Τα ελληνικά σχολεία στην Βόρεια Θράκη - του Κ. Α. Βακαλόπουλου

Τα ελληνικά σχολεία

στην Βόρεια Θράκη

Του Κωνσταντίνου Α. Βακαλόπουλου

Αυτονόητο είναι ότι η Φιλιππούπολη αποτέλεσε τον φάρο της ελληνικής παιδείας και τον πυρήνα της πολιτιστικής παρουσίας του ελληνισμού της Βόρειας Θράκης. Μικρότερα, αλλά πολύ αξιόλογα εκπαιδευτικά κέντρα του ελληνικού στοιχείου της Βόρειας Θράκης και του Εύξεινου Πόντου, υπήρξαν: η Αγχίαλος, η Μεσημβρία, η Σωζόπολη, ο Πύργος, η Βάρνα, ο Στενήμαχος, η Κούκλενα, τα Άνω Βοδενά, η Περιστερά, το Καβακλί, κ.ά.

Λίγο πριν τους ανθελληνικούς διωγμούς (1906) της Ανατολικής Ρουμελίας, στα 1903, ο βορειοθρακικός ελληνισμός γνώριζε ακόμη μεγάλη ακμή τόσο ως προς την εκπαιδευτική δράση του όσο και ως προς την πληθυσμική συνοχή του παρά τις θλιβερές συνθήκες, μέσα έζησε μετά την αυτονόμηση της μεγάλης αυτής επαρχίας (1878).

Έτσι στα 1903 ζούσαν:

        - στην Φιλιππούπολη 5.000 Έλληνες,

        - στον Στενήμαχο 9.000,

        - στα Βοδενά 2.000,

        - στην Κούκλενα 1.400,

        - στο Παπαζλή 15,

        - στο Χάσκιοϊ 206,

        - στο Βορίσοβγραδ 53,

        - στο Χαρμανλί 8,

        - στο Τατάρ Παζαρτζίκ 310,

        - στην Περιστερά 405,

        - στην Εσκή Ζαγρά 50,

        - στην Γενή Ζαγρα 20,

        - στο Ράδνε Μαχαλέ 5,

        - στο Καραμπουνάρ 7,

        - στο Τύρνοβο-Σεϊμέν 10,

        - στο Τσιρπάν 4,

        - στο Καβακλί 8.640,

        - στις Καρυές 2.520,

        - στο Δογάνογλου 828,

        - στην Κόζλουδζα 780,

        - στο Ουρούμκιοϊ 750,

        - στο Σιναπλί 1.892,

        - στο Μικρό Μοναστήρι 1.133,

        - στην Δράμα 230 (σ.σ.: πρόκειται για την Δράμα της Ανατολικής Ρωμυλίας που ήταν ένα μικρό τούρκικο χωριουδάκι που κατοικούταν μετά την αποχώρηση των Τούρκων από Έλληνες Μοναστηριώτες),

        - στο Μεγάλο Μοναστήρι 1.671,

        - στο Τοκιούρκιοϊ 247,

        - στο Αϊμπουνάρ 801,

        - στο Μεγάλο Βογιαλικι 635 και

        - στο Μουραδανλή 588.

Συνολικά λοιπόν ζούσαν στα 1903 στις επαρχίες Φιλιππουπόλεως, Στενημάχου, Χάσκιοϊ, Τατάρ Παζαρτζίκ Εσκη Ζαγοράς και Καβακλή 40.744 Έλληνες (38.481 ντόπιοι και 2.263 υπήκοοι Έλληνες).

Στις παραπάνω πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά αντιστοιχούσαν τα παρακάτω ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα (στα 1903):

        - Στην Φιλιππούπολη λειτουργούσαν 1 γυμνάσιο-διδασκαλείο και 1 Αστική σχολή με 346 μαθητές και 15 δασκάλους, 1 ημιγυμνάσιο-διδασκαλείο με 1 Αστική σχολή με 292 μαθήτριες, 8 δασκάλους και 8 καθηγητές και 3 νηπιαγωγεία, 

        - στο Τατάρ Παζαρτζήκ και στην Περιστερά από 1 δημοτικό και 1 νηπιαγωγείο, 

        - στον Στενήμαχο 1 σχολαρχείο με 85 μαθητές και 3 δασκάλους, 1 Αστική σχολή με 309 μαθήτριες και 7 δασκάλους, 3 δημοτικά σχολεία με περισσότερους από 450 μαθητές και 8 δασκάλους, και 3 νηπιαγωγεία, 

        - στα Ανω Βοδενά 1 δημοτικό με 140 μαθητές και 2 δασκάλους και 1 παρθεναγωγείο με 80 μαθήτριες, 

        - στην Κούκλενα 1 δημοτικό με 113 μαθητές και 1 παρθεναγωγείο με 82 μαθήτριες, 

        - στο Καβακλή 1 Αστική σχολή με 450 μαθητές, όπως και 

        - στο Μεγάλο Μοναστήρι (125 μαθητές), 

        - στο Μικρό Μοναστήρι (65), 

        - στις Καρυές (134), 

        - στο Τοκιούρκιοϊ (γραμματοδιδασκαλείο με 14 μαθητές), 

        - στο Αϊμπουνάρ (48), 

        - στο Δογάνογλου (54), 

        - στην Δράμα (Ανατολικής Ρωμυλίας) (30), 

        - στο Μικρό Βογιαλίκι (48), 

        - στο Μεγάλο Βογιαλίκι (108) και 

        - στο Μουραδανλή (34 μαθητές).

Τον Οκτώβριο του 1903 οι Έλληνες κάτοικοι:

        - της Βάρνας έφταναν τους 7.500,

        - της Καβάρνας τους 1.250,

        - του Σιοσουτζουκίου τους 850,

        - των χωριών Ιουτσορμανίου, Καλαϊτζή-Δερέ, Κεραμέτ και Γιαζιτζιλάρ τους 550,

        - του Ιουγκιουβελκίου τους 150,

        - του Βαλτσικίου τους 400 και

        - του Δομπριτσίου τους 100.

Συνολικά στην επαρχία της Βάρνας ζούσαν 10.800 Έλληνες.

Στον Πύργο κατοικούσαν 5.322 Έλληνες και

        - στη Σωζόπολη 3.398.

Στην επαρχία Αγχιάλου ο ελληνισμός εντοπιζόταν:

        - στην Αγχίαλο (5.089 κάτοικοι),

        - στην Μεσημβρία (1.755),

        - στο Δαουτλή (598),

        - στον Αίμο (756),

        - στον Κύζακο (125),

        - στις Ραβδές (280),

        - στην Μπούνα (620),

        - στον Αγ. Βλάσιο (210),

        - στην Αλικαρνά (125),

        - στον Άσπρο (1.190), 

Στην επαρχία του Αετού:

        - στον Αετό (90 κάτοικοι),

         - στην Ακρανιά (340),

        - στο Ευσταθοχώρι (755).

Στην επαρχία Καρναμπάτ:

        - στο Καρναμπάτ (104 κάτοικοι),

        - στην Στράλτζα (17) και

        - στο Τας-Τεπέ (260).

Στην επαρχία Ιάμπολης στην Ιάμπολη (130 Έλληνες) και 

Στην επαρχία Σηλύμνου:

        - στην Σήλυμνο (71) και

        - στο Ρωσσόκαστρο (6 Έλληνες κάτοικοι).

Συνολικά κατοικούσαν στις επαρχίες Πύργου, Αγχιάλου, Αετού, Καρναμπάτ, Ιαμπόλεως και Σηλύμνου 21.241 Έλληνες (19.287 ντόπιοι και 1.954 Έλληνες υπήκοοι).

Στις πόλεις και κωμοπόλεις της επαρχίας Ρουχτσουκίου ζούσαν 570 Έλληνες:

        - στο Ρουχτσούκ 39,

        - στο Σιστόβιο 60,

        - στην Σιλίστρια 52,

        - στο Βιδίνι 18,

        - στην Λομπαλάγκα 16,

        - στο Τουτρακάν 21,

        - στο Ράζγκραντ 10,

        - στην Γκόρνα Ράχοβα 10 και 

        - στην Ραχοβίτσα 3. 

Συνολικά λοιπόν στην επαρχία Ρουχτσουκίου αναφέρονται 789 Έλληνες.

Στα 1903 λειτουργούσαν:

        - Στον Πύργο μια εξατάξια Αστική σχολή με 183 μαθητές και 5 δασκάλους, 2 παρθεναγωγεία με 244 μαθήτριες και 1 νηπιαγωγείο. 

        - Στην Σωζόπολη μια πεντατάξια Αστική σχολή με 195 μαθητές και 3 δασκάλους, 2 παρθεναγωγεία με 223 μαθήτριες και 1 νηπιαγωγείο.

        - Στην Αγχίαλο εξατάξια Αστική σχολή με 251 μαθητές, 1 παρθεναγωγείο με 291 μαθήτριες και 2 νηπιαγωγεία.

        - Στην Μεσημβρία μια πεντατάξια Αστική σχολή με 108 μαθητές και 1 δημοτικό σχολείο με 84 μαθητές και 

        - από 1 δημοτικό στο Δαουτλή, στον Αίμο, στον Αγ. Βλάσιο, στην Ακρανιά, στο Ευσταθοχώρι και στο Τας-Τεπέ.

        - στο Ρουχτσούκ λειτουργούσαν 1 ελληνικό αρρεναγωγείο και 1 παρθεναγωγείο με 46 μαθητές και μαθήτριες.

Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα παρατηρήθηκε μια έντονη εκπαιδευτική δράση του ελληνικού στοιχείου της Φιλιππουπόλεως.

Έτσι στα 1863, όταν ακόμη ζούσαν στην Φιλιππούπολη περίπου 18.000 Έλληνες και 9.000 Βούλγαροι, λειτουργούσαν 1 ελληνικό σχολείο με 65 μαθητές και 3 δασκάλους (τον 28χρονο ακόμη Στενημαχίτη Βλάσιο Σκορδέλη, τον συμπατριώτη του Νικόλαο Λούση και τον Φιλιππουπολίτη Κωνστ. Πετκίδη), 3 αλληλοδιδακτικά και 1 παρθεναγωγείο.

Το πρώτο αλληλοδιδακτικό σχολείο συντηρούνταν με δαπάνη του εθνικού ευεργέτη Μιχαήλ Γκιουμουσγκερδάνη και είχε 210 μαθητές και 2 δασκάλους, τον Δημήτριο Λιαούτζη από την Κύμη και τον ντόπιο Γεώργιο.

Το δεύτερο αλληλοδιδακτικό είχε ιδρυθεί με τα έσοδα του κληροδοτήματος του ηγουμένου της ιεράς μονής Αγ. Αναργύρων Νικόδημου και είχε 125 μαθητές και 2 δασκάλους, τον Στενημαχίτη Βασίλειο Λούση και τον βοηθό του Φιλιππουπολίτη Λάμπρο Θεοδωρίδη. Το τρίτο αλληλοδιδακτικό ήταν δημόσιο. Είχε 170 μαθητές και 2 δασκάλους, έναν ντόπιο και διευθυντή τον Αντ. Αντύπα από τον Κύθνο.

Το παρθεναγωγείο της Φιλιππουπόλεως είχε 180 μαθήτριες. Διδάκτρια υπήρξε η ντόπια Σμαράγδα Χατζηδαή, απόφοιτος της Αρσάκειου και δάσκαλος ο Φιλιππουπολιτης Δημήτριος Σλαβίδης, ο οποίος είχε εκπαιδευθεί στο Παρίσι και στην Αθήνα.

Έξω από την Φιλιππούπολη λειτουργούσαν και ορισμένα γραμματοδιδασκαλεία με 150 μαθητές.

Στον ελληνικό Στενήμαχο, όπου κατοικούσαν 12.000 Έλληνες και 10.000 Οθωμανοί και Βούλγαροι, λειτουργούσαν στα 1863 1 ελληνικό σχολείο, 3 αλληλοδιδακτικά και 1 παρθεναγωγείο. Διευθυντές του ελληνικού σχολείου του Στενήμαχου διατέλεσαν αρχικά ο Βλάσιος Σκορδέλης και έπειτα ο Βλάσιος Παπαδημητρίου, ο οποίος δίδασκε από κοινού με τον Νικόλαο Πεντοβέλη.

Στο πρώτο αλληλοδιδακτικό σχολείο:

        - του Στενήμαχου φοιτούσαν 150 μαθητές με δάσκαλο τον Θεόφιλο Σμιθ,

        - στο δεύτερο, του Αμπελίνου, 125 με δάσκαλο τον Ηπειρώτη Κωνστ. Ζαγοραίο

        - και στο τρίτο, του Τσιπροχωρίου, 80 μαθητές με δάσκαλο τον Φιλιππουπολίτη Βασίλειο Παπά Αργυρίου.

Το παρθεναγωγείο του Στενήμαχου βρισκόταν κάτω από την εποπτεία της Φιλιππουπολίτισσας Ελένης Χατζηθεοδώρου. Στην κωμόπολη των Βοδενών υπήρχε στα 1863 ένα αλληλο-διδακτικό σχολείο με 100 μαθητές και δάσκαλο τον Στενημαχίτη Γεώργιο Μιμίδη.

Από ένα αλληλοδιδακτικό σχολείο λειτουργούσε στην Κούκλενα (50 μαθητές), στο Τατάρ Παζαρτζήκ (80 μαθητές) με διευθυντή τον ντόπιο Κωνστ. Σαϊτίδη και στην Περιστερά με 70 μαθητές.

Στο Χάσκιοϊ η ελληνική κοινότητα συντηρούσε αλληλοδιδακτικό, ελληνικό σχολείο και παρθεναγωγείο. Το αλληλοδιδακτικό του Χάσκιοϊ είχε δημιουργηθεί στα 1853 από τον ντόπιο Χατζησταύρου Πρίμο και διέθετε 100 μαθητές με δάσκαλο τον Αθ. Σωσιάδη από το Παζαρτζήκ. Στο παρθεναγωγείο φοιτούσαν 50 περίπου μαθήτριες.

ΠΗΓΗ: Κ. Βακαλόπουλου «Ιστορία του Βόρειου ελληνισμού» (απόσπ.). Ανατολική Ρωμυλία Έβρου. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 26.2.2024.

ελληνικα σχολεια Βορεια Θρακη Βακαλοπουλος ελληνικο σχολειο Φιλιππουπολη Φιλιππουπολις ελληνικη παιδεια πολιτιστικη ελληνισμος Βορειος εκπαιδευτικα κεντρα ελληνικο στοιχειο Ευξεινος Ποντος Αγχιαλος, Μεσημβρια, Σωζοπολη, Σωζοπολις Πυργος, Βαρνα, Στενημαχος, Κουκλενα, ανω Βοδενα, Περιστερα Καβακλη Καβακλι ανθελληνικος διωγμος 1906 Ανατολικη Ρουμελια ανθελληνικοι διωγμοι Ρωμυλια 1903, βορειοθρακικος πληθυσμος αυτονομηση επαρχια 1878 ελληνες, Κουκλαινα Παπαζλη Παπαζλι Χασκιοι Βορισοβγραδ Βορισοβγκραντ Χαρμανλη Χαρμανλι Ταταρ Παζαρτζικ εσκι Εσκη Ζαγρα Γενη γενι Ραδνε Μαχαλε μαχαλας Καραμπουναρ Τυρνοβο Σειμεν Τσιρπαν Καρυες καρυαι Δογανογλου Κοζλουδζα Κοζλουντζα Ουρουμκιοι Σιναπλη Σιναπλι Μικρο Μοναστηρι Δραμα τουρκικο χωριουδακι αποχωρηση Τουρκοι Μοναστηριωτες Μεγαλο Τοκιουρκιοι Αιμπουναρ Βογιαλικι Μουραδανλη Μουραδανλι επαρχιες Φιλιππουπολεως, Στενημαχου, Παζαρτζυκ Ζαγορα ελληνας υπηκοοι πολεις, κωμοπολεις χωρια ελληνικα εκπαιδευτικα ιδρυματα γυμνασιο διδασκαλειο Αστικη σχολη μαθητες δασκαλοι ημιγυμνασιο μαθητριες, δασκαλοι καθηγητες νηπιαγωγεια, Παζαρτζηκ δημοτικο νηπιαγωγειο, σχολαρχειο μαθητης δασκαλος, μαθητρια διδασκαλος, δημοτικα παρθεναγωγειο γραμματοδιδασκαλειο Οκτωβριος Βαρνα Καβαρνα Σιοσουτζουκιο Σιοσουτζουκιον Σιοσουτζουκι χωριο Ιουτσορμανιο Ιουτσορμανιον Ιουτσορμανι Καλαιτζη Δερε, Καλαιτζηδερε Κεραμετ Γιαζιτζιλαρ Ιουγκιουβελκιο Ιουγκιουβελκι Ιουγκιουβελκιον Βαλτσικιο Βαλτσικι Βαλτσικιον Δομπριτσιο Δομπριτσι Δομπριτσιον Αγχιαλου Μεσημβρια Δαουτλη Δαουτλι Αιμος Κυζακο Κυζακος Ραβδες Μπουνα Αγιος Βλασιος Αλικαρνα Αλικαρνας ασπρο Αετου, Αετος Ακρανια Ευσταθοχωρι Ευσταθοχωριο Ευσταθοχωριον Καρναμπατ, Στραλτζα Τας Τεπε Ταστεπε Ιαμπολη Ιαμπολις υαμπολη υαμπολις Σηλυμνος Σηλυμνο Ρωσσοκαστρο Ρωσοκαστρο Πυργου, Αγχιαλου, Αετου, κωμοπολεις Ρουχτσουκιου Ρουχτσουκιο Ρουχτσουκι Ρουχτσουκιον Ρουχτσουκ Σιστοβιο Σιλιστρια Βιδινι Λομπαλαγκα Τουτρακαν Ραζγκραντ Γκορνα Ραχοβα Ραχοβιτσα εξαταξια παρθεναγωγεια πενταταξια εξαταξιο πενταταξιο Δαουτλι 19ος αιωνας μΧ 1863, Βουλγαροι, Στενημαχιτης Σκορδελης, Λουσης Φιλιππουπολιτης Πετκιδη αλληλοδιδακτικα δαπανη εθνικος ευεργετης Γκιουμουσγκερδανης Λιαουτζης Κυμη ιδρυμα εσοδα κληροδοτημα ηγουμενος ιερα ιερη μονη Αγιων Αναργυρων Νικοδημος βοηθος Θεοδωριδης δημοσιο διευθυντης Αντυπας Κυθνος κυκλαδων κυκλαδες διδακτρια Χατζηδαη αποφοιτος Αρσακειο Σλαβιδης, Παρισι Αθηνα γραμματοδιδασκαλεια οθωμανοι Βουλγαρια 1863 Παπαδημητριου, Πεντοβελης Σμιθ, Αμπελινο, Ηπειρωτης Ζαγοραιος Τσιπροχωριο Τσιπροχωρι Τσιπροχωριον Παπα Αργυριου Παπαργυριου εποπτεια Φιλιππουπολιτισσα Χατζηθεοδωρου κωμοπολη Μιμιδης Σαιτιδης 1853 Χατζησταυρου Πριμος Σωσιαδης Βορειος

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ