Του βοτανολόγου Ελευθέριου Μακριδόπουλου
Αρχαία ονομασία: Ευπατόριον
Το αγριμόνιο ετυμολογικά αναλύεται ως:
- αγριμόνιο < αγρός + μένω, δηλαδή αυτό που μένει στους αγρούς.
- Ο Διοσκουρίδης το ονόμασε εὐπατόριον, για να τιμήσει τον βασιλιά του
Πόντου Μιθριδάτη τον Ευπάτορα επειδή είχε πολλές γνώσεις βοτανοθεραπευτικής.
- Θεωρώ όμως ότι το όνομα εμπεριέχει μια βαθύτερη φιλοσοφική έννοια καθώς μπορεί
να ετυμολογηθεί ως Ευπατόριον < ευ + πατήρ, αυτό που σε συνδέει με τον
κοσμικό πατερά και σε οδηγεί στο Ευ.
Λατινική ονομασία: Agrimonia eupatorium
Κοινές ονομασίες: Αγριμονιά ή
φωνόχορτο ή ασπροζάκι ή αγριμαία ή ασπροξάνη
Άθροισμα: Angiospermae
Υποάθροισμα: Dicotyledoneae – Choripetalae
Κλάση: Magnoliopsida
Υποκλάση: Rosidae, Rosiflorae
Τάξη: Rosales
Οικογένεια: Rosaceae, Ροδίδες
Υποοικογένεια: Rosoideae
Γένος: Agrimonia
Βότανα με ισοδύναμες ιδιότητες
Αρχαίο κείμενο: ἀντὶ εὐπατορίου, χαμαιπίτυς.
Σύγχρονη απόδοση: αντί για ευπάτοριο, χαμαιπίτυς.*10
Θεός στον οποίο αφιερώνεται το
βότανο:
Κατά τον Θεσσαλό το βότανο ονομάζεται «Διός
Ευπατόριο»
Αρχαίο κείμενο: Βοτάνη Διὸς εὐπατόριον λεγομένη, κατὰ δέ τινας
πενταδάκτυλος.
Σύγχρονη απόδοση: Βότανο που λέγεται Διός Ευπατόριον και κατά άλλους λέγεται
πενταδάκτυλος *28
Τόπος: Είναι
ιθαγενές φυτό του Βορείου ημισφαιρίου, ευρέως διαδεδομένο στην Ευρώπη, τη Μικρά
Ασία και τη Βόρεια Αφρική, το οποίο το συναντούμε σε μέρη που διατηρούν υγρασία.
Χρήσιμα μέρη
Σύμφωνα με μελέτες των αναφερόμενων ιατροφιλοσόφων,
χρησιμοποιούνται τα φύλλα και τα στελέχη, κυρίως οι ανθισμένες κορυφές
και η ρίζα.
Συλλογή βοτάνου
Η συγκομιδή μπορεί να γίνει τον Ιούνιο όταν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί την
ίδια μέρα ή τον Οκτώβριο όταν θέλουμε να το συντηρήσουμε.
Δραστικές ουσίες
Είναι πλούσιο σε ταννίνες, πολυφαινολικά, σίδηρο, φλαβονοειδή, πικρά
στοιχεία, βιταμίνη Β και Κ, πυριτικό οξύ και κουμαρίνες, ορισμένες ποικιλίες
ενδέχεται να περιέχουν ετεροσίδες.
Οι Ταννίνες είναι ενώσεις που έχουν αντιοξειδωτικές
ιδιότητες και χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς.
Τα Φλαβονοειδή, που περιέχονται σε ορισμένα είδη Αγριμόνιου έχουν αντιφλεγμονώδεις
και αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Οι δε ετεροσίδες έχουν χρησιμοποιηθεί στην
ιατρική για την ποικίλη θεραπευτική τους δράση.
Περιγραφή
Περιγραφή κατά Διοσκουρίδη Πεδάνιο
Αρχαίο κείμενο: <Εὐπατόριος>·
πόα ἐστὶ φρυγανώδης, ῥάβδον ἀναφέρουσα μίαν, ὀρθήν, ξυλώδη, λεπτήν, μέλαιναν, ἔνδασυν,
πήχεως ἢ καὶ μείζονα· φύλλα δὲ ἐκ διαστήματος, ἐσχισμένα μάλιστά που εἰς πέντε
μοίρας ἢ καὶ πλείους, τοῖς τῆς πεντεφύλλου ἢ καννάβεως μᾶλλον ἐοικότα, καὶ αὐτὰ
δὲ ὑπομέλανα, πριονοειδῶς ἐξ ἄκρων ἐντετμημένα· σπέρμα δὲ περιπέφυκεν ἀπὸ μέσου
τοῦ καυλοῦ ὑπόδασυ, κάτω νενευκός, ὡς καὶ τοῖς ἱματίοις προς έχεσθαι ξηρανθέν.
Σύγχρονη απόδοση: <Ευπατόριο>: Είναι θαμνώδες
φυτό και έχει ως στέλεχος μίσχο μία ράβδο ξυλώδη, ίσια, λεπτή μαύρη πυκνότριχη
που φτάνει σε ύψος μέχρι έναν πήχυ η και μεγαλύτερο τα φύλλα έχουν διάκενο ανάμεσα
τους, διαχωρισμένα σε πέντε πτυχές ή και περισσότερες όμοια με τα φύλλα του
πενταφύλλου ή περισσότερο με αυτά της κάνναβης, είναι σκουρόχρωμα και τα άκρα
των φύλλων είναι πριονωτά. Ο σπόρος αναπτύσσεται στο μέσο του καυλού (ράβδου)
που είναι κάπως δασύτριχο με κλίση προς τα κάτω, όμοια με ρούχα που έχουν
απλωθεί να στεγνώσουν.*12
Περιγραφή
κατά Ορειβάσιο
Αρχαίο κείμενο: πόα ἐστὶ
φρυγανώδης, ῥάβδον ἀναφέρουσα μίαν, λεπτήν, ξυλώδη, ὀρθήν, μέλαιναν, ἔνδασυν,
πήχεως ἢ καὶ μείζονα· φύλλα δ' ἐκ διαστήματος, ἐσχισμένα μάλιστά που εἰς πέντε
μοίρας ἢ καὶ πλείους, τοῖς τῆς πεντεφύλλου ἢ καννάβεως ἐοικότα, καὶ αὐτὰ δ' ὑπομέλανα,
πριονοειδῶς ἐξ ἄκρων ἐντετμημένα.
Σύγχρονη απόδοση : Είναι
θαμνώδες φυτό και έχει ως στέλεχος μίσχο μία ράβδο ξυλώδη, ίσια, λεπτή μαύρη
πυκνότριχη που φτάνει σε ύψος μέχρι έναν πήχυ η και μεγαλύτερο τα φύλλα έχουν
διάκενο ανάμεσα τους, διαχωρισμένα σε πέντε πτυχές ή και περισσότερες όμοια με
τα φύλλα του πενταφύλλου ή περισσότερο με αυτά της κάνναβης, είναι σκουρόχρωμα
και τα άκρα των φύλλων είναι πριονωτά. *24
Γενικά Θεραπευτικές ιδιότητες:
Το φυτό είναι μαλακτικό στυπτικό και επουλωτικό σε πληγές, πρηξίματα, μώλωπες
και διαστρέμματα. Είναι φάρμακο κατά της χρόνιας φαρυγγίτιδας, για ηπατικές
διαταραχές κατά της διάρροιας, το τσάι του χωρίς να θερμανθεί ενεργεί
αποτελεσματικά, ακόμα και κατά του διαβήτη. Ως αντίδοτο, από τις έχιδνες, επηρεάζει την καρδιά, την ενδυναμώνει και
την προστατεύει. Αντιμετωπίσει προβλήματα με τα έντερα και το πάγκρεας, για την
αντιμετώπιση της διάρροιας και της δυσκοιλιότητας.
Θεραπευτικές ιδιότητες κατά Αλέξανδρο Φιλόπονο
Αρχαίο κείμενο: οἷον τὸ δίκταμνον ᾠκείωται
καρδίᾳ καὶ ταύτην ῥώννυσι καὶ διασώζει· ὁμοίως καὶ τὸ εὐπατόριον
τὸ ἧπαρ·
Σύγχρονη απόδοση: Το δίκταμνον είναι στενά συνδεδεμένο με την καρδιά
την οποία δυναμώνει και διασώζει. Έτσι είναι και το ευπατόριο για το ήπαρ.
( Δηλαδή το δίκταμνο είναι για την καρδιά και το ευπατόριο για το ήπαρ)
(Δίκταμο : ενδημικό φυτό της Κρήτης.)* 26
Θεραπευτικές ιδιότητες ευπατορίου κατά Γαληνό για
το συκώτι.
Αρχαίο κείμενο
: ὁποῖον δ' ἥπατι τὸ καλούμενον εὐπα-τόριον,
τοιοῦτον τῷ σπληνὶ τὸ σκολοπένδριον.
Σύγχρονη απόδοση : Όπως
είναι για το ήπαρ το ευπατόριον, έτσι είναι για τον σπλήνα το σκολοπένδριον.
(Με την έννοια ότι όπως είναι θεραπευτικό για το ήπαρ το ευπατόριον, έτσι
αντίστοιχα για τον σπλήνα είναι το σκολοπένδριον.)
Αναφερόμενο βότανο Σκολοπένδριον : Είναι το βότανο ασπλήνιο, σπληνόχορτο ή
σκορπιδόχορτο και είναι είδος φτέρης.*1
Άλλες θεραπευτικές ιδιότητες Ευπατορίου κατά Γαληνό, αντιπηκτικό,
καθαρτικό.
Αρχαίο κείμενο: [κγʹ. Περὶ εὐπατορίου.] Εὐπατόριον ἡ
πόα λε-πτομεροῦς καὶ τμητικῆς καὶ ῥυπτικῆς ἐστι δυνάμεως, ἄνευ θερμότητος ἐπιφανοῦς,
ὅθεν καὶ τὰς καθ' ἧπαρ ἐμφράξεις ἐκκαθαίρει. μετέχει δὲ καὶ στύψεως βραχείας,
δι' ἣν καὶ τόνον ἐντίθησι τῷ σπλάγχνῳ.
Σύγχρονη απόδοση : Το "εὐπατόριον" είναι μια πόα (βότανο)που έχει λεπτομερή δύναμη
(αραιωτική, ίσως αντιπηκτικό), τιμητική (διαλυτική δύναμη) και καθαρτική, άνευ
αξιοσημείωτης θερμότητος, όπου και τις
αποφράξεις του ήπατος καθαρίζει. Επίσης έχει και λίγη στυφάδα (στυπτική
ιδιότητα), η οποία μπορεί να επηρεάσει το σπλαχνο.*2
Σύγκριση πείραμα του Ευπατορίου κατά τον Γαληνό για αύξηση των θεραπευτικών ιδιοτήτων .
Αρχαίο κείμενο : [ιδʹ. Περὶ ἥπατος λύκου.] Τὸ δὲ ἧπαρ
τοῦ λύκου πολλάκις μὲν ἔβαλλον εἰς τὸ δι' εὐπατορίου φάρμακον ἡπατικὸν, οὐ μὴν ὑπεροχῆς τινος ἐπειράθην ἀξιολόγου, παραβάλλων αὐτῷ
τὸ χωρὶς τούτου σκευαζόμενον.
Σύγχρονη απόδοση: Το ήπαρ του λύκου πολλές φορές το πρόσθεσα στο ευπατόριον που
είναι θεραπευτικό φάρμακο για το ήπαρ,
το οποίο δοκίμασα χωρίς να εχει κάποια
σημαντική διαφορά στην απόδοσης, σε σύγκριση με αυτό που παρασκεύασα χωρίς
συκώτι λύκου.*3
Τρόπος παρασκευής της ρίζας του Ευπατορίου κατά τον Γαληνό σε καθαρτικό
για πλύσεις Διαδικασία επεξεργασίας.
Αρχαίο κείμενο: ὡσαύτως δὲ καὶ ἡ τῆς πενταφύλλου ῥίζα, ὑπὸ
δέ τινων εὐπατορίου λεγομένης καθεψηθεῖσα ἐν οἴνῳ ἢ γλήχωνος ἐπιπολὺ ἑψηθείσης ἀφεψήματι,
ἢ κέρας ἐλάφειον ἐν ὀξυκράτῳ ἑψηθὲν ἐπιπολὺ διακλύζου, ἢ κράμβης καυλοὺς τρεῖς
καὶ σώρεος 𐅻 βʹ. ἐν ὄξει ?? αʹ, μέχρι τὸ τρίτον
λειφθῇ ἑψήσας διακλύζου.
Σύγχρονη απόδοση: Όπως δε και η ρίζα της πενταφύλλου, έτσι και η
ρίζα του λεγόμενου ευπατορίου βρασμένη καλά σε κρασί ή αφέψημα γλήχωνος (φλισκούνι)1, πάρα πολύ καλά βρασμένου,
ή κέρατο ελαφιού βρασμένο πολύ καλά σε οξύκρατο (ξινός οίνος πολύ καλά
αναμεμιγμένος με νερό) για να πλύνεις /καθαρίσεις, ή τρείς μίσχους2 από λάχανο (ή
κραμπολάχανο) και σώρεος3[σώρυ-ώρεος
(γενική) ονομασία ορυκτού πιθανόν θειικός σίδηρος] β΄(2) σε σε όξο (ξίδι ή
αδύνατο ξινισμένο κρασί) α΄(μια φορα) και με αυτό που θα απομείνει από την
Τρίτη φορά βράστο και πλύνε/ καθάρισε.
1* : γλήχων, γλάχων ή βλήχων = το φλισκούνι. Υπάρχει και ο γληχωνίτης που είναι
κρασί παρασκευασμένο από φλισκούνι.
2* : καυλός είναι ο μίσχος, το στέλεχος του φυτού.
3* : η μόνη λέξη που σχηματίζει γενική
πτώση σώρεος είναι η λέξη σώρυ (πιθανόν θειικός Σίδηρος/ Ο θειικός σίδηρος στην
ιατρική χρησιμοποιείτε σε διάφορα σκευάσματα.*4
Κατά Γαληνό το ευπατόριο προστίθεται σε
άλλα βότανα για προβλήματα ύπατος αλλά και για τα κακάδια επι των έλκων του
στόματος .
Αρχαίο κείμενο: Πρὸς μὲν γὰρ τὰς ἡπατικὰς
διαθέσεις οἶδα ποτιζόμενον τὸ φάρμακον αὐτὸ καθ' ἑαυτὸ καὶ μιγνύμενον τῷ δι' εὐπατορίου.
εἰ δὲ καὶ πρὸς ἐσχάρας τὰς ἐντῷ στόματι πινόμενον ἁρμόττει, κατά τινα τῆς ὅλης
οὐσίας ἰδιότητα τῇ πείρᾳ χρὴ κρῖναι μόνον, περὶ ἧς οὐδὲν ἔχω φάναι μὴ
κεχρημένος αὐτοῖς ἐπὶ τῶν τοιούτων.
Σύγχρονη απόδοση: Σχετικά
με τις υπακτικές ασθένειες/ παθήσεις γνωρίζω ότι δίνεις να πιεί αυτό το ίδιο το
φάρμακο , αλλά και αναμεμειγμένο με αυτό του ευπατορίου. Όπου δε και για τα
κακάδια των πληγών (εσχαρωματα)1 εντός του στόματος αρμόζει να δίνεις να το
πιούνε, όπου μόνο μέσω της εμπειρίας
χρειάζεται να κριθεί σχετικά με την ιδιαίτερη φύση της όλης ουσίας, για την
οποία δεν έχω και κάτι να πω, έχοντας επάρκεια γνώσης σε αυτά τα θέματα * 1εσχάρωμα
: κακάδι που σχηματίζεται επί καυτηριασθέντος έλκους. *5
Κατά Γαληνό το ευπατόριο για το ήπαρ
είναι όπως η Μυροβάλανος για τον σπλήνα.
Αρχαίο κείμενο:
πάσχον γοῦν τὸ ἧπαρ πολλάκις εὐπατόριος ἡ βοτάνη ἀγωνιστικῶς ὠφέλησε,
καὶ ἡ μυροβάλανος τὸν σπλῆνα ὤνησε.
Σύγχρονη απόδοση: Για προβλήματα λοιπον του ήπατος, πολλες φορές το
βότανο ευπατόριο σημαντικά ωφέλησε και η μυροβάλανος τον σπλήνα θεράπευσε.
Αναφερόμενα βότανα : μυροβάλανος: αρωματικός καρπός (Λατινικά: glans unguentaria)*7
Κατά ψευδό Γαληνό το ευπατόριο γενικότερα για πόνους και προβλήματα
δοντιών.
Αρχαίο κείμενο:
[Πρὸς τὰ ἐν τοῖς ὀδοῦσι πάθη καὶ πρῶτον πρὸς ἀλγήματα….., ὁμοίως δὲ καὶ εὐπατορίου
ῥίζα καθεψηθεῖσα ἐν οἴνῳ, ἢ γλήχων βοηθεῖ.
Σύγχρονη απόδοση: Σχετικά με τα προβλήματα των δοντιων και πρωτίστως για
τους πόνους….., κατά τον ίδιο τρόπο η ρίζα του ευπατορίου βρασμένη σε κρασί ή
φλισκούνι(γλήχων) βοηθάει.8
Θεραπευτικές ιδιότητες κατά Διοσκουρίδη
για τις παθήσεις της κοιλιάς
Αρχαίο
κείμενο: δυσεντερικοὺς <δὲ> ὠφελεῖ
μὲν καὶ τὰ πρὸς κοιλιακοὺς ἀναγεγραμμένα, ἰδίως δὲ μετ' οἴνου λαμβανόμενα ἢ
στύμματός τινος ἁρμόζει· ἀγαλόχου 𐅻 αʹ, λελίσφακος, Εὐπατορίου
χυλὸς καὶ ἡ πόα, πενταφύλλου χυλὸς καὶ ἡ ῥίζα ξηρά, ὑποκιστίς, πρασίου χυλός,
σιδηρίτιδος τῆς Ἡρακλείας φύλλα καὶ ἡ ῥίζα, ἰτέας ῥίζα, συμφύτου ῥίζα καὶ ὁ
καρπὸς καὶ <τὰ> φύλλα· ὀξαλλίδος ὁ καρπός, νυμφαίας <ὁ> καρπός, ἀλθαίας
ῥίζης ἀφέψημα, Ἀχιλλείου πόας ἀφέψημα, βάτου χυλὸς καὶ τὸ ἀφέψημα τῶν καυλῶν,
γάλα ἑφθὸν αἴγειον, ἀλκέας ῥίζα, γναφάλλιον σὺν οἴνῳ αὐστηρῷ, ἐλατίνη μετὰ
λινοσπέρμου ἑψηθεῖσα καὶ πινομένη, ἐλάτης μυρεψικῆς ἀπόζεμα, Εὐπατορίου
σπέρματος 𐅻 αʹ σὺν οἴνῳ,
κέρατος ἐλαφείου 𐅻 αʹ μετ' οἴνου
καὶ μέλιτος
Σύγχρονη απόδοση : Αυτά ωφελούν άτομα που έχουν δυσεντερικά προβλήματα και τις
αναγραφόμενες παθήσεις της κοιλιάς, λαμβάνοντας τα με κρασί ή με το ανάλογο
στύμα (στυπτικό φάρμακο) Αγάλοχο ένα (α), λελίσφακος, τον χυμό του ευπατορίου
και την ίδια την πόα, τον χυμό του πεντάφυλλου και την αποξηραμένη ρίζα του,
υποκιστις, χυμος πρασίου (ίσως τραγοριγανου), τα φύλλα και την ρίζα της
σιδηρίτιδος Ηρακλείας(τσάι του βουνού ιτιας ρίζα, σύμφυτου ρίζα και ο καρπός
και τα φύλλα. Οξαλλίδος ο ο καρπός νυμφαιας ο καρπος αφέψημα από ρίζα αλθαίας, Αχχιλειου αφέψημα
τον χυμό της βάτου και αφέψημα από τους καυλούς ( τα στελέχη), βραστο
κατσικίσιο γάλα, ρίζα αλκέας, γναφάλλιον με κρασί αυστηρό (πιθανόν ξηρό, σε
αντίθεση προς το γλυκό), ελατίνη μαζι με λιναρόσπορο βρασμενη για πόση (να
πιεί), απόξεμα (αφέψημα) αρωματικής ελάτης, ένα σπόρο ευπατορίου με κρασί, ανα
κέρατο ελαφιού με κρασί και μέλι..*15
Θεραπευτικές ιδιότητες ευπατορίου κατά Διοσκουρίδη ως κατάπλασμα για
ηπατικές παθήσεις.
Αρχαίο κείμενο: στρόβιλοι,
ἐρέβινθοι, ἐρυθροδάνου ἢ Εὐπατορίου ῥίζα, θέρμων πικρῶν ἀφέψημα μετὰ πηγάνου καὶ
πεπέρεως πινόμενον καὶ ἔξωθεν ἐπιτιθέμενον, ἶρις, πιστακίου καρπός. καταπλασσόμενα
δὲ ὠφελεῖ ἡπατικούς·
Σύγχρονη απόδοση: Στρόβιλοι (κουκουνάρες), ερέβινθοι (ρεβύθια), ρίζα
από ριζάρι (Rubia tinctorum) ή
ευπατορίου, αφέψημα από πικρά λούπινα μαζί με απήγανο και πιπέρι για πόση και
για να εφαρμοστεί εξωτερικά, ίρις, καρπός φυστικιώ. Επιχριόμενα (εφαρμόζόμενα
ώς κατάπλασμα) βοηθάει σε άτομα με ηπατικές παθήσεις.
Επιχριόμενα
(εφαρμόζόμενα ώς κατάπλασμα) βοηθάει σε άτομα με ηπατικές παθήσεις. *16
Θεραπευτικές ιδιότητες κατά
Αρχιγένη ως αντίδοτο για τις Οχιές
Αρχαίο κείμενο: ὠφελεῖ καὶ ἡ ζωόπυρος ἀντίδοτος καὶ ἡ δι' ἐχιδνῶν
καὶ ἡ δι' εὐπατορίου καὶ ἡ διὰ σκορδίου καὶ ἡ διὰ δυῶν πεπέρεων
καὶ τοῖς ἀνωδύνοις.
Σύγχρονη απόδοση:
Το κείμενο
αναφέρεται σε αντίδοτα για την αντιμετώπιση του κατεψυγμένου ήπατος. Βοηθάει
και η ζωοπιρός αντίδοτο και το αντίδοτο για τις οχιές και το ευπατόριο και το
σκόρδο ως (αντιδοτο) με δύο είδη πιπεριών και γενικότερα καταπραΰνουν τις
οδύνες. Πιθανόν το κάθε ένα χωριστά είναι αντίδοτο. Δηλαδή πέρα από το βότανο
ευπατόριο, μπορεί να υπήρχε και αντίδοτο με ονομασία ευπατόριο που φτιαχνόταν
με ευπατόριο.*18
Θεραπευτικές ιδιότητες κατά Αρχιγένη για καθαρισμό των σπλάχνων με ευπατόριο
και συνδυασμό βοτάνων.
Αρχαίο κείμενο : εὐπατόριον
θέρμων τὸ ἀφέψημα μετὰ πηγάνου καὶ πεπέρεως ὕσσωπον ἰσόπυρον ναρδόσταχυς ἶρις
πιστακίου ὁ καρπὸς πράσιον ἀμύγδαλα πικρὰ δρακοντίου ἡ ῥίζα διακαθαίρει τὰ
σπλάγχνα πάντα·
Σύγχρονη απόδοση: "Ευπάτοριον , θερμων το εφέψημα μαζί με απήγανον
και πιπέρι, ύσσωπος, ισόπυρον, ναρδοστάχυς, ίρις καρπός φυστικίου, πράσιο,
πικραμύγδαλα, ρίζα δρακοντίου καθαρίζουν εντελώς όλα τα σπλαχνα.17
Θεραπευτικές ιδιότητες κατά Φιλούμενο.
Αρχαίο κείμενο: ὁρμὴν γὰρ ταῦτα
πάντα ὀξεῖαν λαμβάνοντα πρὸς τὴν ἐπιφάνειαν ἀνθίσταται τῷ ἰῷ καὶ πᾶσαν αὐτοῦ τὴν
δριμύτητα 4.3.1 ἐκλύει· ὡσαύτως δὲ καὶ σκορόδων καὶ κρομμύων καὶ πράσων ἐδωδή·
καὶ ταῦτα δὲ καὶ τὸ ὅλον τὰ δυσμετάβλητα καὶ δυσεξίτηλα – παρα- μένουσιν γὰρ αὐτῶν
αἱ ποιότητες ἐπὶ πλείους ἡμέρας – οὐ κατανικᾶ- ται οὐδὲ τρέπεται ὑπὸ τῆς
φθοροποιοῦ δυνάμεως, ἐκ δὲ τῶν ἐναν- 4.4.1 τίων κρατεῖν αὐτῆς πέφυκεν. εἰς τοῦτο
δὲ καὶ τῶν ἀντιδότων ἐστὶ 4.4.2 χρεία, καθάπερ τῆς θηριακῆς καὶ τῆς Εὐπατορίου
λεγομένης καὶ τῆς Μιθριδατείου καὶ πάσης ἄλλης, ἥτις ἐκ πλειόνων ἀρωμάτων εἴληφεν
4.5.1 τὴν σύστασιν· δυσμετάβλητα γὰρ φύσει πάντα τὰ ἀρώματα καὶ ταῖς δυνάμεσι
καὶ ταῖς οὐσίαις, διόπερ κρατεῖ τῶν ἐν τοῖς σώμασιν <ἰῶν>. τοιοῦτος μὲν
<οὖν> καὶ ὁ τῆς διαίτης τρόπος.
Σύγχρονη απόδοση : Αναφέρει ότι πίνουμε άκρατο
οίνο (χωρίς νερό) ή ζωρότερο (κρασί με λίγο νερό) η γλυκό κρασί και γάλα.
Παίρνοντας αυτά, με άμεση ορμητικότητα δραστικότητα αντιστέκονται στο δηλητήριο
που βρίσκεται στην επιδερμίδα τού σώματος και την όλη τοξικότητα αυτού (του
δηλητηρίου) αντιμετωπίζει. Το ίδιο γίνεται με τα σκόρδα, τα κρεμμύδια και τα
πράσα που θα φαγωθούν. Και σε αυτά δε, στο σύνολο τους οι ιδιότητες παραμένουνε
αμετάβλητες και αναλλοίωτες για αρκετές μέρες. Ούτε νικιέται ούτε καταστρέφεται
από την φθοροποιό δύναμη αλλά το αντίθετόν διατηρεί την φύση της. Για αυτό δε
και η χρήση των αντιδότων είναι ωφέλιμη όπως της θηριακής, της λεγομένης
ευπατορίου και του Μιθριδάτειου αντίδοτου και οποιαδήποτε αλλού τα αρώματα που
περιέχουν διατηρούν την σύσταση τους. Αναλλοίωτα από την φύση τους παραμένουν τα
αρώματα και οι ιδιότητες και οι ουσίες και γι αυτό αντιμετωπίζουν τα δηλητήρια
που μπαίνουν στο σώμα. Αυτή λοιπόν είναι η μέθοδος της δίαιτας (θεραπίας).*19
Θεραπευτικές ιδιότητες κατά Παύλο Μηδικό για αυτούς που έχουν μόνο
τρεμούλιασμα.
Αρχαίο κείμενο: ἁπλᾶ δὲ τρέμοντας
προποτιζόμενα ὠφελεῖ καστόριον, λαγωοῦ ἐγκέφαλος ἐσθιόμενος, ἀλθαίας ῥίζης ἀφέψημα,
δαμασωνίου φύλλων <δ> ἐν μελικράτῳ,
εὐπατόριον μεθ' ὕδατος ἐπικρατούσης δὲ τῆς ψύξεως καὶ τῷ Ζωσίμου
συγχρίσματι καὶ τοῖς πρὸς πάρεσιν ἀναγεγραμμένοις ἀκόποις καὶ συγχρίσμασι καὶ
φοινιγμοῖς χρησόμεθα καὶ γυμνασίοις τοῖς διὰ τρίψεως. καὶ τοὺς δι' οἰνοποσίαν δὲ
τρέμοντας ἀφεκτέον τοῦ οἴνου μέχρι τελείας ἀπαλλαγῆς.
Σύγχρονη απόδοση: Για αυτούς που έχουν μόνο τρεμούλιασμα ωφελεί να πιείς από πριν καστόριο
, εγκέφαλο λαγούγια φάγωμα, αφέψημα από την ρίζα της αλθαίας, 4 φύλλα
δαμασωνίου με μελικρατο, ευπατόριο με νερό για την αντιμετώπιση του κρυώματος
αλλα και το επίχριμα/ αλοιφή του Ζώσιμου και για παράλυση (χαλάρωση δυνάμεων)
τα σχετικά άκοπα (δυναμωτικά φάρμακα ή μαλακτικά) , χρησιμοποιούμε σχετικές
αλοιφές/ επιχρίσματα για τις κοκκινίλες/εκδορές του δέρματος αλλα και σψματικές
ασκήσεις με τριβή. Και αυτούς που τρέμουν ενεκα οινοποσίας, αποχή από το κρασί
μέχρι την ολοκληρωτική υποχώρηση (των συμπτωμάτων).*20
Κατά Παύλο Μηδικό για τις εμφράξεις του ήπατος
Αρχαίο κείμενο : πρὸς δὲ τὰς ψυχρὰς ἄριστα βοηθήματα, καὶ μᾶλλον, εἰ σὺν ὑγρότητι
ἢ ἐμφράξει γένοιντο τοῦ ἥπατος. ὑπὸ δὲ παχέων καὶ γλίσχρων χυμῶν τῆς ἐμφράξεως
γενομένης τήν τε μυάκανθαν καὶ μάλιστα τὸν ταύτης διδόναι καρπὸν καὶ δάφνης τῆς
ῥίζης τὸν φλοιὸν τό τε εὐπατόριον δι' ὀξυμέλιτος ἢ ἀφεψήματος θέρμων πικρῶν μετὰ
πηγάνου καὶ πεπέρεως·
Σύγχρονη απόδοση: Άριστα βοηθήματα (φάρμακα) για τις ψυχρές δυσκρασίες
(ανισοροπία χυμών σώματος) εάν είναι με υγρότητα ή γίνει έμφραξη του ήπατος.
Για την αντιμετώπιση των παχύρευστων και κοιλλωδων υγρών που δημιουργούνται
ένεκα της εμφραξης του ήπατος χρησιμοποιούμε μυακανθα (αγριο σπαραγγι) και
συγκεκριμένα τον καρπό, τον φλοιό της ρίζας της δάφνης, ευπατόριο με αξόμελο ή
αφέψημα πικρών λούπινων με απήγανο και πιπέρι..*21
Κατά Παύλο Μηδικό ως αντιπηκτικό καθαρτικό.
Αρχαίο κείμενο: Εὐπατόριον λεπτομεροῦς καὶ τμητικῆς ἐστι
δυνάμεως ἄνευ θερμότητος ἐπιφανοῦς· ὅθεν καὶ τὰς καθ' ἧπαρ ἐμφράξεις καθαίρει.
Σύγχρονη απόδοση :Το "εὐπατόριον" είναι μια πόα (βότανο)που εχει
λεπτομερή (αραιωτική, ίσως αντιπηκτικό) δύναμη, τμητική (διαλυτική δύναμη) και
καθαρτική, άνευ αξιοσημείωτης
θερμότητος, όπου και τις αποφράξεις του ήπατος καθαρίζει. *22
Θεραπευτικές ιδιότητες κατά ίδιο κείμενο από Αέτιο Αμιδηνό.
Αρχαίο κείμενο: Εὐπατόριον λεπτομεροῦς ἐστι καὶ ῥυπτικῆς
καὶ τμητικῆς δυνάμεως, ἄνευ θερμότητος ἐπιφανοῦς· ὅθεν καὶ τὰς καθ' ἧπαρ ἐμφράξεις
ἐκκαθαίρει.
Σύγχρονη απόδοση :Το "εὐπατόριον" είναι μια πόα (βότανο)που εχει
λεπτομερή (αραιωτική, ίσως αντιπηκτικό) δύναμη, τμητική (διαλυτική δύναμη) και
καθαρτική, άνευαξιοσημειωτης θερμότητος,
όπου και τις αποφράξεις του ήπατος καθαρίζει..*23
Θεραπευτικές ιδιότητες κατά Ορειβάσιο
για την σκλήρυνση του ήπατος
Αρχαίο κείμενο : εὐπατόριον μετὰ τοῦ τόνον ἐντιθέναι τῷ μορίῳ, θέρμων
πικρῶν ἀφέψημα μετὰ πηγάνου καὶ πεπέρεως πινόμενον καὶ τὸ ἄλευρον αὐτῶν
καταπλασσόμενον, κάπνιος μετὰ τοῦ τόνον ἐντιθέναι, νάρδου στάχυς πινομένη καὶ ἔξωθεν
ἐπιτιθεμένη, ἶρις, πιστακίου ὁ καρπός, πράσιον, ἀμύγδαλα. δρακοντίου ἡ ῥίζα
διακαθαίρει τὰ σπλάγχνα πάντα καὶ λεπτύνει τοὺς παχεῖς καὶ γλίσχρους χυμούς·
Σύγχρονη απόδοση : Του άγνου (λυγαριάς) ο σπόρος βοηθάει το σκιρρούμενο που
έχει σκλήρυνση) ήπαρ, αρνόγλωσσου (πεντάνευρου) αποξηραμένου την ρίζα, τον
καρπό και τα φύλλα, από την μυάκανθα και κυρίος τον σπόροκαι την ρίζα, για πόση
(να πιει) φλοιό της ρίζας της δάφνης τριώβολον (βάρος μισής δραχμής, 3,4/2=1,7
γραμμάρια) με κρασί ευώδη (αρωμτικό), ευπατόριο αφού φύγει η ατονία από το
μέλος (ήπαρ), αφέψημα από πικρά λούπινα με απήγανο και πιπέρι για πόση (να
πιεί), αλλά και το αλεύρι των πικρών λούπινων επιχριόμενο/ αλειφόμενο, κάπνιο-
φουμάρια ( Fumaria) αφού φύγει
η ατονία, νάρδο να πιει αλλα και να εφαρμόσει εξωτερικά, ίρις, καρπό φυστικιού,
πράσιο, αμύγδαλα. Η ρίζα του δρακοντίου καθαρίζει πλήρως και ολικά τα σπλάχνα,
αραιώνει τους παχύρευστους και κολλώδεις χυμούς.
Το κείμενο μίλάει για βότανα που ωφελούν το σκιρρούμενο ήπαρ. Σκιρρούμενο- από
το ρήμα σκιρώ= σκληρίνω. Σκλήρυνση ήπατος (πιθανόν να σχετίζεται με κίρρωση του
ήπατος)..*25
Θεραπευτικές ιδιότητες κατά Αλέξανδρο Φιλόπονο
Αρχαίο κείμενο: οἷον τὸ δίκταμνον ᾠκείωται καρδίᾳ καὶ ταύτην ῥώννυσι καὶ
διασώζει· ὁμοίως καὶ τὸ εὐπατόριον τὸ ἧπαρ·
Σύγχρονη απόδοση : Το δίκταμνον είναι
στενά συνδεδεμένο με την καρδιά την οποία δυναμώνει και διασώζει. Έτσι είναι
και το ευπατόριο για το ήπαρ.
( Δηλαδή το δίκταμνο είναι για την καρδιά και το ευπατόριο για το ήπαρ)
(Δίκταμο : ενδημικό φυτό της Κρήτης.)*26
Θεραπευτικές ιδιότητες κατά Θεσσαλό
Βότανο που λέγεται Διός Ευπατόριον και κατά άλλους λέγεται πενταδάκτυλος
Ο χυλός καταπολεμά την ληθαργία. Από την ρίζα του ευπατορίου φτιάχνεται χάπι
σφαιρικού σχήματος κατάλληλο για προβλήματα διάρροιας, λειεντερίας (νόσος κατά
την οποία η τροφή διέρχεται από τα έντερα χωρίς πέψη) αλλά και για κάθε άλλη
κοιλιακή πάθηση. 28
Τρόποι παρασκευής
Τρόποι παρασκευής κατά Ψευδο-Γαληνό
Αρχαίο κείμενο: [Ἡπατικὰ
ἐκλελεγμένα διὰ πείρας.] πεπέρεως κόκκους κʹ. λειώσας μετὰ οἴνου δίδου πιεῖν. ἄλλο.
ἀλόης 𐅻 δʹ. ἀσάρου, κόστου, εὐπατορίου, ἡδυσάρου,
μελιλώτου, μαστίχης, κρόκου, ὠκίμου σπέρμα ἀνὰ
βʹ. κόψας καὶ σήσας δίδου μετὰ εὐκράτου.
Σύγχρονη απόδοση : [Διαλεγμένες συνταγές φαρμάκων σχετικά με το
ήπαρ, δοκιμασμένες]. Κόκοι πιπεριού 20 κοπανίζοντας αυτούς μέχρι να γίνουν
λείοι μαζί με κρασί, δώσε για το πιούνε. Άλλη συνταγή : αλόης 4, βαλεριάνας,
κόστου, αγριμόνιο, τσεκουρωτή (Securigera securidaca (L.), μελίλωτο, μαστίχα,
κρόκο, σπόροι βασιλικού δύο ανά ένα. Αφού τα λιανίσεις κοσκίνισε τα και δώσ’ τα
μαζί με εύκρατο οίνο (κρασί αναμεμιγμένο σε καλή αναλογία και πόση)
Αναφερόμενα βότανα
πέπερι : πιπέρι pipir nigrum/
αλόη : αλόη aloe vera /
άσαρον: ασαρον το ευρωπαϊκό, νάρδο αγρία, κυκλάμινο, βαλεριάνα /
κόστου : (saussurea costus) /
ευπατορίου : Αγριμόνιο / ηδυσάρου : τσεκουρωτή ((Securigera securidaca (L.) /
μελίλωτο : μελίλωτο (Melilotus officinalis)
/
μαστίχα : μαστίχα / Pistacia lentiscus var.chia
κρόκος : κρόκος crocus sativus L
Ώκιμον : βασιλικός Ocimum basilicum*9
Τρόποι παρασκευής συντάγματος από τον Διοσκουρίδη Πεδάνιο για πληγές τράματα.
Αρχαίο
κείμενο: τὰ δὲ παλαιὰ ἀπουλοῖ πίτυος
φλοιὸς σὺν κηρωτῇ μυρσινίνῃ, ἢ διφρυγὲς λεῖον καταπασσόμενον, Εὐπατορίου
φύλλα
λεῖα σὺν ὀξυγγίῳ, θηλυπτερίδος ῥίζα λεία, ἰξὸς σὺν λιβανωτῷ, ἰὸς μετὰ διφρυγοῦς
ἴσου καὶ μετὰ κηρωτῆς μυρσινίνης, καδμεία μετὰ κηρωτῆς, Κενταύρειον <τὸ λεπτὸν>
χλωρὸν λεῖον, κισσοῦ ἄνθη μετὰ κηρωτῆς
Σύγχρονη απόδοση: Τα δε παλαιά (πιθανόν τραύματα / πληγές )
επουλώνει η φλούδα της πεύκης με έμπλαστρο /αλοιφή φτιαγμένο με μυρσίνη ή
διφρυγές (μέταλλο εξ ενώσεως χαλκού, Διοσκουρίδης) κάνοντας το σκόνη και επιρρίπτοντας
το, φύλλα Ευπατορίου τριμμένα μέχρι να γίνουν σκόνη μαζί με λίπος/ξίγκι,
θηλυπτερίδος (φτέρης) ρίζα κοπανισμένο μέχρι να γίνει σκόνη, ιξό μαζί με
λιβάνι, σκουριά χαλκού η σιδήρου με ίση ποσότητα διφρυγούς (μέταλλο εξ ενώσεως
χαλκού, Διοσκουρίδης) μαζί με έμπλαστρο/ αλοιφή φτιαγμένο από μυρσίνη, καδμεία
(χαλκός κομινευόμενος) με έμπλαστρο/αλοιφή από κερί, κενταύριο το λεπτό φρέσκο
λειασμένο (σκόνη), άνθη κισσού με αλοιφή κεριού.*13
Τρόποι παρασκευής
συντάγματος από τον Διοσκουρίδη Πεδάνιο για τρέμουλο.
Αρχαίο κείμενο: τρομώδεσι δὲ ἁρμόζει πινόμενα· καστόριον μετὰ μελικράτου, λαγωοῦ
ἐγκέφαλος ἑφθὸς ἐσθιόμενος, κράμβη ἑφθὴ
ἐσθιομένη, ἀλθαίας ῥίζης ἀφέψημα, δαμασωνίου φύλλων 𐅻 αʹ μετὰ μελικράτου, Εὐπατόριον
σὺν ὕδατι ἐπὶ πλεῖον πινόμενον.
Σύγχρονη απόδοση : Για καταστάσεις που υπάρχει τρέμουλο είναι κατάλληλα
να πίνονται, καστόριο με μελίκρατο, εγκέφαλο λαγού βρασμένο να φαγωθεί, λάχανο
βραστό να φαγωθεί, αφέψημα από την ρίζα
της αλθαίας ένα φύλλο δαμασωνίου μαζί με μελίκρατο. Ευπατόριο με περισσότερο νερό
για πόση (να το πιεί).
Αναφερόμενα βότανα και άλλα.
καστόριον : έκκριμα δύσοσμο από κάστορα (Διοσκουρίδης)
Μελίκρατον : μίγμα από μέλι με γάλα, νερό και κρασί.
Δαμασώνιο : φυτό ( alisma plantago)*14
Τρόποι παρασκευής συντάγματος από τον Διοσκουρίδη Πεδάνιο για προβλήματα
δυσεντερίας.
Αρχαίο κείμενο:
δυσεντερικοὺς <δὲ> ὠφελεῖ μὲν καὶ τὰ πρὸς κοιλιακοὺς ἀναγεγραμμένα, ἰδίως
δὲ μετ' οἴνου λαμβανόμενα ἢ στύμ-
ματός τινος ἁρμόζει· ἀγαλόχου 𐅻 αʹ, λελίσφακος, Εὐπατορίου
χυλὸς καὶ ἡ πόα, πενταφύλλου χυλὸς καὶ ἡ ῥίζα ξηρά, ὑποκιστίς, πρασίου χυλός,
σιδηρίτιδος τῆς Ἡρακλείας φύλλα καὶ ἡ ῥίζα, ἰτέας ῥίζα, συμφύτου ῥίζα καὶ ὁ
καρπὸς καὶ <τὰ> φύλλα· ὀξαλλίδος ὁ καρπός, νυμφαίας <ὁ> καρπός, ἀλθαίας
ῥίζης ἀφέψημα, Ἀχιλλείου πόας ἀφέψημα, βάτου χυλὸς καὶ τὸ ἀφέψημα τῶν καυλῶν,
γάλα ἑφθὸν αἴγειον, ἀλκέας ῥίζα, γναφάλλιον σὺν οἴνῳ αὐστηρῷ, ἐλατίνη μετὰ
λινοσπέρμου ἑψηθεῖσα καὶ πινομένη, ἐλάτης μυρεψικῆς ἀπόζεμα, Εὐπατορίου
σπέρματος 𐅻 αʹ σὺν οἴνῳ,
κέρατος ἐλαφείου 𐅻 αʹ μετ' οἴνου
καὶ μέλιτος
Σύγχρονη απόδοση : Αυτά ωφελούν άτομα που έχουν δυσεντερικά
προβλήματα και τις αναγραφόμενες παθήσεις της κοιλιάς, λαμβάνοντας τα με κρασί
ή με το ανάλογο στύμα (στυπτικό φάρμακο) Αγάλοχο ένα (α), λελίσφακος, τον χυμό
του ευπατορίου και την ίδια την πόα, τον χυμό του πεντάφυλλου και την
αποξηραμένη ρίζα του, υποκίστις, χυμός πρασίου (ίσως τραγορίγανου), τα φύλλα
και την ρίζα της σιδηρίτιδος Ηρακλείας(τσάι του βουνού ιτιάς ρίζα, σύμφυτου
ρίζα και ο καρπός και τα φύλλα. Οξαλλίδος ο ο καρπός νυμφαίας ο καρπός αφέψημα από ρίζα αλθαίας, Αχίλλειου αφέψημα
τον χυμό της βάτου και αφέψημα από τους καυλούς ( τα στελέχη), βραστό
κατσικίσιο γάλα, ρίζα αλκέας, γναφάλλιον (Gnaphalium Uliginosum) με κρασί αυστηρό (πιθανόν ξηρό, σε αντίθεση προς
το γλυκό), ελατίνη μαζί με λιναρόσπορο βρασμένη για πόση (να πιεί), απόξεμα
(αφέψημα) αρωματικής ελάτης, ένα σπόρο ευπατορίου με κρασί, ανά κέρατο ελαφιού
με κρασί και μέλι.*15
Τρόποι παρασκευής συντάγματος από τον Διοσκουρίδη Πεδάνιο ώς κατάπλασμα σε
άτομα με ηπατικές παθήσεις
Αρχαίο κείμενο:
στρόβιλοι, ἐρέβινθοι, ἐρυθροδάνου ἢ Εὐπατορίου ῥίζα, θέρμων πικρῶν ἀφέψημα μετὰ
πηγάνου καὶ πεπέρεως πινόμενον καὶ ἔξωθεν ἐπιτιθέμενον, ἶρις, πιστακίου καρπός. καταπλασσόμενα
δὲ ὠφελεῖ ἡπατικούς·
Σύγχρονη απόδοση: Στρόβιλοι (κουκουνάρες), ερέβινθοι (ρεβύθια), ρίζα από
ριζάρι (Rubia tinctorum) ή
ευπατορίου, αφέψημα από πικρά λούπινα μαζί με απήγανο και πιπέρι για πόση και
για να εφαρμοστεί εξωτερικά, ίρις, καρπός φυστικιώ. Επιχριόμενα (εφαρμόζόμενα
ώς κατάπλασμα) βοηθάει σε άτομα με ηπατικές παθήσεις.*16
Τρόποι παρασκευής κατά Αρχιγένη
για καθαρισμό όλων τον σπλάχνων .
Αρχαίο κείμενο : εὐπατόριον
θέρμων τὸ ἀφέψημα μετὰ πηγάνου καὶ πεπέρεως ὕσσωπον ἰσόπυρον ναρδόσταχυς ἶρις
πιστακίου ὁ καρπὸς πράσιον ἀμύγδαλα πικρὰ δρακοντίου ἡ ῥίζα διακαθαίρει τὰ
σπλάγχνα πάντα·
Σύγχρονη απόδοση: "Ευπάτοριον , θερμων το εφέψημα μαζί με απήγανον
και πιπέρι, ύσσωπος, ισόπυρον, ναρδοστάχυς, ίρις καρπός φυστικίου, πράσιο,
πικραμύγδαλα, ρίζα δρακοντίου καθαρίζουν εντελώς όλα τα σπλαχνα.*17
Τρόποι παρασκευής κατά Παύλο Μηδικό συντάγματος για αυτούς που έχουν μόνο
τρεμούλιασμα.
Αρχαίο κείμενο : ἁπλᾶ δὲ τρέμοντας προποτιζόμενα ὠφελεῖ καστόριον, λαγωοῦ
ἐγκέφαλος ἐσθιόμενος, ἀλθαίας ῥίζης ἀφέψημα, δαμασωνίου φύλλων <δ> ἐν μελικράτῳ, εὐπατόριον
μεθ' ὕδατος ἐπικρατούσης δὲ τῆς ψύξεως καὶ τῷ Ζωσίμου
συγχρίσματι καὶ τοῖς πρὸς πάρεσιν ἀναγεγραμμένοις ἀκόποις καὶ συγχρίσμασι καὶ
φοινιγμοῖς χρησόμεθα καὶ γυμνασίοις τοῖς διὰ τρίψεως. καὶ τοὺς δι' οἰνοποσίαν δὲ
τρέμοντας ἀφεκτέον τοῦ οἴνου μέχρι τελείας ἀπαλλαγῆς.
Σύγχρονη απόδοση : Για αυτούς που έχουν μόνο τρεμούλιασμα ωφελεί να πιείς από
πριν καστόριο , εγκέφαλο λαγούγια φάγωμα, αφέψημα από την ρίζα της αλθαίας, 4
φύλλα δαμασωνίου με μελικρατο, ευπατόριο με νερό για την αντιμετώπιση του
κρυώματος αλλα και το επίχριμα/ αλοιφή του Ζώσιμου και για παράλυση (χαλάρωση
δυνάμεων) τα σχετικά άκοπα (δυναμωτικά φάρμακα ή μαλακτικά) , χρησιμοποιούμε
σχετικές αλοιφές/ επιχρίσματα για τις κοκκινίλες/εκδορές του δέρματος αλλα και
σψματικές ασκήσεις με τριβή. Και αυτούς που τρέμουν ενεκα οινοποσίας, αποχή από
το κρασί μέχρι την ολοκληρωτική υποχώρηση (των συμπτωμάτων).20
Τρόποι παρασκευής συντάγματος κατά Παύλο Μηδικό για την αντιμετώπιση των παχύρευστων
και κοιλλωδων υγρών που δημιουργούνται ένεκα της εμφραξης του ήπατος.
Αρχαίο κείμενο: πρὸς δὲ τὰς ψυχρὰς ἄριστα βοηθήματα, καὶ μᾶλλον, εἰ σὺν ὑγρότητι
ἢ ἐμφράξει γένοιντο τοῦ ἥπατος. ὑπὸ δὲ παχέων καὶ γλίσχρων χυμῶν τῆς ἐμφράξεως
γενομένης τήν τε μυάκανθαν καὶ μάλιστα τὸν ταύτης διδόναι καρπὸν καὶ δάφνης τῆς
ῥίζης τὸν φλοιὸν τό τε εὐπατόριον δι' ὀξυμέλιτος ἢ ἀφεψήματος θέρμων πικρῶν μετὰ
πηγάνου καὶ πεπέρεως·
Σύγχρονη απόδοση :Άριστα βοηθήματα (φάρμακα) για τις ψυχρές δυσκρασίες
(ανισοροπία χυμών σώματος) εάν είναι με υγρότητα ή γίνει έμφραξη του ήπατος.
Για την αντιμετώπιση των παχύρευστων και κοιλλωδων υγρών που δημιουργούνται
ένεκα της εμφραξης του ήπατος χρησιμοποιούμε μυακανθα (αγριο σπαραγγι) και
συγκεκριμένα τον καρπό, τον φλοιό της ρίζας της δάφνης, ευπατόριο με αξόμελο ή
αφέψημα πικρών λούπινων με απήγανο και πιπέρι.
Αναφερόμενα βοτανα και άλλα.
οξόμελο είναι μίγμα μελιού με ξύδι..*21
Κατά Παύλο Μηδικό το ευπατόριο είναι αντιπηκτικό καθαρτικό όπου και τις
αποφράξεις του ήπατος καθαρίζει.
Αρχαίο κείμενο: Εὐπατόριον
λεπτομεροῦς καὶ τμητικῆς ἐστι δυνάμεως ἄνευ θερμότητος ἐπιφανοῦς· ὅθεν καὶ τὰς
καθ' ἧπαρ ἐμφράξεις καθαίρει.
Σύγχρονη απόδοση :Το "εὐπατόριον" είναι μια πόα (βότανο)που εχει
λεπτομερή (αραιωτική, ίσως αντιπηκτικό) δύναμη, τμητική (διαλυτική δύναμη) και
καθαρτική, άνευαξιοσημειωτης θερμότητος,
όπου και τις αποφράξεις του ήπατος καθαρίζει. 22
Τρόποι παρασκευής κατά Ορειβάσιο για
κίρρωση του ήπατος.
Αρχαίο κείμενο: εὐπατόριον μετὰ τοῦ τόνον ἐντιθέναι τῷ μορίῳ, θέρμων πικρῶν
ἀφέψημα μετὰ πηγάνου καὶ πεπέρεως πινόμενον καὶ τὸ ἄλευρον αὐτῶν
καταπλασσόμενον, κάπνιος μετὰ τοῦ τόνον ἐντιθέναι, νάρδου στάχυς πινομένη καὶ ἔξωθεν
ἐπιτιθεμένη, ἶρις, πιστακίου ὁ καρπός, πράσιον, ἀμύγδαλα. δρακοντίου ἡ ῥίζα
διακαθαίρει τὰ σπλάγχνα πάντα καὶ λεπτύνει τοὺς παχεῖς καὶ γλίσχρους χυμούς·
Σύγχρονη απόδοση : Του άγνου (λυγαριάς) ο σπόρος βοηθάει το σκιρρούμενο που
έχει σκλήρυνση) ήπαρ, αρνόγλωσσου (πεντάνευρου) αποξηραμένου την ρίζα, τον
καρπό και τα φύλλα, από την μυάκανθα και κυρίος τον σπόροκαι την ρίζα, για πόση
(να πιει) φλοιό της ρίζας της δάφνης τριώβολον (βάρος μισής δραχμής, 3,4/2=1,7
γραμμάρια) με κρασί ευώδη (αρωμτικό), ευπατόριο αφού φύγει η ατονία από το
μέλος (ήπαρ), αφέψημα από πικρά λούπινα με απήγανο και πιπέρι για πόση (να
πιεί), αλλά και το αλεύρι των πικρών λούπινων επιχριόμενο/ αλειφόμενο, κάπνιο-
φουμάρια ( Fumaria) αφού φύγει
η ατονία, νάρδο να πιει αλλα και να εφαρμόσει εξωτερικά, ίρις, καρπό φυστικιού,
πράσιο, αμύγδαλα. Η ρίζα του δρακοντίου καθαρίζει πλήρως και ολικά τα σπλάχνα,
αραιώνει τους παχύρευστους και κολλώδεις χυμούς.
Το κείμενο μίλάει για βότανα που ωφελούν το σκιρρούμενο ήπαρ. Σκιρρούμενο- από
το ρήμα σκιρώ= σκληρίνω. Σκλήρυνση ήπατος (πιθανόν να σχετίζεται με κίρρωση του
ήπατος).25
Τρόποι παρασκευής κατά Αλέξανδρο
Αντίδοτο (φαρμακευτική συνταγή) για το ήπαρ, σχετικά με τις ισχυρές
αποφράξεις του ήπατος και σκιρρώδεις διαθέσεις ( δημιουργία σκληρύνσεως / όγκων
στο ήπαρ που έχει δοκιμαστεί.
Ευπατορίου 1ουγγια (27,88 γραμμάρια)
Για την απόφραξη του ήπατος βάζουμε ξήριον (σκόνη αποξηραντική που τοποθετείται
στα έλκη) που έχει δοκιμαστεί, το οποίο πολλές φορές έχω δώσει. Κόστος (costus),
ευπατορίου από δύο μέρη , πιπεριού ένα μέρος.
Να δίνεται για 3 ημέρες με μισή κοτύλη Ασκαλωνίτη οίνο (πιθανόν κρασί από την περιοχή
της Ασκάλωνος). (Μισή κοτύλη = 0.27 λίτρα). Αυτός που το παίρνει, το τοποθετεί
στο δεξιό πλευρό για μισή ώρα και
ακριβώς το ίδιο κατά το βραδάκι. Αυτός που θα το πάρει να απέχει από ξίδι από
(λουτρά) μπάνια, όσπρια, λαχανικά, γογγύλια, (είδος λάχανου) και άλλα και
γενικά όσα φέρνουν αέρια (κλανιές).*27
Τρόποι παρασκευής κατά Θεσσαλό
Αρχαίο κείμενο : Βοτάνη Διὸς εὐπατόριον λεγομένη, κατὰ δέ τινας πενταδάκτυλος
Ταύτης ὁ μὲν
χυλὸς ποιεῖ ληθαργικοῖς· εἰς καταπότιον σκευάζεται δὲ οὕτως· στάχυος δρ. βʹ,
κασσίας συρίγγος δρ. δʹ, ὀποπάνακος δρ. βʹ, λυγιστικοῦ δρ. κʹ, μελανθίου δρ.
δʹ. ταῦτα ποιήσας λεῖα ἀναλάμβανε τῷ χυλῷ καὶ ποίει καταπότια ἄγοντα ἡμίδραχμον
καὶ δίδου {καὶ} μετὰ ὕδατος κυάθου αʹ. καὶ μετὰ ῥοδίνου σμιγνύμενος καὶ ἀλειφόμενος
ὠφελεῖ. σκευάζεται δὲ καὶ διὰ τῆς ῥίζης τροχίσκος πρὸς διαρροϊκοὺς καὶ
λυεντερικοὺς καὶ εἰς πᾶσαν κοιλιακὴν διάθεσιν οὕτως· μύρτων λευκῶν δρ. ιβʹ, ῥοῦ
Συριακοῦ δρ. κδʹ, σιδίων ῥοᾶς κεκομμένων καὶ σεσημένων δρ. κδʹ, τῆς ῥίζης τῆς
βοτάνης δρ. κʹ. ταῦτα λεῖα ποιήσας ἀναλάμβανε {ἐν} αὐστηροτάτῳ οἴνῳ καὶ ποίει
τροχίσκους ἄγοντας ἀνὰ δρ. μίαν καὶ τοῖς μὲν πυρέσσουσι δίδου αʹ ⌊τροχίσκον⌋ ἐνιεὶς ὕδατι, τοῖς δὲ ἀπυρέτοις ἐν οἴνῳ· ἵστησι ⌊γὰρ⌋ τὰ ῥεύματα τῆς κοιλίας παραχρῆμα. πλεῖον δὲ τοῦ ἑνὸς τροχίσκου μὴ δίδου,
⌊ἐπεὶ μέλλεις⌋ ζητεῖν πάλιν πῶς χαλάσεις τὴν κοιλίαν.
Σύγχρονη απόδοση : Βότανο που λέγεται Διός
Ευπατόριον και κατά άλλους λέγεται πενταδάκτυλος. Ο χυλός καταπολεμά την
ληθαργία.
Το χάπι του φτιάχνεται έτσι: σιτάρι 6,8 γραμμάρια ( το στάχυ μπορεί να σημαίνει και νάρδου στάχυ), ξύλο
κανέλα, 13,6γρ. οποπάνακας γρ. 6,8
(χυμός πανάκειας, λυγιστικό 68 γραμμάρια, μελάνθιο 13,6 γρ. Αυτά κάνε τα
λεία/χυλό και φτιάξε χάπια βάρους 1,7 γραμμαρίων και δώστα μαζί με νερό 0,046 λίτρα
(έναν κύαθο). Μετά αναμεμιγμένο με ρόδινο (τριαντάφυλλο) και αλειφόμενο
βοηθάει. Από την ρίζα του ευπατορίου φτιάχνεται χάπι σφαιρικού σχήματος
κατάλληλο για προβλήματα διάρροιας, λειεντερίας (νόσος κατά την οποία η τροφή
διέρχεται από τα έντερα χωρίς πέψη) αλλά και για κάθε άλλη κοιλιακή πάθηση. Φτιάχνεται
έτσι : μύρτα λευκά 41 γραμ., ρούς
Συριακός 82 γραμ., φλοιός του καρπού της ροδιάς κομμένος σε κομματάκια που έχει
σαπίσει 82γραμ., ρίζα ευπατορίου 68 γραμ. και αυτά όλα μαζί κοπανισμένα (σε
γουδί) κάνε τα χυλό και μαζί με αυστηρό (αντίθετο του γλυκού – ξηρός) οίνο φτιάξε
σφαιρικά χάπια (τροχίσκους) βάρους μιας δραχμής (3,4 γραμμαρίων) και σε αυτούς
που έχουν πυρετό δώσε ένα τροχίσκο μαζί με νερό και σε αυτούς που δεν πυρετό (απύρετοι)
δώστο μαζί με κρασί. Αυτό σταματά αμέσως τα υγρά ρεύματα της κοιλιάς (απεκκρίσεις
στομάχους. Περισσότερο του ενός τροχίσκου μη δώσεις γιατί θα χρειαστεί να βρεις
εκ νέου τρόπο να χαλαρώσεις την κοιλία (να αντιμετωπίσεις το υγρά που θα ξανατρέξουν).
*28
Τρόποι παρασκευής από συνταγές συγχρόνων βοτανικών.
Πίτουρα και
φύλλα. Για πρηξίματα, διαστρέμματα και μώλωπες,
παρασκευάζεται ένα μείγμα με ξύδι, πίτουρα και φύλλα αγριμόνιου, σε ίσα μέρη,
και ψήνεται σε χαμηλή θερμοκρασία, ώσπου να γίνουν μία πάστα. Η πάστα αυτή
τοποθετείται στα μέρη που πάσχουν και αυτό επαναλαμβάνεται μέχρι να
θεραπευτούν.
Ξερά φύλλα . Για γαργάρες με το
αφέψημα του φυτού χρησιμοποιούμε 100 γρ. ξερά φύλλα σε 1 λίτρο νερό, τα
βράζουμε ώσπου να μείνει το 1/3 και προσθέτουμε 50 γρ. μέλι.
Χρησιμοποιείται σε ατμόλουτρα.
Για εσωτερική χρήση
χρησιμοποιείται έγχυμα των φύλλων (5-15 γρ. σε 500 γρ. βραστό νερό) ή εκχύλισμα
του φυτού (1 μέρος σε 2 μέρη νερού).
Το έγχυμα των φύλλων του είναι κατά της ημικρανίας,
της δυσπεψίας και της διάρροιας. Επίσης με αφέψημα του αγριμόνιου προτείνονται
οι γαργάρες για τον καθαρισμό της φωνής. Βράζουμε 30 με 50 γραμμάρια σε ένα
λίτρο νερό και πίνουμε τρεις φορές την μέρα από ένα φλυτζάνι ανάμεσα στα
γεύματα.
Αν αφήσουμε την ρίζα του να μουλιάσει σε νερό φέρνει ανακούφιση στην
δυσκοιλιότητα και τονώνει το συκώτι.
Εξωτερικά, το έγχυμά του χρησιμοποιείται σαν λοσιόν για το μολυσμένο
βλεννογόνο του στόματος και του λάρυγγα και για τοπικές εφαρμογές σε πληγές.
Κατάπλασμα Σε περιπτώσεις με πρηξίματα, στραμπούληγμα ή μώλωπες,
μπορεί να παρασκευασθεί μία πάστα με ξίδι, πίτουρα και φύλλα αγριμόνιου.
Καλλιέργεια: Μπορεί να καλλιεργηθεί
σε πλούσια χώματα που διατηρούν την υγρασία.
Προφυλάξεις: Το αγριμόνιο, είναι ασφαλές μη τοξικό, αν σας τσιμπήσουν
έντομα ή ακόμα και φίδι ή σαύρα το αγριμόνιο θα σας βοηθήσει μέχρι να πάτε στον
γιατρό. Και αυτό επειδή είναι στυπτικό και βοηθάει στην επούλωση των πληγών. Δεν
πρέπει να παίρνετε μεγάλες ποσότητες γιατί μπορεί να προκαλέσει δυσκοιλιότητα.
ΠΗΓΗ: Από το υπό έκδοσιν βιβλίο του Ελ. Μακριδόπουλου. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ,
12.4.2024.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-Παραπομπές
1. Galenus Med.,
De methodo medendi libri xiv Volume 10, page 920, line 15
2. Galenus Med., De simplicium medicamentorum temperamentis ac
facultatibus libri xi Volume 11, page 879, line 1
3. Galenus Med., De
simplicium medicamentorum temperamentis ac facultatibus libri xi Volume 12,
page 336, line 17
4. Galenus Med., De compositione medicamentorum secundum locos libri x
Volume 12, page 856, line 6
5. Galenus Med., De compositione medicamentorum secundum locos libri x
Volume 12, page 955, line 4
6. Galenus Med., De compositione
medicamentorum secundum locos libri x
Volume 13, page 204, line 11
7. Galenus Med., De theriaca ad Pisonem Volume 14, page 228,
line 3
8. Pseudo-Galenus Med., De remediis parabilibus libri iii Volume 14, page 354, line 18
9
Pseudo-Galenus Med., De remediis parabilibus libri iii Volume 14, page
529, line 12
10.
Pseudo-Galenus Med., De succedaneis liber Volume 19, page 729, line 16
11. Dioscorides Pedanius
Med., De materia medica Book 2, chapter 176, section 3, line 4
12. Dioscorides Pedanius Med.,
De materia medica Book 4, chapter 41, section 1, line 1
13. Dioscorides Pedanius
Med., Euporista vel De simplicibus medicinis Book 1, chapter 173, section 1,
line 2
14. Dioscorides Pedanius Med.,
Euporista vel De simplicibus medicinis Book 1, chapter 224, section 1, line 4
15. Dioscorides Pedanius Med., Euporista
vel De simpl me Book 2, chapter 50, section 1, line 3
16. Dioscorides Pedanius
Med., Euporista vel De simpl me Book 2, chapter 60, section 4, line 4
17. Archigenes Med., Fragmenta Page 13, line 21
18. Archigenes Med., Fragmenta Page 13, line 34
19. Philumenus Med., De venenatis animalibus eorumque
remediis Chapter 4, section 4, line 2
20. Paulus Med., Epitomae medicae libri septem Book
3, chapter 21, section 1, line 27
21. Paulus Med., Epitomae medicae libri
septem Book 3, chapter 46, section 5, line 3
22. Paulus Med., Epitomae medicae libri
septem Book 7, chapter 3, section 5, line 118
23. Aëtius Med., Iatricorum liber i Chapter 150,
line 1
24. Oribasius Med., Collectiones medicae (lib.
1-16, 24-25, 43-50) Book 11, chapter epsilon, section 20, line 1
25. Oribasius Med., Synopsis ad Eustathium
filium Book 9, chapter 18, section 7, line 4
26. Alexander Phil., Problemata (lib. 1-2)
[Sp.] Book 1, section 152, line 9
27. Alexander Med., Therapeutica Volume 2, page
393, line 11- 15
28. Thessalus Astrol., Med., De virtutibus
herbarum (e cod.Paris. gr. 2502 + Vindob. med. gr. 23) Book 2, chapter 4,
section t, line 1
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook