Του Γιώργου Λεκάκη
Ο Μάρκος Αυγέρης (λογοτεχνικό
ψευδώνυμο του Γεωργίου Ν. Παπαδόπουλου) εγεννήθη το 1884 στην Καρίτσα Ιωαννίνων
Ηπείρου(*), όπου είχε εγκατασταθεί η μητέρα του, η οποία είχε προσβληθεί από
φυματίωση.
Ο πατέρας του ήταν
φαρμακοποιός στα Ιωάννινα και αγωνιστής του Μακεδονικού Αγώνος.
Αποφοίτησε ως ιατρός το 1907
από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάσθηκε σε διάφορες κλινικές
των Αθηνών.
Υπηρέτησε ως έφεδρος ανθυπίατρος
στον στρατό για 6 συνολικά χρόνια την περίοδο 1912 - 1922.
Το 1926 διορίσθηκε
επιθεωρητής υγιεινής στο Υπουργείο Εργασίας. Την διετία 1928 - 1929 μετέβη
αρχικώς στο Παρίσι, για μετεκοαίδευση και σπουδές στην Επαγγελματική Υγιεινή. Αργότερα
στην Γερμανία, όπου ασχολήθηκε με τον θεσμό των Κοινωνικών Ασφαλίσεων.
Το 1933 νυμφεύθηκε την
Γαλάτεια Καζαντζάκη-Αλεξίου, αδελφή της Έλλης Αλεξίου και πρώτη σύζυγο του
Νίκου Καζαντζάκη.
Επήρε ενεργό μέρος στην
Αντίσταση κατά την διάρκεια της Κατοχής. Εξ αιτίας των πολιτικών και
ιδεολογικών πεποιθήσεών του, και για την συμμετοχή του στο ΕΑΜ, απολύθηκε από
το Υπουργείο Εργασίας, το 1947, όπου υπηρετούσε ως Επιθεωρητής της Υγιεινής της
Εργασίας από το 1926.
Ασχολήθηκε με την ποίηση, το
θέατρο, την κριτική και το δοκίμιο.
Η πρώτη του εμφάνιση στα
ελληνικά γράμματα έγινε από τις στήλες του «Νουμά», με το ποίημα «Η βάβω η
Τασιά» το 1904.
Ας το απολαύσουμε:
Σαν ήρθαν άμετροι οι οχτροί
το πήραν τ’ όμορφο καστρί.
Έσυραν σκλάβους νιούς και νιές,
πήραν κι ασήμια θημωνιές.
Κι ο οχτρός το Γιάννο αποθυμά,
μα εκειός στο σπήτι πολεμά,
γύρω τριγύρω έχουν ερτή
κι αυτός αλάργα τους κρατεί.
Κοντά του η βάβω του η Τασιά,
βάνει καινούργια φορεσιά
κι η νειά γυναίκα του η Μαρώ
κάνει στο κόνισμα σταυρό
και τ’ άστρι η κόρη του Αυγή
σκυμμένη κάνει προσευχή.
Σαν φόρεσε την φορεσιά,
του είπεν η βάβω η Τασιά:
-Άκου παιδί μου εσύ Γιαννιά,
μη μας μολέψουν τη γενιά.
Έχεις γυναίκα πούνε νιά
κι έχεις κοπέλα παρανιά,
δόσε σε μας μια μαχαιργιά
κι ύστερα βάλε μας φωτιά
και μεσ’ στην πρώτη την αυγή
πετάξου εσύ μες στη σφαγή.
-Μάνα μου, δός μου την ευχή.
-Μ’ όλη μου, γιε μου την ψυχή,
αρκούδι να `βγεις το ταχύ!
Κατάστηθα την μαχαιργιά,
εδέχτηκε ύστερα η γρηγιά.
Κι η νειά γυναίκα του η Μαρώ,
τον άσπρο έδωκε λαιμό
κάτω απ’ τα ολόξανθα μαλλιά,
κοντά στις δυο σειρές φλουργιά.
Και μεσ’ στα χέργια η Αυγή κρατεί
την ολοδάκρυτη μορφή
και στη θερμή τη προσευχή
έφυγε η άσπρη της ψυχή.
Κι εκεί που στάθηκε η Τασιά
γίνηκεν ύστερα Εκκλησιά.
Κι εκεί που σφάχτηκε η Μαρώ
σταίνουν οι νειοί κι οι νειές χορό.
Κι εκεί που πλάγιασ’ η Αυγή,
πλήθος τα κρίνα εκεί έχουν βγη…
Την ίδια χρονιά ο Κ.
Χρηστομάνος ανέβασε στην «Νέα Σκηνή» το θεατρικό «Μπροστά στους ανθρώπους».
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ του:
Τραγούδι της τάβλας, 1908
Ο Σικελιανός, η ποίηση του,
το θέατρό του, κριτικός απόλογος, 1952
Κριτικά – Αισθητικά –
Ιδεολογικά, έκδ. Βουκουρέστι, 1959
Εισαγωγή στην νεοελληνική
λογοτεχνία και Η ελληνική ποίηση, Βουκουρέστι, 1964
Άπαντα, τόμοι τρεις, Αθήνα,
1964 - 1966
Ξένοι λογοτέχνες, Αθήνα, 1966
Έλληνες λογοτέχνες, Αθήνα,
1966
Η παγκόσμια έρις, Αθήνα, 1967
(;)
Αντίδρομα και παράλληλα,
ποιήματα, εκδ. Ιωλκός, Αθήνα, 1969
Φωνές της νύχτας, δώδεκα
ποιήματα, Αθήνα, 1970
Εισαγωγή στην ελληνική
ποίηση, Αθήνα, 1971
Θεωρήματα, Αθήνα, 1972.
Το 1921 μετέφρασε τους «Άθλιους» του Β. Ουγκώ.
Κατά την Μικρασιατική
Καταστροφή χρησιμοποιώντας τις αφηγήσεις του Βασιλείου Κοτρώτσου, ενός Έλληνος
αεροπόρου, ο οποίος αιχμαλωτίσθηκε από τους Τούρκους - ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης "Παγκόσμια Ιστορία των Πτήσεων" - έγραψε ανώνυμα το
πεζογράφημα με τίτλο «Από την αιχμαλωσία – Κατά το ημερολόγιο του αιχμαλώτου
αεροπόρου Β.Κ.». Εξεδόθησαν εν Αθήναις το 1923.[1] Έργο το
οποίο συγκρίνεται, ως προς το αντιπολεμικό και ρεαλιστικό του ύφος, με την «Ζωή
εν Τάφω» του Στρ. Μυριβήλη και το «Νούμερο 31328» του Ηλ. Βενέζη. Στα χρόνια
του Μεσοπολέμου, σταμάτησε να γράφει. Επανήλθε στην μάχιμη λογοτεχνία στα
χρόνια γερμανο-ιταλικής Κατοχής (1941–1944).
Το σύνολο του ποιητικού του έργου κυκλοφόρησε συγκεντρωμένο σε έναν τόμο με τίτλο «Άπαντα Ποιητικά» (εκδ. Κέδρος, 1975).
Πέθανε τον Ιούνιο του 1973.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Ανθολογία ελληνικης ποιησης». Γ. Λεκάκης "ΗΠΕΙΡΟΣ, η γωνιά που πέτρωσε στο 5"(*). ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.5.2024.
«Για τη
διδασκαλία, όχι για τον παπά»...
Η χούντα του
1967 βρήκε την Ελλη Αλεξίου και τον Μάρκο Αυγέρη στο νοικιασμένο διαμέρισμά
τους, στην οδό Θεσπρωτέως (πάροδος λ. Αλεξάνδρας). Δεν τους συνέλαβαν, αλλά και
δεν τους άφηναν σε ησυχία.
Τακτικές οι επισκέψεις των
«μπάτσων». Σε μια μάλιστα απ' αυτές κάναν άνω-κάτω το σπίτι. Ο Αυγέρης φαινόταν να το γλεντούσε. «Οσο κι αν
ψάχνετε, τη μυστική κρύπτη δεν θα τη βρείτε!», τους λέει. «Γιατί;». «Γιατί την
έχω εδώ !», απαντάει και δείχνει το κρανίο του...
Οι «μπάτσοι», πάντως, είχαν
ένα λόγο να τον αντιμετωπίζουν με κάποιο σεβασμό. Ο Αυγέρης
είχε την τύχη ή την ατυχία το πραγματικό του όνομα να είναι ίδιο με του
δικτάτορα: Γεώργιος Παπαδόπουλος -κι αυτό αναγραφόταν στην ταυτότητά του. Το
Μάρκος Αυγέρης ήταν το φιλολογικό του
ψευδώνυμο.
«Ποιος θα διώξει από πάνω μας τα δαιμονικά
τάγματα που μας αλωνίζουν;» αναρωτιόταν στο ποίημά του «Ζητάω τη λέξη», στη
συλλογή «Φως της νύχτας», που κυκλοφόρησε το 1970 από τον «Κέδρο».
Δεν έζησε να δει τα δαιμονικά
να φεύγουν. Ούτε την κατάρρευση του κοινωνικού συστήματος που υπερασπιζόταν.
Πέθανε στις 8 Ιουνίου του 1973 (πριν 30 χρόνια, ακριβώς σαν αύριο) και θάφτηκε
στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών, στον ίδιο τάφο με τη σύντροφό του Γαλάτεια
Καζαντζάκη, που «έφυγε» το 1962, όπως και η Ελλη Αλεξίου
(αδελφή, ως γνωστόν, της Γαλάτειας), που ακολούθησε το 1988.
«Μα 'γώ δεν κλαίω τον ποιητή
με τις "Φωνές της νύχτας" / ουδέ κλαίω τον στοχαστή που υπέροχα
στοχάστη / μόν' κλαίω τον αγωνιστή που λευτεριά δεν είδε», γράφει η Βούλα
Δαμιανάκου στο «Μοιρολόι για τον Μ. Αυγέρη», που περιλαμβάνεται στον τόμο
«Αφιέρωμα στον Μάρκο Αυγέρη» («Κέδρος» 1976). Στερνή του επιθυμία ήταν να
γραφτεί στον τάφο του η φράση: «Ελαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση». Και γράφτηκε,
μολονότι ήταν ακόμη χούντα.
Εφυγε πλήρης ημερών, στα 89
του χρόνια, με τον καημό ότι ο τόπος του ζούσε ακόμη κάτω από το ζόφο της
δικτατορίας, αλλά όχι ολότελα πικραμένος. «Έχω ζήσει όλη την ιστορία της
ανθρωπότητας», είχε πει σε μια κουβέντα με τον Κώστα Σταματίου.
Κορυφαίος, κατά γενική
εκτίμηση, της μαρξιστικής κριτικής (πρύτανη, τον είχε χαρακτηρίσει ο Γιώργος
Σαββίδης), σπουδαίος ποιητής και πολίτης με ενεργό συμμετοχή στα κοινά,
σημάδεψε με την παρουσία, τη γνώση, το κύρος και το προσωπικό του παράδειγμα
τον χώρο της Αριστεράς, στον οποίο τάχτηκε γοητευμένος από τη Ρωσική
Επανάσταση. Αλλά, όπως έγραψε κι ο ίδιος, «αργοπόρησα πολύ να βγάλω από πάνω μου
τις ιδεαλιστικές επιδράσεις».
Η ιδιότητα του γιατρού
(διπλωματούχος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών), του έδωσε τ'
όνομα με το οποίο τον αποκαλούσαν οι δικοί του: Ο Γιατρός. Και δεν εννοούσαν
μόνο τον επαγγελματία γιατρό, αλλά και τον θεράποντα των πνευματικών μας
πραγμάτων.
Επειτα από συμπληρωματικές
σπουδές στη Γαλλία και τη Γερμανία, έφτασε να διοριστεί και να παραμείνει για
πάνω από είκοσι χρόνια (1926-1947) επιθεωρητής υγιεινής της εργασίας στο
υπουργείο Εργασίας.
Εν τω μεταξύ είχε αρχίσει από
πολύ νωρίς να γράφει και να δημοσιεύει ποιήματα, μελέτες, βιβλιοκριτικές.
Παράλληλα έκανε και μεταφράσεις αρχαίων κειμένων και ξένων, κυρίως γαλλικών,
στις οποίες περιλαμβάνονται και οι «Αθλιοι» του Ουγκώ.
Η ευρυμάθεια, η χωρίς
παρωπίδες βαθιά σκέψη και η ιδεολογική του συνέπεια έκαναν σεβαστή την παρουσία
του και την έγκυρη κρίση του, ακόμα και μεταξύ των ιδεολογικών του αντιπάλων.
«Με τον Μάρκο Αυγέρη με
συνέδεε - και δεν έπαψε ως το τέλος της ζωής του να με συνδέει - βαθιά και
τρυφερή φιλία», έγραψε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος στο «Αφιέρωμα» που ανέφερα.
Και προσθέτει: «Μπορεί να χώρισαν οι δρόμοι μας, αλλά τα βήματά μας πέρασαν από
τις πιο πυρακτωμένες ζώνες της Ιστορίας».
Και η Έλλη Αλεξίου, στο ίδιο «Αφιέρωμα»: «Ο
Αυγέρης δεν κλονίστηκε ποτέ στις
φιλοσοφικές του αρχές. Πίστευε στο μαρξισμό και όχι στις ηγεσίες του μαρξισμού. Όταν μάλιστα τον ρωτούσαν με ποιον τάσσεται, αυτός πολύ έξυπνα χαμογελώντας
απαντούσε: «Μα εγώ πηγαίνω στην εκκλησία για τη διδασκαλία του Χριστού, και όχι
για τον παπά...».
εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 7.6.2003
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Περ. «Νέα Εστία», τ. 94,
τεύχος 1113, 1973 - Τεύχος αφιέρωμα στον Μάρκο Αυγέρη.
- Καραντώνης Ανδρ. «Τα γεγονότα
και τα ζητήματα - Μάρκος Αυγέρης», περ. Νέα Εστία τ. 94, τεύχος 1104, 1973.
- Στεργιόπουλος Κ. (επιμ.)
«Μάρκος Αυγέρης 1884-1973 - Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία-Γραμματολογία. Η
ανανεωμένη παράδοση», τ. γ΄, εκδ. Σοκόλης, Αθήνα, 1990, σελ. 140-153.
- Νικολόπουλος Γ. «Μάρκος Αυγέρης, ο αντιστασιακός: Η ζωή του, η εποχή, του, το έργο του», εκδ. Νέοι Καιροί, Αθήνα, 1987.
[1] Επανακυκλοφόρησαν το 2006.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook