Του Γιώργου Λεκάκη
Αρχαίος Έλληνας πολιτικός και στρατηγός.
Αρχηγός της δημοκρατικής παρατάξεως στην κλασσική Αθήνα.
Έλαβε μέρος στην Μάχη του Μαραθώνος (490 π.Χ.)
και στην Ναυμαχία του Αρτεμισίου (480 π.Χ.).
Ο θεμελιωτής της ναυτικής δυνάμεως των Αθηνών.
Ο κυριότερος συντελεστής της αποφασιστικής νίκης των Ελλήνων
εναντίον των Περσών
στην Ναυμαχία της Σαλαμίνας (22.9.480 π.Χ.).
Ο Θεμιστοκλής (εγεννήθη το
527 ή 524 π.Χ.) στους Φρεαρρίους
Αττικής (νυν Φέριζα Αναβύσσου). Ο πατέρας του ονομαζόταν Νεοκλής της οικογένειας των Λυκομηδών.
Η μητέρα του, Αβρότονον, ήταν
θρακικής καταγωγής (ή Ευτέρπη από
την Αλικαρνασσό Καρίας).[1]
Ως παιδί ήταν απείθαρχος.
Την εποχή που εγεννήθηκε ο
Θεμιστοκλής, ο Κλεισθένης,
εγκαθίδρυσε την δημοκρατία.
Το νέο σύστημα διακυβερνήσεως
στην πόλη των Αθηνών έδωσε ευκαιρίες για άνδρες σαν τον δικηγόρο και
επιδιαιτητή Θεμιστοκλή, οι οποίοι στο παρελθόν δεν είχαν πρόσβαση στην εξουσία,
επειδή και οι δυο γονείς τους δεν ήταν Αθηναίοι.
493 π.Χ.: Εκλέγεται
άρχων. Υπό την καθοδήγησή του, οι Αθηναίοι άρχισαν την κατασκευή ενός νέου
λιμανιού στον Πειραιά, που θα
αντικαθιστούσε αυτό του Φαλήρου.
Δύναμή του οι πτωχοί. Έγινε ο πολιτικός με την μεγαλύτερη
επιρροή εν Αθήναις. (Οι αριστοκράτες
υποστήριζαν τον Αριστείδη τον Δίκαιο).
483 π.Χ.: Ανακαλύπτεται
στην Μαρώνεια Λαυρίου μία νέα φλέβα αργύρου, αξίας 100 ταλάντων. Το 1/10 θα
αφιερωνόταν στους θεούς. Το υπόλοιπο θα το μοιράζονταν οι πολίτες. Αυτό ήθελε ο
Αριστείδης. Ο Θεμιστοκλής κατόρθωσε να πείσει τους συμπολίτες του να μην πάρουν τα χρήματα, αλλά να δουν
μακρόπνοα και να διαθέσουν τα έσοδα για την ναυπήγηση 200 τριήρεων! Πρωτοφανής αριθμός για τα δεδομένα της εποχής! Και να
εξοστρακίσουν τον Αριστείδη! Αρχικώς για να πολεμήσουν την Αίγινα, μεγάλο εμπορικό αντίπαλο των Αθηναίων! Αλλά ο Θεμιστοκλής
είχε ήδη προβλέψει ότι ο αγών των Ελλήνων εναντίον των Περσών θα κρινόταν στην
θάλασσα. Η απόφαση του Θεμιστοκλή ενίσχυε αισθητά την πολιτική κυριαρχία των
κατώτερων κοινωνικών τάξεων των Αθηνών, των θητών, γιατί αυτοί θα επάνδρωναν τα πλοία, ως κωπηλάτες!
481 π.Χ.: Συνέδριο των ελληνικών πόλεων-κρατών. Περίπου
30 πόλεις συμφώνησαν να συμμαχήσουν
εναντίον της επικείμενης περσικής εισβολής. Σπαρτιάτες και Αθηναίοι πάνω απ' όλους - ορκισμένοι εχθροί των
Περσών. Οι Σπαρτιάτες αιτήθηκαν την διοίκηση του στρατού ξηράς. Ο Θεμιστοκλής
προσπάθησε να διεκδικήσει την διοίκηση των ναυτικών δυνάμεων. Αλλά άλλες
ναυτικές δυνάμεις (Κόρινθος, Αίγινα,
κ.ά.) αρνήθηκαν. Ο Θεμιστοκλής υποχώρησε. Οι Σπαρτιάτες (ασήμαντη ναυτική
δύναμη) επέλεξαν διοικητή ναυτικού τον Ευρυβιάδη.
480 π.Χ.: Νέο
συνέδριο. Μία θεσσαλική αντιπροσωπεία επρότεινε στους συμμάχους να
συγκεντρωθούν στα Στενά των Τεμπών ίνα
εμποδίσουν την επέλαση του Ξέρξη. Εστάλη εκεί μία δύναμη 10.000 οπλιτών. Αλλά ο Αλέξανδρος
Α' της Μακεδονίας τους προειδοποίησε – και σωστά - ότι η Κοιλάδα των Τεμπών
θα μπορούσε να παρακαμφθεί από διάφορα άλλα περάσματα, καθώς και ότι ο στρατός
του Ξέρξη ήταν εξαιρετικά μεγάλος. Έτσι οι Έλληνες έφυγαν απ’ εκεί.
480 π.Χ.: Οι
Πέρσες πλησιάζουν στην Θεσσαλία. Ο στόλος
των Ελλήνων στο Αρτεμίσιον. Ο ελληνικός[2] στρατός στις
Θερμοπύλες. Ο Ευρυβιάδης[3], θέλησε
να αποφύγει την μάχη. Αλλά ο Θεμιστοκλής εδέχθη ένα μεγάλο χρηματικό ποσόν από τους εντόπιους, ώστε να παραμείνει ο
στόλος στο Αρτεμίσιον. Ο Θεμιστοκλής έδωσε μέρος του ποσού στον Ευρυβιάδη για
να παραμείνει και ο ίδιος κράτησε το υπόλοιπο. Μετά από τρεις ημέρες μάχης, οι Έλληνες επικράτησαν του πολύ μεγαλύτερου
περσικού στόλου, αν και με σημαντικές απώλειες. Αλλά η ήττα στις Θερμοπύλες, έκανε άσκοπη την παρουσία τους
στο Αρτεμίσιον. Οι Έλληνες σύμμαχοι αποσύρθηκαν.
Μετά την ήττα των Ελλήνων
στις Θερμοπύλες, πολλοί Έλληνες προσχώρησαν στο στρατόπεδο των Περσών (Λοκροί, Βοιωτοί). Ο Θεμιστοκλής αρνείτο
να εγκαταλείψει τον αγώνα. Στην Αθήνα προσεπάθησε να πείσει τους συμπολίτες του
να εγκαταλείψουν προσωρινά την πόλη τους. Οι Αθηναίοι, ως συνηθιζόταν, έστειλαν
θεωρούς στους Δελφούς για να
ζητήσουν χρησμό. Ο χρησμός που τους
έδωσε η Πυθία Αριστονίκη ήταν
ιδιαίτερα αποθαρρυντικός. Οι Αθηναίοι επέμειναν. Ζήτησαν και 2ο
χρησμό. Αυτός ανέφερε:
«ο
Ζευς θα δώσει ένα ξύλινο τείχος
που
θα μείνει απόρθητο,
αυτό
το τείχος θα σώσει εσένα και τα παιδιά σου».
Ακολούθησε μεγάλη συζήτηση. Ήταν
κυριολεκτικός ή μεταφορικός;
Ο Θεμιστοκλής υποστήριξε ότι
τα σωτήρια ξύλινα τείχη ήταν τα καράβια.
Παρουσίασε, και την σύμφωνη γνώμη των
ιερέων της πόλεως, στον αθηναϊκό λαό αδιάψευστα, όπως ισχυριζόταν, θεϊκά σημεία: Ο όφις της θεάς Αθηνάς,
προστάτης της πόλεως, είχε αφήσει ανέγγιχτες τις προσφορές στον ναό και είχε
εγκαταλείψει την πόλη, προς την θάλασσα, δείχνοντας στους Αθηναίους τον ίδιο δρόμο.
Οι Αθηναίοι πείστηκαν και κατέφυγαν (σε Τροιζήνα,
Αίγινα, Σαλαμίνα).
Όλοι οι άνδρες που μπορούσαν
να πολεμήσουν μπήκαν στα πολεμικά τους πλοία. Στην Αθήνα έμειναν μόνον 500 γέροι και άρρωστοι. Οι Πέρσες,
μπαίνοντας στην Αθήνα, εκδικήθηκαν την πόλη για την πυρπόληση των Σάρδεων. Και έκαψαν και τα ιερά της
Ακροπόλεως.
Στην Σαλαμίνα, ο Ευρυβιάδης
και οι Πελοποννήσιοι σύμμαχοί του σκέπτονταν να εγκαταλείψουν τα Στενά και να
πάνε στον Ισθμό της Κορίνθου να
αντιμετωπίσουν τον περσικό στόλο. Ο Θεμιστοκλής υποστήριζε ότι ο στόλος έπρεπε
να μείνει στα Στενά της Σαλαμίνος και να ναυμαχήσει εκεί. Στο συμβούλιο ο παρορμητικός
Θεμιστοκλής μίλησε πριν από τον Ευρυβιάδη. Ο στρατηγός Αδείμαντος από την Κόρινθο του είπε ότι
…αυτούς που στους αγώνες ξεκινούν
πριν δοθεί το σύνθημα, τους ραπίζουν…
Ο Θεμιστοκλής απάντησε ότι
…και αυτοί που ξεκινούν πολύ μετά
το σύνθημα δεν παίρνουν βραβείο…
Τότε ο Ευρυβιάδης θύμωσε και
σήκωσε το ραβδί του να κτυπήσει τον Θεμιστοκλή και ο Θεμιστοκλής, είπε την περίφημη
φράση:
«Πάταξον μεν, άκουσον δε»!
Ο Ευρυβιάδης συνήλθε κι έτσι επικράτησε
η απαραίτητη ηρεμία.
Όταν όμως ο Αδείμαντος
αποκάλεσε τον Θεμιστοκλή άπατρι,
επειδή η πατρίδα του δεν ήταν ελεύθερη (ο Ξέρξης είχε κυριεύσει την Αθήνα), ο
Θεμιστοκλής αγανακτισμένος του είπε ότι οι Αθηναίοι έχουν πατρίδα τους τις 200
τριήρεις τους και ότι θα μεταναστεύσουν στο Σίρι της Κάτω Ιταλίας, όπου θα ιδρύσουν νέα πόλη. Στη σκέψη-απειλή
ότι οι Αθηναίοι ίσως αποχωρούσαν με τον στόλο τους, ο Ευρυβιάδης αναγκάσθηκε να
υποχωρήσει. Οι άλλοι στρατηγοί, βλέποντας την Αθήνα να καίγεται και τον εχθρικό
στόλο στο Φάληρο, ετοιμάζονταν να μπουν στα πλοία και να πλεύσουν προς τον
Ισθμό.
Τότε ο Θεμιστοκλής
μηχανεύτηκε ένα δόλιο σχέδιο:
Έστειλε κρυφά στο εχθρικό στρατόπεδο τον παιδαγωγό των παιδιών του, Σίκινο, ο οποίος ήξερε περσικά, να προδώσει, τάχα, στους Πέρσες
στρατηγούς ότι οι Έλληνες που ήταν στην Σαλαμίνα σκοπεύουν να φύγουν κρυφά νύχτωρ. Άρα ο περσικός στόλος έπρεπε
αμέσως να τους περικυκλώσει, να τους επιτεθεί για να τους καταστρέψει όλους
μαζί. Οι Πέρσες έπεσαν στην παγίδα…
Ο περσικός κι ο φοινικικός στόλος,
είχε 1.207 πλοία. Ο ελληνικός 366 πλοία. Αλλά από τα πλοία αντηχούσε
ο παιάνας:
«Ίτε
παίδες Ελλήνων ίτε,
ελευθερούτε
πατρίδ',
ελευθερούτε
δε παίδας, γυναίκας,
θεών
τε πατρώων έδη,
θήκας
τε προγόνων,
νυν
υπέρ πάντων αγών».
Η ελληνική σάλπιγξ ήχησε
επίθεση. Ο περσικός στόλος έπαθε πανωλεθρία. Οι Έλληνες έχασαν μόνον 40 τριήρεις. Οι Πέρσες 200! Ο Αριστείδης με Αθηναίους οπλίτες αποβιβάσθηκαν στην νήσο Ψυττάλεια, και εξόντωσαν την επίλεκτη
περσική φρουρά που ήταν εκεί εγκατεστημένη. Ο Ξέρξης αναγκάσθηκε να επιστρέψει
στην Ασία. Κάποιοι Πέρσες, με αρχηγό τον Μαρδόνιο,
έμειναν για έναν μόλις ακόμη χρόνο στην Ελλάδα και έφυγαν κι αυτοί οριστικά
μετά τις νέες βαρειές ήττες τους (479 π.Χ.), σε Πλαταιές και Μυκάλη…
Οι Έλληνες, πρόσφεραν στους
θεούς τους λάφυρα περσικά. Ετίμησαν αυτούς που είχαν αγωνισθεί. Έδωσαν βραβείο
ανδρείας στους Αιγινήτες και στους Αθηναίους. Ο Θεμιστοκλής αναγνωρίσθηκε
και δοξάσθηκε απ' όλους ως ο σοφότερος Έλλην. Ακόμα και οι Σπαρτιάτες του έδωσαν στεφάνι από ελιά!
Οι Αθηναίοι, μετά, αποφάσισαν
να τειχίσουν την πόλη τους. Οι
Σπαρτιάτες ζήτησαν να μην ξεκινήσει η οικοδόμηση, αλλά να γκρεμίσουν από κοινού
τα τείχη άλλων πόλεων, ώστε, εάν ξαναέρχονταν οι εχθροί, να μην εύρισκαν οχυρωμένες
πόλεις, τις οποίες και θα χρησιμοποιούσαν ως έτοιμα ορμητήρια. Ο
Θεμιστοκλής πάλι με δόλο παρέκαμψε
τις σπαρτιατικές αντιδράσεις. Μετέφερε στην Σπάρτη τις διαπραγματεύσεις και στο
μεσοδιάστημα οι Αθηναίοι, με εντατική εργασία, ολοκλήρωσαν τα Μακρά Τείχη. Οι Σπαρτιάτες βρέθηκαν
μπροστά σε τετελεσμένο. Τον επόμενο χρόνο (477
π.Χ.), πάλι με την συμβουλή του Θεμιστοκλέους, άρχισε η οχύρωσις και η
ανάδειξις του Πειραιώς, που τελικώς αντικατέστησε
το λιμάνι του Φαλήρου.
Η πολιτική του Θεμιστοκλή
έκανε την Αθήνα ναυτική υπεροχή και οδήγησε στην ίδρυση της Συμμαχίας της Δήλου. Σκοπός της η απελευθέρωση των ιωνικών πόλεων από τον
περσικό ζυγό. Όλοι σύμμαχοι, με στρατό, ή στόλο, ή χρήματα, στον κοινό
αγώνα εναντίον των Περσών. Η Συμμαχία της Δήλου επέτρεψε την απόλυτη κυριαρχία της Αθήνας στο Αιγαίο.
Αλλά στην Αθήνα επικράτησε η φιλοσπαρτιατική αριστοκρατική μερίδα. Ο
Θεμιστοκλής παραμερίστηκε. Τον κατηγόρησαν για σφάλματα και παρεκτροπές. Το 471
π.Χ. ο Θεμιστοκλής εξοστρακίστηκε…
«Οι Αθηναίοι συνηθίζουν να βαριούνται να
τους ευεργετεί για πολύ καιρό ο ίδιος άνθρωπος», είπε ο Θουκυδίδης.
Πήγε εξόριστος στο Άργος… Οι Σπαρτιάτες κατηγόρησαν τον
Θεμιστοκλή ότι ήταν συνεννοημένος με τον προδότη στρατηγό τους, Παυσανία. Ήθελαν να τον δικάσουν. Ο
Θεμιστοκλής όμως, επίστευε ότι η δίκη ήταν στημένη. Έτσι έφυγε κρυφά από το Άργος.
Πήγε σε Κέρκυρα, Ήπειρο[4],
Μακεδονία. Ποιος να ήθελε να δώσει
άσυλο σε κάποιον καταζητούμενο των Αθηναίων, των Σπαρτιατών και των Περσών; Δεν
υπήρχε γη για τον ήρωα Θεμιστοκλή…
Έτσι κατέληξε στην Αυλή του
βασιλιά της Περσίας, Αρταξέρξη[5], ο
οποίος τον εδέχθη με περισσή ευγένεια λέγοντας: «Μακάρι οι Έλληνες να διώχνουν
πάντα έτσι τους καλύτερους ανθρώπους τους»!!! Του έδωσε μεγάλες τιμές: Του
παραχώρησε τα εισοδήματα τριών πόλεων της Μικράς Ασίας: της Λαμψάκου, της Μυούντος και της Μαγνησίας,
όπου ο Θεμιστοκλής εν τέλει εγκαταστάθηκε…
Αλλά όταν επαναστάτησε η Αίγυπτος, ο Αρταξέρξης εζήτησε από τον
Θεμιστοκλή την συνδρομή του. Ο Θεμιστοκλής αρνήθηκε
να στραφεί ενάντια στα ελληνικά συμφέροντα και επειδή δεν ήθελε να δείξει
αχαριστία στον βασιλιά της Περσίας, επροτίμησε να πιει αίμα ταύρου ή κάποιο άλλο δηλητήριο
και να θέσει τέρμα στην ζωή του, και πέθανε από ασθένεια. Όταν ο Αρταξέρξης
έμαθε τον θάνατό του, ξανα-θαύμασε την φιλοπατρία
του.
Προς τιμήν του Θεμιστοκλέους, στήθηκε λαμπρό μνήμα έξω από τα τείχη της Μαγνησίας και ανδριάντας του στην αγορά! Η σορός του μεταφέρθηκε κρυφά στον Πειραιά! Οι Αθηναίοι έκαμαν έναν τάφο από ευγνωμοσύνη για τις μεγάλες υπηρεσίες που είχε προσφέρει στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Αθήνα…
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης "Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις". Ομιλία του Γ. Λεκάκη ενώπιον
του τάφου-μνήματος του Θεμιστοκλέους, στην Δραπετσώνα Πειραιώς, που διοργανώθηκε
από την ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΦΥΠΝΙΣΙΣ και το ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 22.9.2018.
.jpg) |
| Ο Γ. Λεκάκης κατά την ομιλία του ενώπιον του Τάφου-Μνημείου του Θεμιστοκλέους. |
[1] Ο Θεμιστοκλής νυμφεύτηκε την Αρχίππη, κόρη του Λύσανδρου
από την Αλωπεκή.
[2] Στρατιώτες Ηρόδοτος Διόδωρος
Σπαρτιάτες 300 300
Λακεδαιμόνιοι/Περίοικοι
900 1.000
Είλωτες 900 –
Μαντινέοι 500
Τεγεάτες 500
Αρκάδες
(Ορχομένιοι) 120
Άλλοι
Αρκάδες 1.000
Κορίνθιοι 400
Φλειοί 200
Μυκηναίοι 80
Πελοποννήσιοι 3.000
Θεσπιείς 700 –
Μαλιείς – 1.000
Θηβαίοι 400 400
Φωκείς 1.000 1.000
Οπούντιοι Λοκροί «όλους όσους είχαν» 1.000 (πανστρατιῇ)
- Σύνολο
(όλοι) 5.200-6.100 7.400-7.700
συν
οι Οπούντιοι Λοκροί.
[3] Δεν ήταν εμπνευσμένος διοικητής (Ηρόδοτος,
Πλούταρχος)
[4] στον βασιλιά των Μολοσσών Άδμητο.
[5] Ανέβηκε στον θρόνο μετά την δολοφονία του Ξέρξη (465
π.Χ.).
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook