περιοχή της λίμνης υπήρχαν περίπου 50 τέτοιες σπήλαιοκαταβόθρες οι οποίες μπορούσαν να απορροφούν μεγάλες ποσότητες από τα λιμνάζοντα νερά της Κωπαΐδας. - ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης "Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας".
Οι περισσότερες κατέληγαν:
- στην θάλασσα,
- την διπλανή λίμνη Υλίκη
ή
- σε διάφορα ρέματα της περιοχής.
Υπόμνημα με τις καταβόθρες και τα αναχώματα της Κωπαΐδος.
Ο καθηγητής της γεφυροποιίας, λιμενικών και των
υδραυλικών έργων στο Εθνικό Μετσόβιο
Πολυτεχνείο και Ακαδημαϊκός Άγγελος Γκίνης, στο άρθρο του, που
έγραψε το 1916 για το περιοδικό του Ελληνικού Πολυτεχνικού Συλλόγου
«Αρχιμήδης», «Περί Αποξηράνσεως και Καλλιέργειας της λίμνης Κωπαΐδας» τις
περιγράφει ως εξής:
«Η όψις των Καταβοθρών είναι πανταχού περίπου
η αυτή: Τα στόµιά των έχουσι σχήµα σπηλαίου κατά το µάλλον και ήττον
στρογγύλου, στενοµένου ολίγον κατ΄ ολίγον ίνα απολήξη είς µίαν ή περισσοτέρας
σχισµάδας, εν αίς εξαφανίζονται τα ύδατα. Τα στόµια ταύτα εισί κατά το µάλλον
και ήττον πεφραγµένα υπό λίθων και καταπτώσεων. Το ύδωρ, δια της ταχύτητός του
και της τριβής της παρασυροµένης άμμου, διατηρεί σταθεράν την δίοδον» (Γκίνης, 1916α)
Ο Τάκης Λάππας στο βιβλίο του «Η Κωπαΐδα» κάνει
τη δική του περιγραφή:
«Τις κυριότερες καταβόθρες υπολόγιζαν περί
τις είκοσι τρεις. Ήταν θεόχτιστοι υπόγειοι αγωγοί της Κωπαΐδας. Βάραθρα
κατατρυπημένα από σχισμάδες άφαντες και μεγάλες τρύπες. Ήταν οι ασφαλιστικές
δικλείδες της λίμνης, να φεύγει το νερό όταν ξεπερνούσε ορισμένο ύψος. Αυτές
αποτραβούσαν τα νερά που περίσσευαν. Αλλιώτικα θα πλημμύριζε ολάκερη η Βοιωτία
και η Λοκρίδα. Μερικοί ισχυρίζονται πως στα έγκατα της γης οι καταβόθρες ενώνονταν
και γίνονταν ένα. Άλλες από αυτές χάνονταν στα τρίσβαθα της γης και άλλες
ξεχύνονταν στον Ευβοϊκό στη θέση Σκορπονέρια όπου έβγαζαν αρκετό γλυφό νερό».
● Η
Μεγάλη καταβόθρα
Κάτω από τον οικισμό του Αγίου Ιωάννη στο νέο
Κόκκινο βρίσκεται η μεγάλη καταβόθρα. Τα Χριστούγεννα του 1805 που πέρασε από
την Κωπαΐδα ο Βρετανός συνταγματάρχης W. LEAKE αναφέρει πως το ποτάμι που έτρεχε στη μεγάλη
καταβόθρα είχε 9,5 μ. φάρδος και 1,5 μ βάθος. Αυτή ήταν σίγουρα η σπουδαιότερη
απ’ όλες τις καταβόθρες της Κωπαΐδας, γιατί το βάθος της διώρυγας ήταν τέτοιο
που μεγάλες ποσότητες νερού εύρισκαν διέξοδο καθ’ όλη την διάρκεια του έτους.
Αναφέρει επίσης ότι οι κάτοικοι από την Τοπόλια απολαμβάνουν επικερδή αλιεία στη λίμνη και πιάνουν, ιδιαίτερα στην καταβόθρα μεγάλη ποσότητα από αυτά τα Κωπαϊκά ή κηφισιακά χέλια φημισμένα στους αρχαίους για το μέγεθος και την νοστιμιά τους. Ο τουριστικός οδηγός του 1901, για την περίφημη αυτή καταβόθρα, έγραφε: «Είναι αχανές σπήλαιον μετά διπλού θόλου ύψους πλέον των 25 μ. Ενταύθα υπό τον θόρυβο του ταχέως πίπτοντος ύδατος ο εκδρομέας δύναται να αναπαυθεί. Ύπερθεν αυτού υψούται ο Άγιος Ιωάννης εις δίλεπτον δε απ΄ αυτού απόστασιν προς ανατολάς, ανοίγεται ευρεία ρωγμή εις την οποίαν κατέρχεται ο εκδρομέας δια να θαυμάσει τον βυθό του σπηλαίου».
 |
| Η μεγάλη καταβόθρα όταν η λίμνη της Κωπαΐδας ήταν γεμάτη. Κάπως έτσι την είδε ο W. LEAKE, κατά την επίσκεψή του 1805. |
Η καταστροφή των έργων
«Σύμφωνα με τον μύθο οι Θηβαίοι φθόνησαν τον
πλούτο των Μινύων και αποφάσισαν να επέμβουν. Έστειλαν λοιπόν τον Ηρακλή, που
πέρα από τις άλλες ικανότητές του, πρέπει να είχε και τεράστιες
τεχνικογεωλογικές και υδραυλικές γνώσεις, για να δει πως θα μπορέσει να
καταστρέψει τα έργα των Μινύων. Πράγματι ο Ηρακλής κατάλαβε ότι για να
καταστραφούν οι Μινύες πρέπει να καταστραφούν τα αντιπλημμυρικά έργα και
συγκεκριμένα τα τοιχώματα του καναλιού. Για να πετύχει αυτό, πάντα σύμφωνα με
το μύθο, σφράγισε την είσοδο της μεγάλης καταβόθρας, με έναν τεράστιο βράχο,
οπότε μεγάλες ποσότητες νερού δεν μπορούσαν να αποστραγγιστούν, με αποτέλεσμα
να γίνει υπερχείλιση, να περάσουν δηλαδή τα νερά πάνω από το χωμάτινο τοίχωμα
του καναλιού. Έτσι τα νερά κατάκλυσαν εκ νέου την αποξηραμένη πεδιάδα, με
αποτέλεσμα να καταστραφούν όχι μόνο οι καλλιέργειες αλλά και οι πόλεις που
είχαν αναπτυχθεί εν τω μεταξύ σε διάφορες περιοχές της πεδιάδας. Έτσι
εξαφανίστηκαν οι Μινύες και μαζί με αυτούς ο πολιτισμός τους αλλά και οι
γνώσεις τους.
Αν πάει κανείς στο Νέο Κόκκινο θα δει τον
τεράστιο βράχο που κλείνει την είσοδο, που βέβαια δεν τον έριξε ο Ηρακλής αλλά
κατέπεσε εξαιτίας κάποιου σεισμού. Ολόκληρος ο χώρος της Κωπαΐδας είναι
μοναδικός σε όλο τον κόσμο, όχι μόνο για το έργο, γιατί τέτοια έργα υπάρχουν κι
αλλού, όπως στην Μεσοποταμία, αλλά επειδή για την απομάκρυνση των υδάτων
χρησιμοποιήθηκαν καρστικά σπήλαια (καταβόθρες ) που είχαν αναπτυχθεί στα
περιθώρια της λεκάνης.
Ιδιαίτερα για την Ευρώπη τα αντιπλημμυρικά –
αποστραγγιστικά αυτά έργα είναι όχι μόνο τα αρχαιότερα αλλά και η τεχνολογία
που εφαρμόστηκε είναι τέλεια αφού το ανάχωμα του καναλιού διατηρείται και σήμερα
από το Κάστρο έως το Στροβίκι, σε αρίστη κατάσταση, παρά το γεγονός ότι κανένας
δεν έχει ενδιαφερθεί για τη συντήρησή του και φυσικά για την ανάδειξή του. Θα
πρέπει να σημειωθεί ο δρόμος που ενώνει το Κάστρο με το Στροβίκι έχει
κατασκευαστεί ακριβώς πάνω σε αυτό το ανάχωμα που είχαν κατασκευάσει οι Μινύες,
ενώ το νερό που κυλάει αργά – αργά δίπλα είναι στο κανάλι που κατασκεύασαν οι Μινύες,
οι μακρινοί μας πρόγονοι. Ένας τέτοιος χώρος με έναν τόσης σημασίας μυθολογικό
και προϊστορικό πλούτο, που επιβεβαιώνει το υψηλότατο επίπεδο τεχνικών,
υδραυλικών, γεωλογικών κλπ. γνώσεων των Μινύων, πρέπει όχι μόνο να προστατευθεί
αλλά και να αναδειχθεί, ενώ συγχρόνως επιβάλλεται να τονισθούν τα πλεονεκτήματα
των έργων των Μινύων σε σύγκριση με τα τεχνικά έργα που έγιναν για την σύγχρονη
αποστράγγιση. Πρέπει να τονισθεί τέλος ότι ο τρόπος κατασκευής των χωμάτινων φραγμάτων
σήμερα, είναι ακριβώς ίδιος με εκείνον των Μινύων». Με την ευκαιρία της διαπλάτυνσης του δρόμου που συνδέει την εθνική οδό
Αθηνών –Λαμίας με τον Ορχομενό ο κ. Μαριολάκος συμβουλεύει:
« Όταν ανασκάψετε τον δρόμο
αυτό Κάστρου - Ορχομενού φροντίστε να μη χαλάσετε το κομμάτι του αρχαίου καναλιού
των Μινύων, ηλικίας 36 και πλέον αιώνων, αλλά να αξιοποιήσετε την
ευκαιρία ώστε να το προσδιορίσετε καλύτερα, να το προστατέψετε και να το
προβάλλετε».
Σχετικά με την καταστροφή των έργων, ο
Στράβων πλησιάζει πιο πολύ στην πραγματικότητα.
«Υπάντρου
και σηραγγώδους ούσης κατά βάθος της γης σεισμοί γινόμενοι πολλάκις εξαίσιοι
τους με έφραξαν των πόρων τους δε ανέωξαν» (Θ. 406-16). (Επειδή το υπέδαφος στο
βάθος της γης είναι γεμάτο σήραγγες, με τους πολύ δυνατούς σεισμούς που έγιναν
πολλές φορές, άλλες από τις διεξόδους έφραξαν και άλλες άνοιξαν»
Ο δε Δημ.
Παπαγεωργίου που είχε σταλεί το 1852 να
μελετήσει το θέμα γράφει :
«Ο φυσικός θόλος του
βερέθρου (καταβόθρας) ηδυνάτισεν ή εκ του υπερβολικού πλάτους ή εκ των άντρων
και διαρρήξεων των διαστρώσεων, και ούτω κατέπεσεν εις δύο φαινομένας εξωτερικώς
και κύριος είδεν είς πόσας εσωτερικώς. Ιδού δε το έργον του Ηρακλέους. Τότε των
λοιπών βερέθρων μη όντων δια την πρώτην έκρυσιν και τίνων εξ αυτών ίσως
επιχωθέντων ή πληρωθέντων εξ υλών, του δε ανθρακικού οξέος καταναλωθέντος εις
άλλας της φύσεως ανάγκας χάριν της διαδοχής των υπάρξεων η Κωπαΐς άρχισε να
μεγαλώνει και τότε ίσως κατεκλύσθησαν, αι εντός αυτοίς πολίχναι Αθήναι και
Ελευσίς».
Απέναντι από την Ακρόπολη της νησίδας του Γλα,
κάτω την ακρόπολη της Αγία Μαρίνας, ανάμεσα από το φυλάκιο της Αγγλικής
Εταιρείας και την «Φράγκικη γέφυρα» σώζεται ακόμη τμήμα του αναχώματος των
Μινυών.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 13.6.2023.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook