Του Μηνά Τσικριτσή, mtsikritsis@gmail.com
Η Μουζίρις(*) ήταν ένα θρυλικό
λιμάνι της αφθονίας και του πλούτου στην Ινδία.
Στο σημερινό δημοσίευμα, που
σχετίζεται με τον «Πάπυρο της Μουζίρεως», που παρουσιάζει εμπορικές συναλλαγές
Ινδιών με Αίγυπτο, πρόσφατα ο καθηγητής κ. Παπαθωμάς, σε συνέδριο στο Νέο Δελχί αναφέρει: «Αυτός ο μοναδικός πάπυρος, που χρονολογείται στα μέσα του 2ου
αιώνα μ.Χ. μας παρέχει πολύτιμη μαρτυρία για το εμπόριο μεταξύ Ινδίας και
ελληνορωμαϊκής Αιγύπτου - και με τον υπόλοιπο μεσογειακό κόσμο - κατά την
Ρωμαϊκή περίοδο».
Το ενδιαφέρον για εμας είναι
ότι ο Πάπυρος «ολοκληρώνει μια εικόνα εμπορικών δραστηριοτήτων στην Ερυθρά
Θάλασσα, στον Περσικό Κόλπο και στον ευρύτερο Ινδικό Ωκεανό, που λαμβάνουν χώρα
ήδη από την 2η χιλιετία π.Χ. Από την εποχή των πολιτισμών των
Σουμερίων και των Χαράππα, αυτές οι περιοχές διευκόλυναν την επαφή μεταξύ των
κοινωνιών της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής αφ’ ενός και των ανατολικότερων
και νοτιότερων περιοχών της Ασίας στον Ινδικό Ωκεανό αφ’ ετέρου».
Σας παραθέτω ένα πιθανό τον χάρτη του εμπορίου
την 2η χιλιετία π.Χ, που συνδέει του πολιτισμούς Harappa και
Mohenjo-daro με Βαβυλώνα και το Μαρί της Συρίας.
Το σχετικό δημοσίευμα:
"Σπουδαία ευρήματα για τους
εμπορικούς δρόμους που συνέδεαν την Μεσόγειο με τον «πρώτο εμπορικό σταθμό» της
Ινδίας χαμένο αρχαίο λιμάνι Μουζίρις, φέρνει στο φως μια νέα μελέτη ενός
ελληνικού παπύρου.
Η μελέτη του καθηγητή του
ΕΚΠΑ, Αμφιλόχιο Παπαθωμά «αυτός ο μοναδικός πάπυρος που χρονολογείται ευρέως
στα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ.» δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο κ. Παπαθωμάς, «μας παρέχει
πολύτιμη μαρτυρία για το εμπόριο μεταξύ Ινδίας και ελληνορωμαϊκής Αιγύπτου - κι
από εκεί για το εμπόριο της Ινδίας με τον υπόλοιπο μεσογειακό κόσμο- κατά την
Ρωμαϊκή περίοδο».
Εξ ίσου σημαντικά είναι τα
συμπεράσματα που εξάγονται από την μελέτη που παρουσιάστηκε από τον κ. Παπαθωμά
σε ινδοελληνικό επιστημονικό συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στο Νέο Δελχί.
Ειδικότερα, τα συμπεράσματα
που εξήχθησαν καταδεικνύουν τον τρόπο των πληρωμών, των συμβολαίων, της
φορολόγησης, των εμπορικών συναλλαγών και των ασφαλιστικών ρητρών που ίσχυαν
στην ακμή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας για τα πολύτιμα εμπορεύματα που
μεταφέρονται από το πλούσιο λιμάνι της Ινδίας στην Αλεξάνδρεια και
αντιστρόφως».
Ο πάπυρος στον οποίο οι
επιστήμονες έδωσαν το όνομα του θρυλικού ινδικού λιμανιού φυλάσσεται σήμερα
στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας, στην Βιέννη.
«Υπάρχουν δύο διαφορετικά κείμενα γραμμένα
στην πρόσθια (recto) και στην οπίσθια όψη του παπύρου (verso) αντίστοιχα, ένα
συμβόλαιο κι ένας κατάλογος εμπορευμάτων, που εισάγονται από την Ινδία στην
Αίγυπτο. Το τοπωνύμιο Μουζίρις εμφανίζεται εδώ για πρώτη και μοναδική φορά σε
ελληνορωμαϊκούς παπύρους» λέει ο κ Παπαθωμάς.
Αναφερόμενoς στις ιστορικές
πηγές για το λιμάνι Μουζίρις, ο καθηγητής του ΕΚΠΑ επισήμανε ότι ήταν ένα
λιμάνι στη νοτιοδυτική Ινδία (σημερινό Πατανάμ) το οποίο βρισκόταν σχετικά
κοντά στη Νέλκυντα (αρχαία ελληνικά Νέλκυδα). Τόπος και τοπωνύμιο ήταν ήδη
γνωστά από ελληνικές και λατινικές λογοτεχνικές πηγές όπως από τον Περίπλου της
Ερυθράς Θάλασσας, από την Γεωγραφία του Κλαύδιου Πτολεμαίου και από τη Φυσική
Ιστορία του Πλινίου. Η Μουζίρις εμφανίζεται και στην λεγόμενη Tabula
Peutingeriana, ένα περγαμηνό αντίγραφο του 13ου αιώνα ενός χάρτη της
ρωμαϊκής περιόδου, το οποίο επίσης φυλάσσεται στη Βιέννη».
Τις τελευταίες δεκαετίες η
αρχαιολογική έρευνα στην Ινδία έχει μελετήσει αρκετές παραθαλάσσιες περιοχές
προκειμένου να δώσει μια απάντηση στο μυστήριο για το που ακριβώς βρισκόταν το
πλούσιο λιμάνι που άκμασε για πολλούς αιώνες και «σβήστηκε» απότομα από τους
χάρτες γύρω στον 14ο αι. μ.Χ. Μια περιοχή πάντως στη νότια Κεράλα που
ανασκάπτεται έχει συγκεντρώσει τελευταία τις μεγαλύτερες πιθανότητες να
«κρύβει» την θέση αυτού του ιδιαιτέρως σημαντικού αρχαίου λιμανιού της Ινδίας.
Ινδικά ποιήματα και άλλες
πηγές περιγράφουν ένα λιμάνι της αφθονίας και του πλούτου όπου κατέφθαναν
φορτωμένα τα πλοία των δυτικών με χρυσό, κρασί, ελαιόλαδο και πανέμορφα αγγεία
κι αναχωρούσαν φορτωμένα με πιπέρι κι άλλα μπαχαρικά, ελεφαντόδοντο,
μαργαριτάρια και κυρίως ημιπολύτιμους λίθους που αφθονούσαν σε αυτό αλλά και με
μετάξι, την αρωματική ρίζα νάρδο και προϊόντα από τις περιοχές των ανατολικών
Ιμαλαΐων.
Όσοι μελέτησαν το ελληνικό
κείμενο του παπύρου, αρχικά, αποφάνθηκαν πως αφορά μία σύμβαση για ένα
ναυτιλιακό δάνειο, η οποία είχε συναφθεί στο ινδικό λιμάνι, μεταξύ ενός
εφοπλιστή κι ενός εμπόρου άποψη που αποδεικνύεται τελικά μάλλον λανθασμένη
καθώς αφορά πολλά περισσότερα και μάλιστα φαίνεται ότι ακολουθεί κοινές
μεσογειακές πρακτικές γύρω από δάνεια - αγαθά - ενέχυρα - ασφάλειες, όπως ακριβώς τις
χρησιμοποιούσαν οι έμποροι αιώνες ενωρίτερα στην κλασσική Αθήνα.
Οι νεώτερες μελέτες έχουν
καταλήξει ότι το συμβόλαιο δεν συντάχθηκε στο ινδικό λιμάνι αλλά σε έναν από
τους σταθμούς του εμπορικού δρόμου της Ερυθράς Θάλασσας (πιθανόν στο λιμάνι της
Βερενίκης). Σε αυτό συνετέλεσε και η σωστή ερμηνεία του κειμένου, που
προσδιόρισε ότι αυτός που μιλάει στον πάπυρο προσπαθεί να διασφαλίσει την χρηματοδότησή του για το ταξείδι της επιστροφής στην Ινδία, αλλά και ο τρόπος
πληρωμής για τους καμηλιέρηδες, που θα μετέφεραν τα εμπορεύματα στην ενδοχώρα και
μέχρι την φόρτωσή τους στο ποτάμι (τον Νείλο) και στο ποταμόπλοιο που θα τα
μετέφερε κατόπιν στην Αλεξάνδρεια.
Στη σύμβαση του παπύρου διαφαίνεται ο πλούτος του λιμανιού, αφού καταγράφει την αποστολή:
- ελεφαντόδοντου (167 χαυλιόδοντες και θραύσματα),
- υφάσματος
και
- νάρδου βάρους
3,5 τόνων και αξίας (μετά από μικρή έκπτωση φόρου !) 1154 ταλάντων και 2852
δραχμών (σχεδόν 7 εκατομμυρίων σηστερτίων).
«Ο Πάπυρος της Μουζίρεως»
εκτιμά ο κ Παπαθωμάς «ολοκληρώνει μια εικόνα εμπορικών δραστηριοτήτων στην
Ερυθρά Θάλασσα, στον Περσικό Κόλπο και στον ευρύτερο Ινδικό Ωκεανό που
λαμβάνουν χώρα ήδη από τη δεύτερη χιλιετία π.Χ. Από την εποχή των πολιτισμών
των Σουμέριων και των Χαράππα, αυτές οι περιοχές διευκόλυναν την επαφή μεταξύ
των κοινωνιών της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής αφ’ ενός και των
ανατολικότερων και νοτιότερων περιοχών της Ασίας στον Ινδικό Ωκεανό αφ’ ετέρου.
Μετά τον Μέγα Αλέξανδρο οι
διάδοχοί του κράτησαν ανοικτούς τους εμπορικούς δρόμους προς την Ινδία.
«Οι αυτοκρατορίες των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων, σημειώνει ο καθηγητής του ΕΚΠΑ «ίδρυσαν αποικία στον Ίκαρο, στο σημερινό νησί Failaka του Κουβέιτ - ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης "Αρχαίες ελληνικές πόλεις στην Χερσόνησο του Άρη, Αραβία" - και ανέπτυξαν εμπορικές επαφές με τους Γερραχαίους Άραβες, που ζούσαν στην ανατολική αραβική χερσόνησο αντίστοιχα. Οι Πτολεμαίοι δημιούργησαν επίσης σταθμούς στην ανατολική έρημο της Αιγύπτου και λιμάνια στην ακτή της Ερυθράς Θάλασσας. Η χρήση της Ερυθράς Θάλασσας για εμπορικούς σκοπούς συνεχίστηκε, όπως μαρτυρείται από πολλούς σταθμούς που ιδρύθηκαν για να επιβλέπουν μια τέτοια δραστηριότητα κατά τον όψιμο 2ο και 1ο αιώνα π.Χ. Στα τέλη του 2ου αι. π.Χ., οι Έλληνες, σημειώνει ο καθηγητής, έμαθαν να χρησιμοποιούν τους ανέμους των μουσώνων, για να πλέουν στην ανοικτή θάλασσα προς την Ινδία. Ο νοτιοδυτικός μουσώνας επέτρεψε στους εμπόρους που ταξίδευαν από τα λιμάνια της Ερυθράς Θάλασσας να αναχωρήσουν τον Ιούλιο και να φτάσουν στις ινδικές ακτές γύρω στο δεύτερο μισό του Σεπτεμβρίου και στη συνέχεια, με τους βορειοανατολικούς μουσώνες, να ξεκινήσουν το ταξίδι της επιστροφής γύρω στα τέλη Δεκεμβρίου και αρχές Ιανουαρίου».
Οι Ρωμαίοι ακολούθησαν τους
Έλληνες που ήξεραν να ταξιδεύουν με τους ανέμους των μουσώνων
Τους ίδιους εμπορικούς
δρόμους ακολούθησαν και οι Ρωμαίοι όταν κυριάρχησαν στην περιοχή. Η Ρωμαϊκή
αυτοκρατορία ανέλαβε τη ρύθμιση και τη φορολογία των αγαθών που εισέρχονταν και
εξέρχονται από την Αίγυπτο μέσω της Ερυθράς Θάλασσας. Η κορύφωση αυτής της
δραστηριότητας σημειώθηκε κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ. Κατά την ρωμαϊκή περίοδο,
και ιδιαίτερα στο δεύτερο μέρος του 1ου αιώνα, η συμμετοχή της Μεσογείου στο
εμπόριο του Ινδικού Ωκεανού ήταν πιθανώς μεγαλύτερη από ποτέ».
«Ο πάπυρος μας μαρτυρεί μια
όψιμη άνθηση αυτής της εμπορικής δραστηριότητας στον Ινδικό Ωκεανό τον 2ο αι.
μ.Χ. Τα εμπορεύματα από τη Μεσόγειο έφτασαν στην Ινδία μέσω της Αλεξάνδρειας,
του ποταμού Νείλου, της πόλης Κόπτου, που ήταν το μεγάλο λιμάνι του Νείλου
περίπου στο ίδιο γεωγραφικό μήκος με το λιμάνι της Ερυθράς Θάλασσας Μυός Όρμος,
και κοντά στο άλλο μεγάλο λιμάνι της Ερυθράς Θάλασσας, την Βερενίκη»
υπογραμμίζει ο κ. Παπαθωμάς".
ΠΗΓΗ: «Τα αρχαία εμπορικά μονοπάτια Ινδίας-Μεσογείου αποκαλύπτει ο ελληνικός πάπυρος «Μουζίρις», CNN, 1.10.2023. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.10.2023.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook