῾ΡΟΙΑ, ΡΟΔΙΑ, ΡΟΔΙ - το γούρι της Πρωτοχρονιάς - της Ελ. Ανδρειωμένου-Κωνσταντίνου

῾ΡΟΙΑ, ΡΟΔΙΑ, ΡΟΔΙ

- το γούρι της Πρωτοχρονιάς

Της Ελευθερίας Ανδρειωμένου-Κωνσταντίνου

Ο καρπός της αιωνιότητος, της αφθονίας, της γονιμότητος, της καλοτυχίας, του πλούτου, του έρωτα, αλλά και των νεκρών και του θανάτου.

Στις 12 τα μεσάνυχτα της Πρωτοχρονιάς σπάμε το ρόδι μπροστά από την εξώθυρα, για να κυλήσει ανέφελα ο νέος χρόνος. Αλλά και οι προσφορές προς τους νεκρούς, περιέχουν απαραίτητα σπόρους ροδιού, μαζί με γεννήματα της γης.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για το ΡΟΔΙ, ΕΔΩ.

Το ρόδι είναι συνυφασμένο με την Ιστορία του Ελληνικού χώρου. Σταχυολογούμε κάποια πειστἠρια:

         - Συχνά η θεά Ήρα απεικονίζεται κρατώντας σκήπτρο, ως σύμβολο κυριαρχίας ή και ρόδι, ως σύμβολο γονιμότητος.

        - Η θεά Αφροδίτη συνέδεσε το όνομά της με την καταγωγή της ροδιάς, μιας και, όπως λέει ο μύθος, η ίδια φύτεψε την πρώτη ροδιά στην Κύπρο.

        - Κατά την 3η ημέρα των Μεγάλων Ελευσινίων Μυστηρίων, κατά την «Καλάθου Κάθοδον», μεταφερόταν σε άμαξα με βόδια ένας κάλαθος γεμάτος ρόδια και παπαρούνες, που σχετίζονταν με την Δήμητρα και την Περσεφόνη αντίστοιχα.

        - Ο Ιπποκράτης συνιστούσε χυμό ροδιού ως αφροδισιακό ρόφημα κατάλληλο και για το στομάχι.

        - Ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος συνιστούσαν το αφέψημα της ρίζας και της φλούδας του ροδιού για τα παράσιτα του εντέρου και τα διαρροϊκά σύνδρομα. 

        - Στην Αίθουσα 4 των Μυκηναϊκών Αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (Προθήκη 31, αρ. ευρ. ΕΑΜ Π 6490), εκτίθεται ένα από τα ωραιότερα ομοιώματα ροδιού σε χρυσό, του 15ου αι. πΧ. (βλ. ανωτέρω φωτογραφία) που προέρχεται από το νεκροταφείο στο Καλκάνι (Θαλαμωτός τάφος 518) των Μυκηνών.

     - Στο Μουσεἰο Ακροπόλεως, εκτίθεται το, από πεντελικό μάρμαρο, άγαλμα «Η ΚΟΡΗ ΜΕ ΤΟ ΡΟΔΙ», έργο Αρχαϊκής πλαστικής, του 580 - 570 π.Χ. (βλ. ανωτέρω φωτογραφία).

Αν και ο συσχετισμός του ροδιού με την γονιμότητα αλλά και τον θάνατο μέσα από την εικονογραφία μαρτυρείται από τον 11ο αι. π.Χ. στην Ανατολική Μεσόγειο, φαίνεται ότι ήδη κατά την Μυκηναϊκή εποχή (16^ος - 12ος αι. π.Χ.), ο καρπός χρησιμοποιούνταν στο Αιγαίο πιθανότατα ως σύμβολο της μεταθανάτιας ζωής.

        - Ένα πήλινο ρόδι εκτίθεται στο Αρχ. Μουσείο Θηβών.

        - Το ρόδι εμφανίζεται επίσης σε αρχαία νομίσματα.

        - Οι Ρωμαίοι εισήγαγαν ρόδια «Τα μήλα της Καρχηδώνος, «Punica Granatum» από την Λιβύη, ενώ ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος έδωσε οδηγίες για την αποθήκευσή τους. Οι νεόνυμφοι φορούσαν στέφανα υφασμένα από φύλλα ροδιού, τον δε χυμό τους τον χρησιμοποιούσαν για την θεραπεία της στειρότητος.

        - Ακόμη, οι θαλασσινοί γείτονές μας, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, έθαβαν τους νεκρούς τους μαζί με ρόδια.

        - Στην μακρινή Κίνα, το ρόδι καταναλώνεται από τους νιόπαντρους, την πρώτη μέρα του γάμου τους, ώστε αυτός να ευλογηθεί.

 Στον βουδισμό θεωρείται ένας από τους τρεις ευλογημένους καρπούς.

        - Σε νεότερες εποχές, στην Ευρώπη, τα εκχυλίσματα φλοιών ροδιού παρείχαν μια σημαντική πηγή μεσαιωνικής μελάνης, ενώ τα ειδικά μελάνια χειροτεχνίας εξακολουθούν να προέρχονται από το ρόδι.

Ας δούμε όμως το πώς τεκμηριώνεται μέσα από την Ελληνική Γραμματεία, η ιστορία του ροδιού:

 ΟΜΗΡΟΣ- ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Στην ραψωδία λ, 589, «Νέκυια», ο Οδυσσεύς κατέρχεται στον Κάτω Κόσμο, όπου βλέπει να συνεχίζεται η τυραννία του Ταντάλου («εἰσεῖδον χαλέπ' ἄλγε' ἔχοντα»), μέσα σε κήπο και λίμνη που τα νερά της ρουφιόνταν «ὕδωρ ἀπολέσκετ' ἀναβροχέν», μόλις πήγαινε να πιεί μια σταλιά νερό:

δένδρεα δ' ὑψιπέτηλα κατὰ κρῆθεν χέε καρπόν,

ὄγχναι καὶ ῥοιαὶ καὶ μηλέαι ἀγλαόκαρποι

συκέαι τε γλυκεραὶ καὶ ἐλαῖαι τηλεθόωσαι·

 

Δέντρα ψηλά από πάνω του κρεμνούσαν τον καρπό τους,

δροσάτες αχλαδιές, ροδιές, μηλιές γεμάτες μήλα,

συκιές γλυκόκαρπες κι ελιές απάνω στον καρπό τους,.

 

στο δε, η, 115, «Ὀδυσσέως εἴσοδος πρὸς ᾽Αλκίνουν», ο Οδυσσεύς αντικρίζει «ροάς αγλαοκάρπους» εκεί όπου είναι το περιβόλι, ο «μέγας ὄρχατος», του βασιλιά των Φαιάκων.

ἔκτοσθεν δ' αὐλῆς μέγας ὄρχατος ἄγχι θυράων

τετράγυος· περὶ δ' ἕρκος ἐλήλαται ἀμφοτέρωθεν.

ἔνθα δὲ δένδρεα μακρὰ πεφύκασι τηλεθάοντα,

ὄγχναι καὶ ῥοιαὶ καὶ μηλέαι ἀγλαόκαρποι

συκέαι τε γλυκεραὶ καὶ ἐλαῖαι τηλεθόωσαι.

 

 Παρόξω απ΄την αυλή, σιμά στη θύρα, έχει περβόλι,

τεσσάρων ζευγαριών παντού καλοφραγμένο γύρω,

που δέντρα πλήθος φαίνουνται αψηλά και φουντωμένα·

εκεί απιδιές, ροδιές, μηλιές με τα λαμπρά τα μήλα,

συκιές γλυκόκαρπες κι ελιές γερές και φουντωμένες.

ΟΜΗΡΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΟΣ

Ας θυμηθούμε την περίφημη αλληγορική ιστορία της Κόρης (Περσεφόνης), που, δρέποντας άνθη με τις φίλες της στον λειμώνα, γίνεται αντικείμενο αρπαγής από τον ερωτευμένο Πλούτωνα και μαζί κατέρχονται στον Άδη.

Δήμητρα και Κόρη με ρόδι.

Μαρμάρινο σύμπλεγμα (τέλη 4ου - αρχές 3ου αι π.Χ.)

από το Δερβένι  Θεσσαλονίκης (αρχαία Λητή).

Αρχ. Μ. Θεσσαλονίκης.

Φωτ.: Νεφέλη Ω.

Εκεί η Κόρη παραμένει το ένα τρίτο του έτους μετρώντας το ένα τρίτο από τα σπυριά του ροδιού, και τα υπόλοιπα δύο όταν ανέρχεται στον Πάνω Κόσμο. Είναι ο συμβολισμός για την βλάστηση της γης και η προετοιμασία του θαμμένου στη γη σπόρου, μέχρι την ώρα της βλάστησής του.

Την ιστορία αυτή την βρίσκουμε γλαφυρά δοσμένη στον «Ομηρικό Ύμνο στην Δήμητρα», στο 370-374 όταν:

…ο Ζευς, εισακούοντας τις παρακλήσεις της Δήμητρας-μητέρας, στέλνει τον Αργεϊφόντη (Ερμή) να φέρει στον πάνω κόσμο την Περσεφόνη (σπόρο).

ὣς φάτο: γήθησεν δὲ περίφρων Περσεφόνεια,

καρπαλίμως δ’ ἀνόρουσ’ ὑπὸ χάρματος: αὐτὰρ ὅ γ’ αὐτὸς

ῥοιῆς κόκκον ἔδωκε φαγεῖν μελιηδέα λάθρῃ,

ἀμφὶ ἓ νωμήσας, ἵνα μὴ μένοι ἤματα πάντα

αὖθι παρ’ αἰδοίῃ Δημήτερι κυανοπέπλῳ.

 

Αυτά είπε, τότε η Περσεφόνη η συνετή αναγάλιασε

κι ορμητικά πήδηξε από χαρά, όμως αυτός

της έδωκε κρυφά να φάει γλυκό σπυρί ροδιού

τραβώντας την παράμερα, για να μη μείνει αυτή για πάντα

κοντά στη σεβαστή Δήμητρα τη μαυροφορεμένη.

Και σαν ανέβη η Κόρη στα Πάνω Δώματα κι έσμιξαν κι αγκαλιαστήκαν, ρωτά η μάνα μήπως κάτι να φάει τής έδωσαν, γιατί άμα δεν έφαγε θα μείνει, αλλιώς, θα ξαναγυρίσει «῾υπό κεύθεσι γαίης», στα τρίσβαθα της γης, για την μια εποχή από τις τρεις του έτους («τρίτατον μέρος»).

Και σ᾽ αυτήν απαντά η Περσεφόνη ότι με δόλο την εξαπάτησε ο κρατερός Πολυδέγμων[1] (Άδης) κι ενώ πήδηξε από την χαρά της, τελικώς εξαπατήθηκε. (στ. 410):

αὐτὰρ ᾽εγών ᾽ανόρουσ᾽ ῾υπό χάρματος, αὐτὰρ ὃ λάθρῃ

ἔμβαλέ μοι ῥοιῆς κόκκον, μελιηδέ᾽ ἐδωδήν,

ἄκουσαν δὲ βίῃ με προσηνάγκασσε πάσασθαι.

τότες εγώ πήδηξα από χαρά, κι έπειτα αυτός κρυφά στο χἐρι μού βαλε

σπυρί ροδιού, μελίγευστη τροφήκαι μ´εξανάγκασε να το γευτώ

με βία κι άθελά μου.

Ο ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ο Ηρόδοτος στο 4, 143 (Μελπομένη) μάς διηγείται ένα περιστατικό με τον Δαρείο, όταν αυτός πέρασε από την Θράκη στην Ασία και άφησε ως στρατηγό στην Ευρώπη τον Μεγάβαζο. .

 [4.143.2] ὁρμημένου Δαρείου ῥοιὰς τρώγειν, ὡς ἄνοιξε τάχιστα τὴν πρώτην τῶν ῥοιέων, εἴρετο αὐτὸν ὁ ἀδελφεὸς Ἀρτάβανος ὅ τι βούλοιτ᾽ ἄν οἱ τοσοῦτο πλῆθος γενέσθαι ὅσοι ἐν τῇ ῥοιῇ κόκκοι. Δαρεῖος δὲ εἶπε Μεγαβάζους ἄν οἱ τοσούτους ἀριθμὸν γ.ενέσθαι βούλεσθαι μᾶλλον ἢ τὴν Ἑλλάδα ὑπήκοον.

[4.143.2] δηλαδή, όταν κάποτε Δαρείος ετοιμαζόταν να φάει ρόδια, άπλωσε το χέρι του και μόλις άνοιξε το πρώτο ρόδι, ο αδερφός του ο Αρτάβανος τον ρώτησε τί θά ᾽θελε ν᾽ αποχτήσει σε τέτοιο αριθμό, όσα ήταν τα σπόρια του ροδιού. Τότε ο Δαρείος τού είπε πως προτιμούσε να ᾽χει τόσους Μεγάβαζους όσοι τα σπόρια, παρά την Ελλάδα στην εξουσία του.

ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ, Σφήκες, 1268

ΧΟΡΟΣ.

πολλάκις δὴ ᾽δοξ᾽ ἐμαυτῷ δεξιὸς πεφυκέναι καὶ σκαιὸς οὐδεπώποτε· ἀλλ᾽ Ἀμυνίας ὁ Σέλλου μᾶλλον, οὑκ τῶν Κρωβύλου, οὗτος ὅν γ᾽ ἐγώ ποτ᾽ εἶδον ἀντὶ μήλου καὶ ῥοᾶς δειπνοῦντα μετὰ Λεωγόρου·

Δείχτηκα, νομίζω εγώ,

έξυπνος πολλές φορές

κι ούτε μια φορά κουτός·

μα πολύ με ξεπερνά

ο Αμυνίας του Σέλλου ο γιος,

που κρατιέται απ᾽ τη γενιά

τη χρυσοκαρφίτσωτη·

ναι, τον είδα μια φορά

όχι μ᾽ ένα μήλο πια,

μ᾽ ένα ρόδι να δειπνά·

στου Λεωγόρα το λαμπρό

έτρωγε αρχοντόσπιτο!

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Αναφέρει την ῾ροιά στο έργο του «Περί χρωμάτων», 5, 21.

ὅτι δὲ χρωμάτων ὕστερον ἐπιγινομένων, ὅταν κρατῆται τὰ πρότερον, τὸ χρῶμα τῶν καρπῶν μεταβάλλει, καὶ διὰ τῶν τοιούτων ῥᾴδιον συνιδεῖν. καὶ γὰρ τῆς ῥοιᾶς ὁ καρπὸς καὶ τὰ τῶν ῥόδων φύλλα κατ᾿ ἀρχὰς μὲν γίνεται λευκά, τὸ δὲ τελευταῖον ἤδη χρωζομένων ἐν αὐτοῖς τῶν χυλῶν ὑπὸ τῆς πέψεως ἀποχραίνεται, καὶ μεταβάλλει πάλιν εἰς τὸ τοῦ ἁλουργοῦ χρῶμα καὶ τὸ φοινικιοῦν.

ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ

Ο επί εικοσιπενταετία διευθύνων την Περπατητική Σχολή και πατέρας της Βοτανικής, την αναφέρει και ως ῾ροιά ή ῾ρόα και ότι χρησιμοποιούσαν τον φλοιό της στην Ιατρική και την βυρσοδεψία.

ΛΕΓΕΤΑΙ ΟΤΙ ΟΛΑ ΤΑ ΡΟΔΙΑ ΠΕΡΙΚΛΕΙΟΥΝ ΜΕΣΑ ΤΟΥΣ 365 ΣΠΟΡΟΥΣ, ΟΣΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΗΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.1.2024.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

---

[1] Πολυδέγμων: ο Άδης, ο Πλούτων, που δέχεται πολλούς νεκρούς.

ΡΟΙΑ, ΡΟΔΙΑ, ΡΟΔΙ γουρι εθιμα Πρωτοχρονιας Πρωτοχρονια Ανδρειωμενου Κωνσταντινου καρπος αιωνιοτητα, αφθονια γονιμοτητα, καλοτυχια πλουτος ερωτα, ερως νεκροι θανατος μεσανυχτα εξωθυρα, νεος χρονος προσφορα νεκρος, σπορος ροδιου γεννημα γη Ιστορια Ελλαδα θεα ηρα εικονα σκηπτρο, συμβολο κυριαρχια συμβολα γονιμοτητος Αφροδιτη καταγωγη ροδιας, μυθος, πρωτη Κυπρος τριτη 3η ημερα Μεγαλα Ελευσινια Μυστηρια Καλαθου Καθοδος μεταφορα αμαξα βοδι καλαθος ροδια παπαρουνα Δημητρα Περσεφονη Ιπποκρατης χυμος αφροδισιακο ροφημα στομαχι Διοσκουριδης Πλινιος αφεψημα ριζα φλουδα παρασιτα εντερου διαρροικο συνδρομο παρασιτο εντερο διαρροια συνδρομα Μουσειο Ακροπολεως, πεντελικο μαρμαρο, αγαλμα πεντελη Η ΚΟΡΗ ΜΕ ΤΟ ΡΟΔΙ, εργο τεχνης αρχαικη πλαστικη 580 570 πΧ 6ος αιωνας Μυκηναικες Αρχαιοτητα Εθνικο Αρχαιολογικο Μουσειο ομοιψμα χρυσο 15ος νεκροταφειο Καλκανι Θαλαμωτος ταφος Μυκηνων αργολιδα αργολις εικονογραφια 11ος Ανατολικη Μεσογειος, μυκηναικη εποχη 16ος - 12ος Αιγαιο μεταθανατια ζωη πηλινο Αρχαιολογικο Μουσειο Θηβων θηβα βοιωτια αρχαια νομισματα Ρωμαιοι μηλα μηλο Καρχηδων Καρχηδωνα Καρχηδονα Punica Granatum πουνικα Λιβυη, Πρεσβυτερος αποθηκευση νεονυμφοι στεφανι υφανση φυλλα φυλλο θεραπεια στειροτητα αρχαιοι Αιγυπτιοι, αιγυπτος γαμος Κινα, καταναλωση νιοπαντροι πρωτη ημερα ευλογια βουδισμος ευλογημενος Ευρωπη, εκχυλισμα φλοιος μεσαιωνικη μελανη, μελανι μελανια χειροτεχνια Ελληνικη Γραμματεια, ΟΜΗΡΟΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ραψωδια λ, Νεκυια Οδυσσευς Κατω Κοσμος, τυραννια Τανταλος εισειδον χαλεπα αλγε εχοντα κηπος λιμνη νερα ρουφηχτρα υδωρ απολεσκεται αναβροχεν σταλια νερο δενδρεα υψιπετηλα κατα κρηθεν χεε καρπον, ογχναι ροιαι μηλεαι αγλαοκαρποι συκεαι γλυκεραι ελαιαι τηλεθοωσαι συκια αγλαοκαρπος ελια δεντρα ψηλα δροσατη αχλαδια, μηλια μηλα συκιες γλυκοκαρπη ελαιοδενδρο οδυσσεας εισοδος αλκινοος ροας αγλαοκαρπους περιβολι, μεγας ορχατος βασιλιας Φαιακες εκτοσθεν αυλη μεγας αγχι θυραων τετραγυος ερκος εληλαται αμφοτερωθεν ενθα δεντρα μακρα πεφυκασι τηλεθαοντα ογχναι γλυκερες παροξω σιμα θυρα, περβολι, τεσσαρα ζευγαρια 4 καλοφραγμενο δεντρο πληθος αψηλα φουντωμενο απιδα, λαμπρα φουντωμενες ΟΜΗΡΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΟΣ αλληγορια κορη Περσεφονης ανθη φιλη λειμωνας, αρπαγη ερωτευμενος Πλουτωνας κατεβασια αδης ενα τριτο 1/3 ετος σπυρια δυο 2/3 Πανω Κοσμος επανω συμβολισμος βλαστηση θαμμενος Ζευς, παρακληση μητερα Αργειφοντης θεος Ερμης φατο γηθησεν περιφρων Περσεφονεια, καρπαλιμως ανορουσε χαρμα αυταρ ροιη κοκκος εδωκε φαγειν μελιηδεα λαθρη λαθρα αμφι νωμησας, ινα μη μενοι ηματα παντα αυθι αιδοιη Δημητερι κυανοπεπλω κυανοπεπλος συνετη χαρα γλυκο σπυρι σεβαστη μαυροφορεμενη Δωματα μανα υπο κευθεσι γαιης τρισβαθα τριτατον μερος εποχη τριτατο δολο απατη κρατερος Πολυδεγμων εξαπατηση λαθρα εξναγκασμος πασασθαι χερι μελιγευστη τροφη βια αθελα ΗΡΟΔΟΤΟΣ Δαρειος, Θρακη Ασια στρατηγος Μεγαβαζος ορμημενος αδελφεος Αρταβανος κοκκοι αριθμος υπηκοος εξουσια ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ, Σφηκες, ΧΟΡΟΣ δεξιος πεφυκεναι σκαιος ουδεπωποτε αμυνιας Σελλος Κρωβυλος ροας δειπνος Λεωγορος εξυπνος κουτος Σελλου γενια χρυσοκαρφιτσωτη αρχοντοσπιτο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Περι χρωματων χρωματα χρωμα ραδιον φυλλα λευκο χυλος πεψη αλουργο φοινικιουν φοινικι φοινικας ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ Περπατητικη Σχολη Βοτανικη ροα Ιατρικη βυρσοδεψια 365 ΣΠΟΡΟΙ ΗΜΕΡΕΣ ΧΡΟΝΟΣ Πολυδεγμωνας Πλουτων Πολυδεγμονας Πλουτωνας

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ