H ιστορία του παλιού νερόμυλου της Κυπαρισσίας

 H ιστορία του νερόμυλου  Κυπαρισσίας

Της Τζίμα Ιμιρζιάδη (*)

ü  Κτίστηκε και λειτούργησε πριν το 1850.

ü  Είναι ο μύλος του Μαυρογένη ή του Κατσαπρόκου.

ü  Είναι ο 10^ος νερόμυλος από μια σειρά μύλων  που λειτουργούσαν με το ίδιο νερό από ψηλά στις Βρύσες και τελειώνουν  εδώ ακριβώς, στο γεφύρι.

ü  Οι μύλοι εγκαταλείφθηκαν σιγά-σιγά πλην του «Παλιού Νερόμυλου», ο οποίος λειτούργησε ως το 1974 και σταμάτησε να «αλέθει» όταν ο Δήμος Κυπαρισσίας αποζημίωσε το μυλωνά και «πήρε» το νερό για να εξασφαλίσει επάρκεια ύδρευσης στην πόλη. Σε αντιστάθμισμα αυτής της απώλειας ο Δήμος Κυπαρισσίας – με ειδική εγκατάσταση – φέρνει νερό τα καλοκαίρια στους Μύλους για να ποτίζονται  τα πολλά περιβόλια που έχει ο οικισμός.

ü  Ο τελευταίος μυλωνάς ήταν ο Γιάννης Μαυρογένης του Δημητρίου. Αγόρασε το μύλο το 1942 από τον Μπραχάκο.

ü  Τα παλιά χρόνια η πρόσβαση στην περιοχή ήταν δύσκολη και γινόταν μόνο με άλογο. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στο μύλο να γίνει το στέκι των αντιστασιακών κατά την κατοχή 1941-1944. Οι Γερμανοί δεν είχαν πρόσβαση με μηχανοκίνητα μέσα και δεν «διακινδύνευαν» να φθάσουν εκεί πεζοπορώντας, αποφεύγοντας ενέδρες και παγίδες. Πολυβολούσαν διαρκώς την περιοχή από τα πολυβόλα του λιμανιού και από την πυροβολαρχία στο χωριό Ράχες.

ü  Στις 19 Δεκεμβρίου 1943 άρχισε ένας μεγάλης διάρκειας βομβαρδισμός, (περίπου 2,5 ώρες)  από τους Γερμανούς, γιατί είχαν μάθει ότι εκείνη την ημέρα συνεδρίαζαν οι αντάρτες. Σαν βροχή περιέγραψε την πτώση των οβίδων ο Στάθης Πανταζόπουλος. Μια οβίδα πέρασε διαμπερώς ένα σπίτι και έκοψε τα 10 καδρόνια της οροφής.

ü  Στο βομβαρδισμό στις 19/12/1943 σκοτώθηκαν τρεις. Ο Δημήτρης Πανταζόπουλος, η γυναίκα του Αμαλία και ο Παρασκευόπουλος από την Μουριατάδα πάνω στο άλογό του. Το άλογο συνέχισε το δρόμο του και πήγε μόνο του στο χωριό. Τραυματίστηκαν επίσης δύο. Ο Στάθης Πανταζόπουλος και ο Πάνος Θεοφανόπουλος.

ü  Μετά την απελευθέρωση ο νερόμυλος μετατράπηκε σε αρχηγείο των ανταρτών του ΕΑΜ, αφού ο μυλωνάς ήταν βενιζελικός. Στον μύλο έκαναν τις συναντήσεις και τα συνέδριά τους, ήταν το επίσημο στέκι τους. Υπήρχαν αντάρτες και από τους Μύλους, ο Νίκος Καλαντζάκης και ο Περικλής. Υπεύθυνος αντάρτης για την Κυπαρισσία ήταν ο Μίμης Ιωαννίδης (Μουσάς) και ο Γ. Μαστρογιαννόπουλος. Υπεύθυνος αντάρτης για τους Μύλους ήταν ο Κώστας Τσαμούλης και ο Αποστόλης Πανταζόπουλος.

ü  Ο νερόμυλος πολλά χρόνια πριν τον πόλεμο και μέχρι το 1945 ήταν και ταβέρνα. Μετά τον πόλεμο η ταβέρνα έγινε καφενεδάκι, μικρομπακάλικο και ψιλικατζίδικο. Έτσι λειτούργησε και μετά το 1974 που σταμάτησε ο μύλος, μέχρι που πέθανε ο μυλωνάς Γιάννης Μαυρογένης.

ü  Στο μαγαζί του μύλου σταματούσαν όλοι οι περαστικοί,  πεζοί η με τα άλογά τους, που περνούσαν για τα χωριά τους.

Σταματούσαν επίσης, όλοι οι στρατοκόποι της εποχής, διάφοροι εκδρομείς και οι Κυπαρισσιώτες ξενύχτηδες  έφταναν εκεί τα ξημερώματα για να ακούσουν τα αηδόνια.

Το περιβάλλον

ü  Η πανέμορφη ρεματιά που υπάρχει και σήμερα με την πυκνή βλάστηση και τα στενά περάσματα  ήταν γεμάτη αηδόνια, γκιώνηδες, κλαψοπούλια και γιδοβίζια.

ü  Το κτήμα του μύλου είναι ένα μνημείο της φύσης από καταβολής κόσμου  αφού ποτέ δεν έχει καλλιεργηθεί και δεν έχει δεχθεί λιπάσματα και φάρμακα.

ü  Το μονοπάτι της ρεματιάς μπορείτε να το ακολουθήσετε και σήμερα απολαμβάνοντας μια θαυμάσια διαδρομή στη φύση, τον ήχο του νερού και τους υπέροχους παλιούς νερόμυλους με τις ωραίες γωνιές και τους τεράστιους πετρότοιχους. Μερικοί μύλοι είναι πανέμορφοι και η διαμόρφωση  των χώρων μοναδική.

Το πιο ενδιαφέρον σημείο των νερόμυλων είναι ο υδατόπυργος, η κρέμαση όπως το λέμε καθημερινά. Κρέμαση ή υδατόπυργος είναι ο μεγάλος, κάποιες φορές πολύ ψηλός και πολύ μακρύς τοίχος, πάνω από τον οποίο περνάει το νερό και μπαίνει στο μύλο με δύναμη ώστε να γυρίσει τη φτερωτή και να παραχθεί η ενέργεια που απαιτείται για το άλεσμα του σιταριού!

ü  Ο λόφος και το βουνό πάνω από το νερόμυλο έχουν πολλές πηγές και απίθανη βλάστηση.

ü  Λειτουργούσαν εδώ πολλά λιοτρίβια, σήμερα έχουν απομείνει μόνο δύο του Γ. Κοροβέση και του Ζουρτσάνου που λειτουργεί ακόμη.

ü  Η ταβέρνα του «Κλειδέρη» (Δημήτρη Πανταζόπουλου) που λειτουργεί εδώ και 60 χρόνια (λειτούργησε και ως παντοπωλείο τα χρόνια χωρίς αυτοκίνητο) προσφέρει μια θαυμάσια θέα του μύλου και του λόφου και εξαιρετικό φαγητό που ετοιμάζουν η μητέρα και η γυναίκα του Δημήτρη. Παραγγέλνετε 2 ημέρες πριν «κόκορα καπαμά» ή «ψητό της κατσαρόλας» και θα θέλετε να το γεύεσθε  συνεχώς. Ζητείστε ακόμη από τις δύο κυρίες να σας μαγειρέψουν τα δικά τους μακαρόνια που τα «καίνε» με λάδι και μετά προσθέτουν τη ντόπια μυζήθρα. Θα δακρύσετε από τις ξεχασμένες αυθεντικές γεύσεις!

Η ανακατασκευή του Παλιού Νερόμυλου

Οι σημερινοί ιδιοκτήτες αγόρασαν τον μύλο, το σπίτι και το  κτήμα το 2005 λόγω της ομορφιάς του τοπίου. Για πολλά χρόνια απολάμβαναν μόνο τα  λεμονοπορτόκαλα που παράγει το κτήμα μέχρι που αποφάσισαν να ζωντανέψουν ξανά τον παλιό νερόμυλο.

Είναι γνωστή  η αγάπη και το ενδιαφέρον τους για την προστασία και διατήρηση των παλιών μνημείων, οικισμών, κτισμάτων κλπ. Και έτσι άρχισε αυτή η  όμορφη περιπέτεια: η υλοποίηση του έργου, που περιελάμβανε 5 στάδια. Τη  μελέτη, τη διεκδίκηση προγράμματος χρηματοδότησης, την ανακήρυξή του ως διατηρητέο μνημείο, την ανακατασκευή του και τη λειτουργία του.

Η μελέτη έγινε από την αρχιτέκτονα  Αρετή Ροπαλίδου  και η χρηματοδότηση από πρόγραμμα LEADER ωστόσο σημαντικός παράγοντας για το τελικό  αποτέλεσμα είναι ο ντόπιος πολυτεχνίτης και φίλος Δημήτρης Παναγιωτακόπουλος (Ντουβίτσας). Η ανακήρυξη του μύλου ως διατηρητέο μνημείο απαιτήθηκε από την 26^η ΕΒΑ Καλαμάτας και από την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων Δυτικής Ελλάδας, στην Πάτρα. Έτσι  στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων  η ανακήρυξή του έγινε ομόφωνα ως δείγμα κτιρίου της προβιομηχανικής περιόδου.

Η ανακατασκευή έγινε με απόλυτο σεβασμό στο παλιό κτίσμα, τηρήθηκαν όλες οι παραδοσιακές τεχνικές, επιλέχθηκαν παλιά υλικά, αλλά και φιλικά με το περιβάλλον και ανεξαρτήτως κόστους επιλέχθηκε πάντα η αυθεντική λύση. Τηρήθηκαν όλες οι παλιές αναλογίες, τα ανοίγματα και τα μεγέθη, σώθηκαν όλα τα παλιά τοιχία (φάρδους 0,60 εκ.), σε  βαθμό   90%, όλο το  ανατολικό τείχος του μύλου με την καμάρα, η παλιά καμάρα της χούρχουρης (η έξοδος του νερού).

Σώθηκε ακόμα και ο υδατόπυργος/κρέμαση, το βαγένι αντικαταστάθηκε και ντύθηκε με ξύλο. Η στέγη αντικαταστάθηκε πλήρως με παλιά κεραμίδια εξωτερικά και υπέροχη καλαμωτή εσωτερικά.

Η παλιά τεχνική χρησιμοποιήθηκε και στον τσατμά του τοίχου της πρόσοψης. Κατασκευάσθηκαν μέχρι και σιδερένιες κλειδαριές και κλειδιά και τσεμπερέκια (πόμολα) για το μύλο. Η γούρνα του μύλου καθαρίστηκε και επισκευάσθηκε και όλα τα ξύλινα μέρη  (σκάφες, κάλυπτρα, αποθηκευτικοί χώροι κλπ) σκοροφαγωμένα από τα χρόνια, κατασκευάσθηκαν από ντόπιο μαραγκό που τα αντέγραψε πλήρως. Τηρήθηκε όλη η κατανομή  των χώρων και παρά το γεγονός ότι αλλάχθηκε το πάτωμα στο σπίτι του μυλωνά, σώθηκε το κεντρικό πατερό (χονδρό δοκάρι) που κρατούσε όλο το πάτωμα του ορόφου.

Διαφοροποίηση έγινε μόνο στα δύο εσωτερικά ανοίγματα που δημιουργήθηκαν ώστε από το καφενείο που λειτουργεί στον όροφο να μπορεί κανείς να απολαμβάνει την εικόνα  του νερόμυλου. Πολλά από τα πράγματα του μύλου και του σπιτιού του μυλωνά υπάρχουν σήμερα στους 3 φιλόξενους χώρους.

 Εξωτερικά δημιουργήθηκαν μικρές αυλές και λιακωτά και υπαίθριοι,  σκεπαστοί χώροι και πετρόσκαλες και ξύλινες μικρές γέφυρες για την πλήρη επικοινωνία του μύλου με το περιβάλλον και το υπέροχο κτήμα που είναι στην πίσω πλευρά.

Στους εξωτερικούς χώρους και το κτήμα έγιναν πολύμηνες καλλωπιστικές εργασίες. Καθαρίσθηκε όλο το ποταμάκι που αποτελεί το όριο της ιδιοκτησίας και δημιουργήθηκε πρόσβαση  ώστε να μπορεί να το απολαμβάνει κανείς όταν έχει νερό, τους 8 μήνες του χρόνου.

Ανανεώθηκαν οι υπέροχοι καλαμιώνες στην όχθη, στηρίχθηκαν οι κήποι, ανανεώθηκε ο αυτόματος ποτισμός στα πλατάνια του ποταμού για τους καλοκαιρινούς μήνες που είχε τοποθετηθεί από τους ιδιοκτήτες αμέσως μετά την αγορά του μύλου.

Περιποιήθηκαν τα δέντρα και τα οπωροφόρα του κτήματος, δημιουργήθηκαν ειδικοί χώροι όπου φυτεύονται κηπευτικά και μυριστικά, διευκολύνθηκαν να αναπτυχθούν πάλι οι κισσοί και οι λυγαριές. Μέσα στο κτήμα δημιουργήθηκαν νεροδιαδρομές, μικροί καταρράκτες και μια ωραία γούρνα που δέχεται τα νερά στο σημείο που ο κήπος στέκεται ψηλά από το ποταμάκι με ένα πανέμορφο ξύλινο φράχτη. Οι ελεύθεροι χώροι, όπου δεν είναι  καλυμμένοι με το χορτάρι που γεννάει η παρθένα γη, στρώθηκαν με στουρνάρι και μπαλάστρο.

Πως λειτουργεί ο νερόμυλος

Η ανακατασκευή του κτιρίου έγινε για να στεγάσει 3 διαφορετικές δραστηριότητες όπως  και  στο παρελθόν.

Ο νερόμυλος  λειτουργεί όπως παλιά, δηλαδή αλέθει σιτάρι, με τη διαφορά ότι δεν υπάρχει πλέον το φυσικό νερό από το 1974. Σήμερα το νερό που απαιτείται για τη λειτουργία του μύλου έρχεται από μια υπόγεια δεξαμενή που κατασκευάσθηκε ειδικά, μπαίνει με τη βοήθεια αντλίας στην παλιά διαδρομή και αφού γυρίσει  τη φτερωτή και επιτελέσει το έργο του, ανακυκλώνεται. Δηλαδή γυρίζει πάλι στην υπόγεια δεξαμενή και ξαναρχίζει τη διαδρομή του.

Το καφενείο ήταν και παλιά επιπρόσθετη λειτουργία του μύλου και σήμερα φιλοδοξεί να κρατήσει τον παραδοσιακό χαρακτήρα με προσφορά επιλεγμένων ροφημάτων, γεύσεων και ποτών.

Το μαγαζάκι που  λειτουργεί στο ισόγειο προβάλει την  πλούσια προσφορά της φύσης στη Μεσσηνιακή  γαστρονομία διαθέτοντας μια ποικιλία τοπικών προϊόντων από γνήσια υλικά, που πολλά από αυτά ο σημερινός «μυλωνάς» Νάσος Σμέρδης μαζεύει από τα βουνά της περιοχής και συσκευάζει μαζί με τη γυναίκα του την Άννα με γνώση, αγάπη και μεράκι.

www.facebook.com/OPaliosNeromylos

(*) Τις πληροφορίες συγκέντρωσα από τον φίλο της μάνας μου και δικό μου φίλο, τον αξέχαστο Στάθη Πανταζόπουλο, το καλοκαίρι του 2005 σε ωραίες συζητήσεις που κάναμε στους Μύλους, στο μαγαζί που έχει εκεί με θέα τον πιο όμορφο λόφο της περιοχής.

Τζίμα Ιμιρζιάδη 

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ