Περί ΤΥΦΛΟΤΗΤΟΣ (ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ, ΟΜΗΡΟΥ) - Του Γ. Καρανάσιου

Περί ΤΥΦΛΟΤΗΤΟΣ

(ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ, ΟΜΗΡΟΥ)

Του Γιώργου Καρανάσιου

 H ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ (“Δ”) ΕΙΝΑΙ ΤΥΦΛΗ συνηθίζουμε να λέμε.

ΟΧΙ. Η ¨Δ¨ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΥΦΛΗ ΟΥΤΕ ΑΟΜΜΑΤΗ,

ΕΧΕΙ «ΚΑΛΥΜΜΕΝΑ» ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΗΣ.

ΓΙΑΤΙ; ΠΟΙΟΣ ο ΛΟΓΟΣ;

ΠΟΙΑ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΥ ΑΥΤΟΥ;

Η ΚΑΘΙΕΡΩΜΕΝΗ ΑΠΟΨΗ,

πηγάζουσα από τον επιτάφιο του Περικλέους, ΛΕΕΙ:

ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΟΛΟΙ ΙΣΟΙ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΗΣ.

ΤΙ ΕΝΝΟΕΙΤΑΙ ΜΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ;

Αρχαία ελληνική παράσταση με δίκαιη μοιρασιά αγαθών,
από δημόσια προσφορά ή θυσία, με χρήση ζυγαριάς.
ΑΡΧΕΙΟ: Γ. Λεκάκη.

Βασική έννοια, για την εξέταση του θέματος αυτού, είναι η έννοια της «ΣΚΕΨΗΣ».

Η «Σκέψη» διακρίνεται στην «αντανακλαστική» και την «δημιουργική».

Η «αντανακλαστική» σκέψη, δημιουργείται από το «φαίνεσθαι», από τα ερεθίσματα κυρίως του περιβάλλοντος.

Η αποδοχή εντυπώσεων, ως αντίδραση στα δρώμενα, είναι η «αντανακλαστική» σκέψη.

 Η σκέψη αυτή δεν είναι επαρκής εφόσον απλώς διαπιστώνει τον κόσμο των φαινομένων, δηλαδή των συγκεκριμένων γεγονότων / πράξεων, με τις άμεσες-ορατές συνέπειές τους. Ταυτόχρονα επηρεάζει / δυσκολεύει την «δημιουργική», στην λειτουργία της

 Η «δημιουργική» σκέψη, αντιθέτως, είναι μια διαδικασία κατά την οποία οι ιδέες διαμορφώνονται, συγκεκριμενοποιούνται, εξελίσσονται, μέσα σε ένα αυστηρά ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΟ πλαίσιο, που μπορούμε να το ονομάσουμε ΕΝΑΤΕΝΙΣΗ.

 Η «δημιουργική» σκέψη «λειτουργεί», στο αφαιρετικό πλαίσιο της ενατένισης, ώστε να ολοκληρώσει την διαμόρφωση μιας ιδέας. Και το ΕΠΙΔΙΩΚΕΙ συνειδητά.

 Η εργασία της αυτή, ΟΦΕΙΛΕΙ να διεξαχθεί ΑΝΕΠΕΙΡΕΑΣΤΑ από τα συμβαίνοντα (από τις ΠΡΑΞΕΙΣ), ώστε η ΑΠΟΤΊΜΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΕΠΕΙΩΝ (η «ζυγαριά» που η “Δ” κρατά στο χέρι της) που αυτές οι ΠΡΑΞΕΙΣ θα επιφέρουν στην ΚΟΙΝΩΝΙΑ, σε βάθος χρόνου, να είναι ΑΚΡΙΒΗΣ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ & ΕΦΙΚΤΗ ΚΑΙ Η ΠΟΙΝΗ ΤΟΥΣ ΝΑ ΕΠΙΦΕΡΕΙ ΤΗΝ ΙΑΣΗ.

 Η «αντανακλαστική» σκέψη είναι πολύ επικίνδυνη γιατί δυσκολεύει – επηρεάζει την «δημιουργική» σκέψη στην ολοκλήρωση του έργου της.

Η «Σκέψη» ως πράξη ευθύνης.

Η ΘΕΣΗ των δικαστών που ΑΠΟΤΙΜΟΥΝ ΠΡΑΞΕΙΣ, αλλά και αυτών που ΕΠΙΛΕΓΟΥΝ, ΔΙΑΤΥΠΩΝΟΥΝ και ΕΠΙΒΑΛΛΟΥΝ ΝΟΜΟΥΣ, ΚΑΝΟΝΕΣ που θα επιφέρουν ΠΡΑΞΕΙΣ, είναι μια ΘΕΣΗ ΕΥΘΥΝΗΣ.

ΘΕΣΗ ΕΥΘΥΝΗΣ, γιατί απαιτείται ΚΡΙΣΗ και ΓΝΩΣΗ ότι η κρίση αυτή ΟΦΕΙΛΕΙ να εξασφαλίσει –κατά το δυνατό - την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας, εντός της οποίας διαδραματίζονται οι πράξεις.

Η «Σκέψη» είναι μια λεπτοφυής λειτουργία του συνόλου της συνείδησης με κύριο φορέα της, τη νόηση. Μας επιτρέπει να αντιληφθούμε τον κόσμο των αιτιών και των συνεπειών τους, και μας αποκαλύπτει τη συνάφεια και το ενιαίο που «κρατεί» τα πάντα.

Η «Σκέψη» είναι, και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται, μια λειτουργία επικέντρωσης της συνείδησης σε ένα εσωτερικό σημείο ανώτερο από τον αντανακλαστικό μηχανισμό του συναισθήματος.

 Η «Σκέψη» οφείλει να μην επηρεάζεται από το συναίσθημα, χρειάζεται λοιπόν, απόσταση και αποσύνδεση από την επιρροή του, οπότε ανεξαρτητοποιείται η λογική διαδικασία και έτσι μπορεί να ελέγξει την επιρροή του, αν και δεν την αποκλείει.

Έχοντας υπ’ όψιν μας τα ανωτέρω, τώρα εξετάζουμε τις έννοιες: ΟΦΘΑΛΜΟΣ - ΤΥΦΛΟΤΗΤΑ – ΑΟΜΜΑΤΟΣ.

1)                     ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ των:

1.1) οφθαλμός του ὁρῶ + θαλμός "θάλαμος"

1.1) τυφλός < αρχ. < τύφω "σχηματίζω καπνό, καπνίζω"

Η λέξη ¨τυφλός¨ έχει ποικίλες έννοιες ( σε σχέση και με το σχηματίζω καπνό που μπορεί να σημαίνει και θολώνω, δηλ. πρόσκαιρα):

τυφλός (βοήθησα έναν τυφλό να διασχίσει τον δρόμο)

Επίθ.: που δεν έχει την αίσθηση της όρασης

άλογος (οι τυφλές δυνάμεις της φύσης) 

Επίθ.: που δεν έχει λογικό

τυφλός (τυφλός φανατισμός)

Επίθ.: που αφαιρεί από κάποιον την ικανότητα να κρίνει σωστά

τυφλωμένος (τυφλός από μίσος)

Επίθ.: που έχει χάσει την ικανότητα να κρίνει σωστά εξ αιτίας έντονου συναισθήματος

τυφλός (τυφλή εμπιστοσύνη / υπακοή

Επίθ.: που δεν υπόκειται σε περιορισμό, κρίση, εξέταση

1.2) αόμματος, α- στερητ. + ὄμμα / "μάτι"

[που δεν έχει την αίσθηση της όρασης]

Tο όργανο (μάτι) υπάρχει, το νεύρο έχει νεκρωθεί

[που δεν έχει μάτια] Δεν υπάρχει το όργανο (οφθαλμοί/μάτια)

 Και στις δύο αυτές περιπτώσεις έχουμε ΣΤΕΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΙΔΗΣΗΣ (από το ρ. ΕΙΔΩ που σημαίνει την ΑΜΕΣΗ – ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΓΝΩΣΗ για τα ΔΡΩΜΕΝΑ), που προσφέρουν τα όργανα αυτά για την λειτουργία της ΣΚΕΨΕΩΣ. Επομένως και ΣΤΕΡΗΣΗ στην ικανότητα ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ των επιπτώσεών τους. Άρα δεν αφορά την Δικαιοσύνη.

Μια σύντομη αναδρομή στην γραμματεία μας σχετικά με την τυφλότητα

Τυφλοί αοιδοί από τον Όμηρο και την αρχαιότητα

Το σίγουρο είναι ότι η τυφλότης ως χαρακτηριστικό, συχνά αποδίδετο στις ιδιαίτερες εκείνες κατηγορίες των ανθρώπων που συγκροτούσαν οι ποιητές και οι μάντεις.

Για τον ΟΜΗΡΟ, ο Πρόκλος δηλώνει ότι η τυφλότης του είναι συμβολική, μιας και ο Όμηρος μας αποκαλύπτει ύψιστες θεολογικές και κοσμολογικές έννοιες, για την απόκτηση των οποίων δεν χρειάζονται οι αισθήσεις μας, αλλά μόνο η νόηση μας.

"Ο Όμηρος, αντίθετα, ακολουθώντας μιαν άλλη και τελειότερη, κατά την γνώμη μου, κατάσταση της ψυχής, απομακρυνόμενος από το κατ' αίσθηση ωραίο και τοποθετώντας τη νόηση του πάνω από κάθε ορατή και φαινομενική αρμονία, υψώνοντας μάλιστα τον νου της ψυχής του προς την αόρατη και πραγματική υπαρκτή αρμονία και οδηγημένος στην αληθινή ωραιότητα, έχασε το φως του, όπως λένε εκείνοι που συνηθίζουν κάτι τέτοια μυθολογήματα.... είναι πάντως ολοφάνερο ότι οι μυθοπλάστες δικαιολογημένα λένε ότι τυφλώθηκε εκείνος που αγαπά την θέαση τέτοιων πραγμάτων στον κόσμο, αυτός που από τα φανερά πράγματα και τις απεικονίσεις ανυψώθηκε προς την απόκρυφη για τις αισθήσεις μας θέαση. Αφού λοιπόν κάποιοι έκρυβαν μέσω των συμβόλων κάθε φορά την περί των όντων αλήθεια, έπρεπε και η παράδοση σχετικά με αυτούς να μεταδοθεί στους μεταγενεστέρους με τρόπο κυρίως συμβολικό".

Πρόκλος

Σχόλια στην Πολιτεία 1.174

(Άλλωστε και η λέξη μυστήρια προέρχεται από το ρήμα μύω που σημαίνει κλείνω τα μάτια. Κλείνω τα μάτια γιατί δεν μου χρειάζονται ανοιχτά, μιας και σε ότι μυηθώ, θα μυηθώ με την νόηση μου και θα αποφύγω τις αισθήσεις που θα μου δώσουν απατηλή εικόνα και γνώση).

Στην Οδύσσεια ο ίδιος ο Όμηρος μας λέει:

Τον Δημόδοκο, τον θεϊκό, τον τραγουδάρη, φωνάχτε ακόμα

' τι του χάρισε κάποιος θεός να φραίνει με το τραγούδι του,

όπως του 'ρχεται να τραγουδήσει ο πόθος.

Κι ο κράχτης τον τρανό τους έφερε τραγουδιστή,

που η Μούσα καλό, κακό μαζί του εχάρισε,

περίσσια αγάπη ως του 'χε:

του στέρησε το φως,

μα του 'δωκε γλυκά να λέει τραγούδια.

Ενώ γνωστή είναι και η αναφορά για τον Στησίχορο πως έχασε προσωρινά την όραση του όταν στην ποίηση του καταφέρθηκε εναντίον του προσώπου της Ωραίας Ελένης (η οποία λατρεύονταν ως Θεά στην Σπάρτη).

Πασίγνωστος τυφλός Μάντης αναφέρεται ο Τειρεσίας και άλλοι Κάλχας, Κασσάνδρα, Έλενος, Θεοκλύμενος… αντίστοιχες ιστορίες έχουμε και για τον Φινέα, τον τυφλό ψαρά Φορμίωνα με το προφητικό όνειρο, κ.α.

Αρχετυπικός θα λέγαμε μύθος που συνδέει την απώλεια της όρασης με την πρόγνωση/προφητεία είναι και o αναφερόμενους στους Κύκλωπες. Το αντιστάθμισμα για την απώλεια του ενός οφθαλμού ήταν για τους Κύκλωπες η ικανότητα να γνωρίζουν την στιγμή του θανάτου τους. Όμως με περιορισμό σε σχέση με την πλήρη δυνατότητα πρόγνωσης των μελλούμενων πού επιβλήθηκε σαν τιμωρία από τους Θεούς. Και σε πολλούς όμως ακόμα μύθους η τύφλωση μπορεί να επέρχεται ως τιμωρία από τους θεούς, ενώ είναι πάλι οι Θεοί, που προσφέρουν και τις ιδιαίτερες ικανότητες της πρόγνωσης ως αντιστάθμισμα. Κάποιες φορές η στέρηση της όρασης επιλέγεται ως μικρό τίμημα έναντι του κέρδους της μαντικής ικανότητας, της σοφίας, ακόμα και της μεγαλύτερης του συνηθισμένου διάρκειας ζωής από τους ίδιους τους ήρωες του μύθων όπως στην περίπτωση του Φινέα.

H αντίληψη, όμως, αυτή που συνδέει τις υπερφυσικές ικανότητες και κυρίως την γνώση με την στέρηση της όρασης (ώστε να μην επηρεάζονται από τα διαδραματιζόμενα στον ενεστώτα χρόνο) βρίσκεται διαδεδομένη και σε άλλους τόπους και ιστορικούς χρόνους. Ας αρκεστούμε σε μια μόνο αναφορά, στην αυτο-τύφλωση του Θεού Όντιν. Ο Όντιν αντάλλαξε το ένα του μάτι για να πιεί από το πηγάδι του Μίμιρ, μια θυσία με αντάλλαγμα την γνώση των κοσμικών μυστικών. Το δίπολο γνώση (είτε μαντική, είτε μυστικών είτε άλλου τύπου) και τύφλωση μπορεί να βρεθεί σε πάρα πολλές αναφορές και με αυτό ακριβώς το μοτίβο ξετυλίγει ο Σοφοκλής την πλοκή στον διάλογο μεταξύ του Τειρεσία και του Οιδίποδα στην γνωστή τραγωδία του.

Ειδικού τύπου γνώση και ικανότητα είναι φυσικά και η μουσική τέχνη. Ειδικά στον χώρο των μουσικών, κατ’ αντιστοιχία με τους αοιδούς της αρχαίας Ελλάδας, οι αναφορές στην τύφλωση είναι πάρα πολλές σε όλους τους πολιτισμούς και συνδυαζόμενες ρίχνουν φως σε διάφορες πτυχές του ζητήματος.
Έτσι στην κινεζική παράδοση οι πρώτοι μυθικοί (αυλικοί) μουσικοί Shi Yan και Shi Kuang είναι επίσης τυφλοί και μάλιστα παρά τους 5 αιώνες που τους χωρίζουν συνδέονται με μια ωραία ιστορία με υπερφυσικά χαρακτηριστικά, ενώ μέχρι και τον 20ο αιώνα αναφέρονται guilds τυφλών μουσικών και μάντεων (από αυτούς που λένε παραδοσιακά την τύχη στην Κίνα), συνδυάζοντας και τα δύο αντικείμενα που από την αρχή είδαμε να συνοδεύονται από τυφλότητα.

ΕΠΟΜΕΝΩΣ Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΣΧΕΤΙΖΟΤΑΝΕ ΑΜΕΣΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ (Μαντική, Μουσική...)

Η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΔΕΝ ΑΣΚΕΙ ΜΑΝΤΙΚΗ ΠΡΟΦΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ.

Η «Δ» έχει τα μάτια της ¨καλυμμένα¨ για να μην επηρεάζεται από τα συμβαίνοντα στον ΕΝΕΣΤΩΤΑ ΧΡΟΝΟ, δηλ από το τι λέγεται/ κατατίθεται έμπροσθέν της από τους αντίδικους και τους συνηγόρους τους ώστε να μπορεί απερίσπαστα αφενός να εξακριβώσει το τι πράγματι συνέβη και τις συνθήκες που συνέβη, αλλά κυρίως για να εξετάσει τις συνέπειές που αυτό θα επιφέρει στους διαδίκους, επομένως και στην κοινωνία της οποίας είναι μέλη, ώστε με την απόφασή της να τις άρει, να τις επαναφέρει αν όχι στην ωφελιμότητα, στην εξουδετέρωση.

ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΟΛΟΙ ΕΙΝΑΙ ΙΣΟΙ (Επιτάφιος Περικλέους) κατὰ μὲν τοὺς νόμους πρὸς τὰ ἴδια διάφορα πᾶσι τὸ ἴσο ἔναντι δὲ τῶν νόμων, εἶναι ὅλοι ἴσοι στὶς ἰδιωτικές τους διαφορές.

Ακριβώς. Γιατί αυτό που η Δικαιοσύνη εξετάζει, είναι οι συνέπειες των πράξεων τους - λαμβάνοντας υπ’ όψιν της και τις συνθήκες, τις οποίες επίσης διερευνά, κάτω από τις οποίες οι πράξεις αυτές έλαβαν χώρα - και όχι η κοινωνική θέση ή η ιδιότητα των διαδίκων.

ΝΟΜΙΖΩ.

ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: ΤΥΦΛΟΣ, ΜΑΤΙ, ΟΦΘΑΛΜΟΣ, ΤΥΦΛΟΤΗΤΑ, ΟΜΗΡΟΣ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, ΚΑΡΑΝΑΣΙΟΣ, ΠΡΟΚΛΟΣ, Τειρεσιας, Καλχας, Κασσανδρα, Ελενος, Θεοκλυμενος, Φινεας, ψαρας, Φορμιωνας, Φορμιων, μυω, μυηση, Στησιχορος, οραση, Ωραια Ελενη, Σπαρτη, ονειρο, αρχετυπο, μυθος, προφητεια, Κυκλωπας, Οντιν, Ωντιν, πηγαδι, Μιμιρ, θυσια, γνωση, μυστικο, μαντικη, τυφλωση, Σοφοκλης, Οιδιποδας, Οιδιπους, τραγωδια, μουσικη, αοιδος, αυλος, μουσικος, γκιλντς, μαντης, τυχη, Κινα, Επιταφιος Περικλεους, Επιταφιος Περικλη, Περικλης

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ