Του Γιώργου Λεκάκη
Η Όζη / Όζα / Osa[1] κοντά στον κρατήρα Castiglione του ηφαιστείου Laziale, που όζει / όσδει(*), είναι ένα τμήμα της Agro Romano / Roma Capitale, την επικράτεια του Δήμου Ρώμης VI (πρώην VIII), κατά μήκος της Via Polense, στον 41ο παράλληλο [41°53′28″N 12°42′03″E]. Το νότιο τμήμα, κοντά στον ποταμό και την τάφρο Όζας, κοντά στην Osteria dell'Osa (Via Prenestina Vecchia) και υπάγεται στον Δήμο Monte Compatri.
Από την Εποχή του Χαλκού, του
Σιδήρου, και την προ-ρωμαϊκή υπάρχουν πολλές επιστημονικές μελέτες, σε ορισμένες
τοποθεσίες της μεγάλης σημασίας, όπως οι νεκροπόλεις της Όζας και της
Castiglione και η αρχαία και διάσημη πόλη Γαβίαι, με την οποία ήταν
στενά συνδεδεμένη. Σύμφωνα με την παράδοση ήταν ο τόπος, όπου είχαν εκπαιδευτεί
ο Ρωμύλος και ο Ρέμος και είχαν διδαχθεί την ελληνική γραφή – τότε δεν υπήρχε
καν η λατινική! – και την χρήση των ελληνικών όπλων.[2]
Γνωρίζουμε επισήμως ότι η ελληνική αλφαβητική γραφή εισήχθη στην Ιταλία, τουλάχιστον από τον 10ο αι. π.Χ. και μάλλον από την Άνδρο Κυκλάδων – ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ.
Σύμφωνα δε με την ρωμαϊκή
παράδοση, η Συνθήκη Ειρήνης Ρώμης - Γαβίων, το Foedus Gabinum, που παρείχε ίσα
δικαιώματα στους κατοίκους των δύο πόλεων(!), εγράφη από τον Tarquin Superbus
στα λατινικά, με ελληνικούς χαρακτήρες! Εγράφη σε δέρμα βοδιού, το οποίο
θυσιάσθηκε γι’ αυτό, και το τομάρι του μετά κρεμάστηκε στον ναό του Sanco sul
Quirinale, απλωμένο σε μια ξύλινη ασπίδα![3]
Ας σημειωθεί ότι στις Γαβίες ευρέθησαν επίσης αρχαία ελληνικά αγάλματα, όπως της θεάς Αρτέμιδος (γνωστή ως «Diana di Gabi», αντίγραφο του 1ου
αι. μ.Χ. αρχαίο ελληνικού πρωτοτύπου – ευρέθη από τον G. Hamilton το 1792
- σήμερα ευρίσκεται στο Μουσείο του… Λούβρου στη Γαλλία!), άλλο ελληνικό άγαλμα
αρπυΐας-γοργόνας (5ου αιώνα π.Χ.), κλπ.
Μόλις στα τέλη της δεκαετίας
του 1970, στην βόρεια πλευρά της Via Polense[4], ξεκίνησε
η ανασκαφή της πρωτοϊστορικής τεράστιας νεκρόπολης της Osteria dell'Osa. Αλλά τα αποτελέσματά της δημοσιεύθησα το… 1992. Η θέση συνδέεται με την πόλη Γαβία, και χρησιμοποιήθηκε για περισσότερους
από τρεις αιώνες (9ος - 6ος αιώνα π.Χ.). Ευρέθησαν περίπου 600-700 ταφές – τόσο
ταφές όσο και (λιγότερες) αποτεφρώσεις. Τα ταφικά του αντικείμενα και η
οργάνωση των τάφων έχουν δώσει σημαντικές πληροφορίες για την οργάνωση των «προρρωμαϊκών
πληθυσμών» του αρχαίου Λατίου.
Τα πιο σημαντικά, μεταξύ
αυτών, είναι δύο αρχαϊκές επιγραφές - από τις αρχαιότερες που έχουν βρεθεί ποτέ
στον κόσμο! Η μία είναι στα ελληνικά, με αλφαβητικά γράμματα, και χρονολογείται
στον 8ο αιώνα (775 π.Χ.)! Άρα είναι η αρχαιότερη – μέχρι στιγμής – αρχαία ελληνική
αλφαβητική επιγραφή που ευρεθη στην Ιταλία![5]
Διαβάζεται:
- ΕΥΛΙΝ < εὔλινος = καλῶς
νήθων, κλώθων, αυτός που κλώθει, που γνέθει καλά. Λίνον το νήμα της ζωής, που
κλώθουν οι Μοίρες. Αλλά και επίθετο της θεάς-μαίας Ειλειθυΐας.[6] Οπότε η
επιγραφή στο αγγείο μπορεί να είναι ευχή για μια γέννα ή μια καλή ζωή, προς νεογέννητο
ή επίτοκο ή μητέρα.
ή
- ΕΥΝΙΝ = εὖνις, εὔνιος > πληθ.
εὔνιδες = εστερημένος τινός, αυτός που έχει στερηθεί από κάποιον ή κάτι, που
του λείπει κάποιος, ο έρημος, αυτός που δεν έχει παιδιά, ο στερημένος από
τέκνα. Αλλά εὖνις = ευνή > ευνέτις = η συγκοιμωμένη, σύζυγος.[7] Εὐνή, εὐνήτρια,
εὐνήτειρα = γαμετή, δάμαρ, παράκοιτις, πάρευνος, ξυνάορος, σύγκοιτος, σύζυγος, ἄκοιτις,
ἄλοχος. Οπότε η επιγραφή στο αγγείο μπορεί να είναι προσφορά στην / στον σύζυγο.
ή, με περισσότερες
πιθανότητες:
- ΕΥΟΙΝ / EUOIN = ευοί, ευχή
πρόποσης, που ερμηνεύεται ως «κραυγή των Βακχών»! Εὐοῖ = ἐπιφώνησις βακχευόντων > λατ. evoe, evohe, evhan > εϊβαλα. Εὐοῑ / εὐοὶ / εὐαὶ / εὐαί / εὖα / εὐάν =
επιφώνημα διονυσιακού ενθουσιασμού και χαράς των οργυιαστών / ακολούθων του
Βάκχου. > ρήμα εὐάζω, επίθετος εὔιος > ευωχία – αισθάνομαι ευθυμία, χαρούμενος
στα συμπόσια, εορτές, κλπ.[8] Οπότε η
επιγραφή στο αγγείο μπορεί να είναι ευχή, πρόποση για φαγοπότι, συμπόσιο, κλπ.
Η άλλη επιγραφή που ευρέθη εδώ,
είναι στα λατινικά. Χρονολογείται στον 7ο αιώνα π.Χ. Πιθανώς γράφει «SALVETOD
TITA», δηλ. «Σε χαιρετώ, ο Τίτα»).
Τα ευρήματα εκτίθενται τώρα στο
νέο τμήμα Πρωτοϊστορίας του Εθνικού Ρωμαϊκού Μουσείου στα Λουτρά του
Διοκλητιανού.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.4.2015.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- «Il sito archeologico della necropoli di Osteria dell’Osa», Controluce,
11.12.2006.
- «L'Italia preromana. I siti laziali: Gabi» στην "Il Mondo dell'Archeologia", treccani, 22.2.2022.
- Boffa G. «IL VASO BEN LEVIGATO. UNA PROPOSTA DI LETTURA PER L'ISCRIZIONE
PIÙ ANTICA DALLA NECROPOLI DI OSTERIA DELL'OSA», στο La parola del passato - Rivista di studi antichi, αρ. 1, 2015.
- Urbanova D. «Paleografia latina», στο STUDIA
MINORA FACULTATIS PHILOSOPHICAE UNIVERSITATIS BRUNENSIS, αρ. 2, 1997.
[1] Παρόμοιο τοπωνύμιο στην κυρίως Ελλάδα ευρίσκουμε στην κεντρική Μακεδονία (Όσσα Βερτίσκου Λαγκαδά Θεσσαλονίκης) και στην Θεσσαλία (βουνό Κίσσαβος Λαρίσης) < όσσα / όττα Διός = φωνή / αγγελιαφόρος / άγγελος, εκ του Διός, φωνή Μουσών, Χαρίτων, κλπ. ήχος κιθάρας, άρπας, κλπ.
[2] Βλ. Πλουτάρχου «Θησέας και Ρωμύλος - Βίοι Παράλληλοι».
[3] Βλ. Διονύσιος Αλικαρνασσεύς («Ρωμ. Αρχαιότητες», IV, 58), G. Moroni, κ.ά.
[4] Συγκεκριμένα στον 41ο παράλληλο [το 41.894226°N 12.700334°E].
[5] Προς σύγκριση, γραφές, σε ποικίλες παραλλαγές του αρχαιότερου αληθινού αλφαβήτου, τον 8ο αιώνα έχουμε ήδη:
- από το Λευκαντί και την Ερέτρια Ευβοιας, που χρονολογούνται, με την παραδοσιακή χρονολογία, στο 775 - 750 π.Χ.
- το «κύπελλο του Νέστορος» που ευρέθη σε τάφο στις Πιθηκούσσες (νυν Ίσκια), την αρχαία ελληνική αποικία που ίδρυσαν οι Ευβοείς, είναι του 740 π.Χ. και θεωρείται ένα από τα πρώτα δείγματα ελληνικής γραφής, στο ελληνικό αλφάβητο.
- ιδίας εποχής και η οινοχόη του Διπύλου Κεραμεικού (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών).
- ιδίας εποχής (730 π.Χ.) και οι αλφαβητικές επιγραφές από την Μεθώνη Πιερίας – ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ΕΔΩ.
[6] Βλ. Παυσ. 8. 21.
[7] Βλ. Μέγα Ετυμολογικόν Ομ. Ἰλ. Χ.44, Ὀδ. ι,524. Ἐμπεδ. 308. 461 Αἰσχύλ. Χο. 247, 794. Αἰσχύλ. Πέρσ. 289. Σοφ. Συλλ. Ἐπιγρ. 6295. Φιλολ. Ποικίλα Κόντου ἐν Ἀθηνᾶς τ. Α΄, σ. 53.
[8] Σοφ. Τρ. 219, Φώτ. λέξ. Αριστοφ.
(*) ὀδ+j+ω > ὄζω > λατιν. odor, κλπ.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook