Του καθηγητή
φιλολόγου Πέτρου Ιωαννίδη,
Η Γραμματική της Αρχαίας
Ελληνικής Γλώσσας διαιρείται σε 3 μέρη:
- Το Φθογγολογικό, που αφορά
στους φθόγγους, τα γράμματα, τους τόνους, τα πνεύματα και τα φθογγικά πάθη.
- Το Τυπολογικό, που αφορά
στα μέρη του λόγου, κλιτά και άκλιτα, στους τύπους, καταλήξεις, θέματα,
χαρακτήρες.
Και το σπουδαιότερο,
- το Ετυμολογικό που αφορά
στην Παραγωγή και την Σύνθεση
των λέξεων.
Εκείνο που δεν αλλάζει ποτέ σε μια Γλώσσα μέγιστης χρονικής
αντοχής είναι η ΡΙ-ΖΑ
< ΡΟΗ - ΖΩΗΣ, κι αυτή πρέπει να ανιχνεύεται, διότι από ΡΙ-ΖΑ, όπως
συμβαίνει και με τα φυτά, φύονται συγκεκριμένοι βλαστοί και συγκεκριμένοι
καρποί.
Το ΥΠΑΙΘΑ θα πρέπει στο «ΑΝΟΙΚΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ» που προαναγγέλλει και στον Ψηφιακό Μετασχηματισμό που προετοιμάζει για τα σχολεία, με νέα προγράμματα σπουδών, με πολλαπλό βιβλίο, και νέα μαθήματα Ρομποτικής και Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) να συμπεριλάβει και το μάθημα της Ετυμολογίας, με Ειδικό Εγχειρίδιο και Λεξικό Ετυμολογίας, αν σκοπεύει πραγματικά να καλλιεργήσει την κριτική ικανότητα των μαθητών και τη «φυσική» τους νοημοσύνη.
Σας πληροφορούμε ότι η λέξη της χρονιάς 2023 σύμφωνα με το
κορυφαίο Βρετανικό Λεξικό «Collins Dictionary» ήταν η συντομογραφία «ΑΙ» που
προκύπτει από τη φράση Artificial Intelligence, ήτοι Τεχνητή
Νοημοσύνη, ο όρος περιγράφει τη «μοντελοποίηση
των ανθρώπινων νοητικών λειτουργιών από προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών». Θεωρούμενη
ως η επόμενη μεγάλη Τεχνολογική Επανάσταση (5η), η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει
γνωρίσει ταχεία ανάπτυξη και έχει συζητηθεί πολύ το 2023, αναφέρεται στην
ιστοσελίδα του «Collins». Στην λίστα των λέξεων που «διαγωνίστηκαν» για την πρωτιά περιλαμβάνονταν μεταξύ άλλων, οι όροι: «ultra-processed» (= υπέρ - επεξεργασμένος), «De-Banking» και «Greedflation».
Χωρίς να γίνουμε μάντεις κακών και να είμαστε τεχνοφοβικοί στα Αρχαία Ελληνικά υπάρχει το επιφώνημα «αἶ» ή «αἰαῖ» (παλιά γραφόταν ΑΙ στη μεγαλογράμματη γραφή) που σημαίνει φεῦ, αλλοίμονον!, και η
οποία παράγει το ρήμα αἰάζω = φωνάζω αἰαῖ, θρηνώ και το επίθετο αἰακτός - αξιοθρήνητος, θρηνώδης καθώς και το επίθετο αἰανής / αἰανός = πρόξενος δεινών, τρομερός. Ελπίζω και
εύχομαι η «ΑΙ» να μην
επιφέρει δεινά στην ανθρωπότητα! Ρήματα που παράγονται από επιφωνήματα
σημαίνουν ότι το υποκείμενο λέει εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη· αυτά
έχουν τις παραγωγικές καταλήξεις -ζω,
-άζω, -ίζω, ώζω, π.χ. οἴμοι < οἰμώζω (= φωνάζω οίμοι, θρηνώ.
ΑΛΛΗ
ΜΙΑ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ / ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ:
Η
ΑΓΓΛΙΚΗ ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ 2023
ΕΙΝΑΙ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ: Authentic = το
αυθεντικό
Η φετινή επιλογή έγινε από το έγκριτο
Λεξικό Merriam-Webster. Ο
πρωθυπουργός της Αγγλίας Ρίσι
Σούνακ και ηγέτης του Συντηρητικού κόμματος από τον Οκτώβριο του 2022,
γεννηθείς το 1980 (43 χρόνος) θα νιώθει πολύ άβολα και δεν ξέρουμε πώς θα
αντιδράσει!
Αυθεντικός είναι αυτός
που ανταποκρίνεται στη πραγματικότητα, που δεν είναι ψεύτικος, ο αληθινός, ο
γνήσιος, ο πραγματικός. Αυθεντικός επίσης
είναι «ο αρχικός, ο πρωτότυπος, αυτός που δεν αποτελεί απομίμηση ή αντίγραφο,
που δεν έχει δεχθεί επέμβαση ή επεξεργασία».
Η λέξη προέρχεται από το αρχαιοελληνικό αὐθέντης
< αὐτός
+ ἕντης
< από το ἀνύω ή ἀνύτω (= επιτελώ,
τελειώνω). Παράγωγα ἄνυσις (= τελείωση), ἄνυσμα (= κατόρθωμα), ἀνύσιμος (= αποτελεσματικός), ἀνυστέον, ἀνυστικός (=
αποτελεσματικός), ἀνυστός
(=
κατορθωτός), ἀνήνυστος (=
ακατόρθωτος). Αὐθέντης αντί αὐτοέντης (απόλυτος
κύριος, ο κυρίαρχος, ο δεσπότης, ο άρχοντας, ο πραγματικός δολοφόνος ή και ο
αυτόχειρας, αυτός που επιτελεί κάτι με τα ίδια του τα χέρια). Στα τουρκικά efendi = αφέντης, αφεντικό.
Μια ελληνικότατη λέξη, που ενώ ξέρουμε όλοι τι
σημαίνει, σήμερα χρειάζεται να την ξαναθυμηθούμε. Η λέξη της
χρονιάς προκύπτει από τις αναζητήσεις που γίνονται στην ιστοσελίδα του. Όσο
περισσότερο ζητούν οι χρήστες μια λέξη μέσα σε μια χρονιά, τόσο πιο ψηλά
εμφανίζεται στον κατάλογο της δημοφιλίας.
Λέξεις της χρονιάς: pandemic (=
πανδημία) 2020, vaccine (= εμβόλιο)
2021, gaslighting (=
ψυχολογική χειραγώγηση) 2022.
Η
ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΤΗΤΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΔΥΣΔΙΑΚΡΙΤΗ!
Η κύρια οφθαλμοφανής αιτία της ανακήρυξης του «Αυθεντικού» σε λέξη
της χρονιάς είναι η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ, η οποία θολώνει ολοένα και πιο
ραγδαία τα όρια μεταξύ αληθινού και ψεύτικου, μεταξύ αυθεντικού και πλαστού. Το
2023 είναι αναμφίβολα η
χρονιά του chatGPT
και της «Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης». Ποιος θα σας πει ότι το κείμενο
που διαβάζετε είναι αυθεντικό;
Ποιος σας εγγυάται ότι γράφτηκε από άνθρωπο κι όχι από τη μηχανή;
Η χρήση των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων διατυπώνει σε όλους μας ένα θεμελιώδες
ερώτημα σχετικά με την κυριότητα, την εγκυρότητα και την αυθεντικότητα των
κειμένων. Αλλά όχι μόνο! Το ίδιο συμβαίνει και με τις εικόνες. Πόσο αυθεντικό
είναι ένα έργο που έχει δημιουργηθεί από ένα μοντέλο «ΑΙ» στο στυλ
ενός μεγάλου ζωγράφου; Τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο περίπλοκα, αν σκεφθούμε
τη δύναμη του βίντεο. Η σκέψη και μόνο των σκανδάλων που θα προκληθούν από τη
δυνατότητα του καθ' ενός να δημιουργεί Deepface Video, προκαλεί
δέος. Η κλωνοποίηση της φωνής, ομοίως, θέτει το υπόβαθρο για να γίνουν τρομερές
απάτες.
Τώρα που ο καθένας μπορεί να γράφει, να ομιλεί και να υποδύεται
πειστικά όποιον επιθυμεί στον ψηφιακό χώρο η έννοια της αυθεντικότητας αποκτά
όλο και μεγαλύτερη αξία. Σύντομα
θα αναρωτιόμαστε για τη γνησιότητα των πάντων! Απ' τη στιγμή που θα μπορούμε σε
λίγο όλοι να βάζουμε τους
ψηφιακούς μας κλώνους (digital twins),
να μας
παριστάνουν, εύλογα κάθε φορά που κάποιος θα ομιλεί μαζί μας θα αναρωτιέται αν
ομιλεί με τον αυθεντικό μας εαυτό. Η φετινή επιλογή της Λέξης της χρονιάς του
2023 ήταν εξαιρετικά επιτυχημένη. Στον
κόσμο που ξημερώνει η εργοστασιακή ρύθμιση των εικονικών μας σχέσεων θα είναι
προϊόν της διαμεσολάβησης μιας τεχνητής νοημοσύνης, και σαν αποτέλεσμα, ο
εντοπισμός του «αυθέντη» θα γίνεται όλο και πιο δύσκολος. (βλέπε
άρθρο Μανώλη Ανδριωτάκη, 29.11.2023 στο περιοδικό «Κ»,
«η σημασία της φετινής επιλογής του έγκριτου λεξικού Merriam-Webster
και ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης»).
Η
ΑΓΝΩΣΤΗ ΙΔΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ:
ΑΝΑΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ
ή ΑΝΑΓΥΡΙΣΜΟΣ
(= Ο σχηματισμός νέας λέξης ή φράσης διαφορετικού περιεχομένου με
μετάθεση κατά το δοκούν των γραμμάτων της λέξης ή φράσης).
Η Ελληνική Γλώσσα είναι η
Μοναδική στον κόσμο που σχηματίζει ΑΝΑ-ΓΡΑΜΜΑΤΑ: π.χ.
ΑΗΡ από την ΗΡΑ,
ΧΟΛΟΣ από το ΛΟΧΟΣ,
ΝΟΜΟΣ
από το ΜΟΝΟΣ
ΔΙΑΤΡΟΦΗ
από το ΑΦΡΟΔΙΤΗ,
ΣΤΟΝΟΣ
από το ΝΟΣΤΟΣ,
ΣΤΟΚΟΣ και ΣΚΟΤΟΣ από το ΚΟΣΤΟΣ,
ΙΟΝ
ΗΡΑΣ από το ΑΡΣΙΝΟΗ,
ΦΛΑΥΡΟΣ από το ΦΛΥΑΡΟΣ,
ΛΟΙΓΟΣ (= ολέθριος, φθοροποιός) από το ΟΛΙΓΟΣ,
ΡΟΘΟΣ (= ορμητικός ήχος, πάταγος κυμάτων) από το ΘΡΟΟΣ
< ΘΡΟΥΣ (= θόρυβος, βοή, μουρμουρητό) κ.ά.
Προσπαθήσαμε – δίκην αναγραμματιστή – να αναγραμματίσουμε τις
λέξεις ΜΥΘΟΣ και ΘΡΥΛΟΣ και
καταλήξαμε στα εξής καταπληκτικά αποτελέσματα: ΜΥΘΟΣ
: ΘΥΜΟΣ (= ψυχή, καρδιά, διάθεση, προαίρεση).
Άρα ο ΜΥΘΟΣ συνδέεται
νοηματικά με το ΘΥΜΙΚΟ ή το ΘΥΜΟΕΙΔΕΣ μας, που
κατά τον Πλάτωνα είναι ένα
μέρος από την τριμερή διαίρεση της ψυχής, και αφορά στο σύνολο των ψυχικών
φαινομένων που σχετίζονται με το συναισθηματικό μέρος της ψυχής, τα άλλα δύο
είναι το επιθυμητικό και το λογιστικο. ΘΡΥΛΟΣ
: ΛΥΘΡΟΣ (= αίμα με σκόνη, ρύπος αίματος, ο βρότος, αίμα πληγής
αποξηραμένης) και ο ΘΡΥΛΟΣ συνδέεται
με το ΛΥΘΡΟΣ ή
ΛΥΘΡΟΝ, διότι για να καταστεί κάποιος Θρύλος πρέπει να αγωνιστεί και να
δώσει την τελευταία ρανίδα αίματός του για ένα ανώτερο ιδανικό.
ΜΥΘΟΣ
- ΘΡΥΛΟΣ - ΠΑΡΑΜΥΘΟΣ (ΠΑΡΑΜΥΘΙ)
Ομοιότητες και διαφορές
ΜΥΘΟΣ είναι ό,τι λέγεται, ομιλία, αγόρευση κ.λπ. Ο Μύθος συχνά ταυτίζεται με τον Θρύλο και το Παραμύθι, αλλά υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ τους:
1) Ετυμολογικη: ΘΡΥΛΟΣ είναι ο θόρυβος από πολλές φωνές, η αβέβαιη φήμη ΠΑΡΑ-ΜΥΘΙ είναι παρά τον μύθον και σημαίνει παραίνεση, προτροπή, παρηγοριά,
2) ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ: Ο Μύθος φέρει από
τη φύση του χαρακτήρα θεολογικό και αναφέρεται
στους θεούς, ημίθεους και ήρωες. Ενώ ο Θρύλος και το Παραμύθι δεν έχουν
καμμιά σχέση με τη Θεολογία
Ο Μύθος κινείται
στην σφαίρα του υψηλού, του καταπληκτικού, σχετίζεται προς το δέος, το επιβλητικό
και ως εκ τούτου είναι αναγκαίο στοιχείο του πνευματικού μας βίου. Αντιθετώς ο Θρύλος και το Παραμύθι παραμένουν
τη σφαίρα της ανθρώπινης ζωής. Ο Θρύλος έχει την
τάση να συνδέεται με ορισμένα πρόσωπα, τόπο και χρόνο. Το Παραμύθι αιωρείται
υπεράνω τόπου και χρόνου. Στο Παραμύθι η φαντασία
οργιάζει αχαλίνωτη και πραγματοποιείται το αδύνατο. Μπορεί να ισχυριστεί
κάποιος πως το ίδιο συμβαίνει και στο Μύθο. Υπάρχει
ωστόσο διαφορά! Από το Παραμύθι λείπει η Αλληγορία, η Δεύτερη
Ανάγνωση, ως εκ τούτου η φαντασία καταλήγει φρούδα/μάταιη. Αντιθέτως στο Μύθο αυτό που
εκλαμβάνεται ως αδύνατο, παράδοξο, απίστευτο, εκπληκτικό δεν είναι παρά Αλληγορία, ήτοι το «ἄλλως αγορεύειν». Για παράδειγμα οι ΜΥΘΟΙ
ΤΟΥ ΑΙΣΩΠΟΥ είναι Αλληγορίες, υπό τα
πρόσωπα, τα έργα και τα πάθη των ζώων υπονοοούνται αυτά που συμβαίνουν στους
ανθρώπους. Περίφημες επίσης για την αλληγορία τους ήταν οι «ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΕΣ
ΓΝΩΜΕΣ» π.χ. «τάς λεωφόρους μή βαδίζειν» (= να μην ακολουθείς τις
γνώμες των πολλών). Το τερατώδες και το παράλογο των Μύθων έχουν ένα
στόχο: την εύκολη απομνημόνευσή τους. Ο Αριστοτέλης στην «ΠΟΙΗΤΙΚΗ», 1451α,
λέει: «Οι μύθοι πρέπει να είναι ευμνημόνευτοι».
ΠΟΙΑ
Η ΣΧΕΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΥΘΟΥ
Η Ιστορία μάς διηγείται αυτό που έγινε κάποτε, ο Μύθος μάς αφηγείται αυτό που γίνεται πάντα. Αλλά ποιος
διδάσκει το μύθο; «Εξ όνυχος τον λέοντα», λέει η παροιμία, από τις
λεπτομέρειες τεκμαίρεται η σπουδαιότητα των συντακτών του και μόνο αμυδρώς
μπορούμε να υποψιαστούμε τι είδους νόες ήταν αυτοί, από τον πλούτο του
περιεχομένου, το πολυεπίπεδο των μύθων, τον συμβολισμό που είναι φυσικός,
ηθικός καθώς και φιλοσοφικός αλλά και όλα αυτά μαζί. Αποδεικνύουν την υψηλή
ποιότητα της τεχνικής των μύθων. Ο Μύθος είναι ένα μικρό
διήγημα, είναι μία εικόνα που αποτελεί την επιφάνεια, το περιτύλιγμα, το
ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτής της εικόνας είναι πως
σε όποιο σημείο και αν επικεντρώσει κανείς το βλέμμα του, την προσοχή του, την
παρατηρητικότητά του «θα αντικρίσει» διαφορετικά πράγματα, γιατί στην
πραγματικότητα πρόκειται για διαφορετικούς φλοιούς.
Κάθε
φορά που διαλογιζόμαστε, που εμβαθύνουμε σε ένα μύθο, που στοχαζόμαστε,
αφαιρείται ένας φλοιός ή τουλάχιστον ένα μέρος αυτού. Αυτό φυσικά
είναι ένα έργο δυσχερές αλλά και ένα έργο αξιότητας, που ανυψώνει τον άνθρωπο
από τα τετριμμένα και παρέχει νόημα στη ζωή του. Κάτω από την επιφάνεια μπορεί
να υπάρχει ένα θέμα πολιτικό. Στην πραγματικότητα όλα τα μεγάλα έργα έχουν θέμα πολιτικό.
Θα μπορούσε να υπάρχει ένα θέμα ψυχολογικό, φιλοσοφικό, μεταφυσικό, ανώτερα
μαθηματικά, μουσικολογία, αστροφυσική και άλλα πολλά και το σπουδαιότερο όλα
αυτά μαζί. Πληροφορίες υπολανθάνουσες
που αν δεν έχει κανείς την ανάλογη επιστημονική γνώση, ο Μύθος εκλαμβάνεται ως
φαντασιοκοπία: Οι Μύθοι λοιπόν πρέπει να εξετάζονται διεπιστημονικώς, ήτοι
τόσο δια των θεωρητικών όσο και δια των πρακτικών επιστημών: Κι έναν
πόντο πιο ψηλά να πάτε άνθρωποι, ευχαριστώ θα σας πει ο Θεός (Οδυσσέας Ελύτης, 1911-1996).
ΠΗΓΗ: Από την στήλη του «ΕΤΥΜΟΛΟΓΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ - "ἄπιτε"!», με τίτλο «Ἐξ Αὐθεντικοποιήσεως ἄρχεσθαι & Πλαστογραφήσεως παύεσθαι», εφημ. Εβδόμη, 2.12.2023. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.12.2023.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook