Η αρχή της ιστορίας μας ανάγεται στη βυζαντινή περίοδο. Τότε, στα πλαίσια ανέγερσης ενός ναού, άγνωστου ακόμα, είχαν συγκεντρωθεί κομμάτια μαρμάρου από ένα λατομείο τα οποία προορίζονταν για την διακόσμησή του. Ο βυζαντινός γλύπτης επέλεξε προσεκτικά το κομμάτι του μαρμάρου και με το βελόνι του σχημάτισε χοντρικά το ορθογώνιο σχήμα του σμιλεύοντας τη μία μακριά πλευρά του λοξά. Σε αυτή τη λοξότμητη επιφάνεια με πιο λεπτά εργαλεία σκάλισε μία σειρά από σταυρούς σε ορθογώνια ή κυκλικά πλαίσια και γέμισε τα κενά με φυτικά μοτίβα. Στη συνέχεια οι εργάτες του εργοταξίου το τοποθέτησαν προσεκτικά στη θέση του, ως κοσμήτη θυρώματος σε μία από τις εισόδους του ναού και στόλισε τον ναό μαζί με τον υπόλοιπο διάκοσμο. Ωστόσο, σε χαλεπούς καιρούς ο ναός γκρεμίστηκε, το μέλος έσπασε πέφτοντας βίαια στο έδαφος και θάφτηκε στα συντρίμμια του ναού.
Αφού πέρασαν οι δύσκολες εποχές, κάποια χέρια το ξέθαψαν από τα ερείπια
του ναού και μέσα από διάφορα επεισόδια, άγνωστα σε μας, κατέληξε να
χρησιμοποιηθεί ως απλή οικοδομική πέτρα στο ναό του Αγίου Νικολάου εν Βουνένοις
στο Καρατσάνταλι (εικ.1), στα ΝΔ του Αλμυρού, νότια από τις λίμνες στα Ζερέλια.
Ο ναός, που χρονολογείται τουλάχιστον από το 1818, βρίσκεται στη θέση ενός
παλιού χωριού γνωστού ως Καρατσάνταλι ή Καστράκιον(*) από το οποίο σήμερα
διατηρούνται ελάχιστα ίχνη. Στους τοίχους του ναού έχουν εντοιχιστεί και άλλα
αρχιτεκτονικά μέλη, όπως τμήματα κιονίσκων. Στη βόρεια είσοδο εντοιχίστηκε το
βυζαντινό ανάγλυφο στηρίζοντας το ανώφλι, χωρίς πλέον να είναι ορατή η
διακόσμηση (εικ.2). Ωστόσο, και ο ναός του 1818 εγκαταλείφθηκε κυρίως μετά από
τους σεισμούς του 1980. Έπεσε η στέγη του και τμήματα των τοίχων, με συνέπεια
να ξαναδεί το φως του ήλιου η διακοσμημένη πλευρά του ανάγλυφου.
Στη θέση του βρισκόταν το 2008 όταν οι Ολλανδοί μελετητές το εντόπισαν
και το δημοσίευσαν. Το 2022 ωστόσο είχε πλέον μετακινηθεί από τη θέση του από
βέβηλα χέρια τα οποία έριξαν το ανώφλι της εισόδου και προσπάθησαν να το
μετακινήσουν (εικ.4). Τελικά περισυλλέχθηκε, συντηρήθηκε και σήμερα φυλάσσεται
στις αποθήκες της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας.
Η ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ
Το μαρμάρινο βυζαντινό ανάγλυφο, όταν έφτασε στο εργαστήριο συντήρησης
πέτρας της ΕΦΑ Μαγνησίας, παρουσίαζε όλες τις αναμενόμενες φθορές ενός μαρμάρου
που για τόσα χρόνια ήταν εκτεθειμένο σε εξωτερικές περιβαλλοντικές συνθήκες.
Μία εξ αυτών δεν αντιστρέφεται και είναι η απομείωση-λείανση της επιφάνειας
λόγω της φυσικής αμμοβολής.
Οι εργασίες συντήρησης ξεκίνησαν με τον καθαρισμό του αντικειμένου.
1) Σε όλη την επιφάνεια έγινε εφαρμογή προσροφητικής αργίλου (σεπιόλιθος) για την απομάκρυνση των ρύπων- αιθάλης που εισέρχονται στους πόρους του μαρμάρου από τον αέρα και το αποχρωματίζουν.
2) Σε επόμενο στάδιο έγινε μηχανικός καθαρισμός των κρουστών αλάτων με νυστέρι και υπερηχητικό ξέστρο. Κατά το στέγνωμα μιας πέτρας που έχει απορροφήσει νερό-υγρασία, διαλυτά άλατα μεταφέρονται προς την εξωτερική επιφάνεια σχηματίζοντας κρούστες, οι οποίες αλλοιώνουν το αυθεντικό αισθητικό αποτέλεσμα.
3) Οι βιολογικές επικαθήσεις απομακρύνθηκαν, όσο αυτό
ήταν δυνατό με τη χρήση βιοκτόνου – σάπωνα. Οι μικροοργανισμοί που είχαμε να
αντιμετωπίσουμε ήταν λειχήνες, βακτήρια και μύκητες. Τα ασβεστολιθικά υλικά
διαβρώνονται από τα παραπάνω, καθώς καταπονούνται μηχανικά και υφίστανται
χημική αλλοίωση με διάλυση του πέτρινου υλικού λόγω παραγωγής οξέων. Προκαλούν
λεκέδες στην επιφάνεια και μειώνουν την αντοχή μιας πέτρας. Οι αποικίες κάποιων
μικροοργανισμών είχαν δημιουργήσει μαύρες περιοχές, οι οποίες σταδιακά θα
καλύπταν όλη την εξωτερική επιφάνεια.
Οι εργασίες συνεχίστηκαν με τη στερέωση του αντικειμένου.
1) Στις μικρορωγμές και απολεπίσεις, οι οποίες προκλήθηκαν από τις μηχανικές πιέσεις πάγου και κρυστάλλων αλάτων μέσα στους πόρους του υλικού, αλλά και εξαιτίας της μικρής θερμικής αγωγιμότητας της πέτρας κατά τη διάρκεια των κύκλων θέρμανσης-ψύξης, έγιναν ενέματα για τη στερέωση τους με υδραυλική άσβεστο (ενέσιμο αδρανές υλικό με συγκολλητικές ιδιότητες) και
2) η σφράγιση αυτών με κονίαμα υδραυλικής ασβέστου/χαλαζιακής άμμου για την προστασία και την αισθητική εναρμόνιση των περιοχών αυτών.
3) Τέλος, η εύθρυπτη ζαχαροποιημένη
επιφάνεια, δηλαδή αυτή που έχει αποκτήσει όψη «ζάχαρης» λόγω της δράσης της
όξινης βροχής της ατμόσφαιρας, στερεώθηκε με αλλεπάλληλους ψεκασμούς
ενισχυμένου αιωρήματος υδροξειδίου του ασβεστίου.
ΠΗΓΗ: ΕΦΑ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.10.2022.
Βιβλιογραφια:
H. R. Reinders, C. Williamson,
W. Jansen και J. P. de Roever «The Church
of Áyios Nikólaos (Vounénis) at KaratsádagliAlmiroú», Pharos 16, 85-122, 2008.
(*) Σημ. Γ. Λεκάκη: Το τοπωνύμιο μαρτυρά ύπαρξη αρχαίου κάστρου / ακρόπολης.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook