Ποίηση Γιώργου
Σαραντάρη
Ο Γιώργος Σαραντάρης (Κωνσταντινούπολη, 20
Απριλίου 1908 - Αθήνα, 25 Φεβρουαρίου 1941) είναι ποιητής, φιλόσοφος και
δοκιμιογράφος της Γενιάς του 1930.
Έζησε μόλις 33 χρόνια...
Γράφει ο
Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος
Περισσότερο φως στην περίπτωση του Γιώργου Σαραντάρη ρίχνει με τη
μαρτυρία του ο ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, επιμένοντας στις
φιλοσοφικές ανησυχίες του ποιητή και στην περιπέτεια της διάσωσης των
γραπτών του μετά τον πρόωρο θάνατό του το 1941 στην Αλβανία. Αφορμή, η γνωριμία
τους στον Μεσοπόλεμο και η πρώτη κυκλοφορία ενός ιταλικού κειμένου του,
μεταφρασμένου από τον Ζήσιμο Λορεντζάτο και σχολιασμένου από τη Σοφία Σκοπετέα.
Πτυχιούχος ήδη Νομικής Πανεπιστημίου της Ιταλίας, όπου ζούσαν οι γονείς του, ήλθε ο Σαραντάρης στην Ελλάδα για τη στρατιωτική θητεία του, αλλά ύστερα από τη λήξη της, παρέμεινε στην Ελλάδα, φιλοξενούμενος στην κατοικία του εξαδέλφου του Αθανασίου Μίχα, του αντιπροέδρου της Βουλής μεταπολεμικά.
Ο περίβολος του Πανεπιστημίου στον Μεσοπόλεμο ήταν χώρος γόνιμης πνευματικής επικοινωνίας εκλεκτών φοιτητών.
Εκεί σύχναζε ο Σαραντάρης και μετείχε πολύ ενεργά στις συζητήσεις μας για φιλοσοφία και ποίηση. Εκεί τον γνωρίσαμε και τον περιβάλαμε αμέσως με τη φιλία μας εγώ και ο αδελφός μου Αλέξανδρος, ο Γιώργος Μαρινάκης, ο κράτιστος αρχαιολόγος Νίκος Ζαφειρόπουλος, ο Σωσός Αλεπουδέλης, δηλαδή ο έπειτα ένδοξος Οδυσσέας Ελύτης, και άλλοι. Τον εκτιμούσε μάλιστα και ο Δήμης Καπετανάκης. Επέτυχα μάλιστα να γίνει δεκτός ο πτυχιούχος ξένου Πανεπιστημίου Σαραντάρης στον περίφημο Κύκλο Φιλοσοφικών Συζητήσεων κάθε Σάββατο βράδυ στη Φοιτητική Λέσχη, όπου με πρόεδρο τον Κωνσταντίνο Τσάτσο ή τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο ζούσαμε ώρες εξαίρετης πνευματικής περισυλλογής και όπου ο Σαραντάρης διέπρεπε ως γνήσιος και τολμηρός φιλοσοφικός στοχαστής.
Πρόλαβε ο Σαραντάρης, σε ηλικία 25 έως 30 ετών, να εκδώσει ο ίδιος τρεις ποιητικές συλλογές του και δύο φιλοσοφικά δοκίμιά του. Θέλγουν οι τίτλοι ήδη των ποιητικών συλλογών: Αγάπες του χρόνου, Ουράνια , Στους φίλους μιας άλλης χαράς. Οι τίτλοι των φιλοσοφικών δοκιμίων είναι: Η παρουσία του ανθρώπου, Συμβολή σε μία φιλοσοφία της ύπαρξης. Είχα το 1938 παρουσιάσει το πρώτο και είχα τονίσει ότι ενέχει, σε υποδειγματικά λιτή έκφραση, βαθύβλιστες φιλοσοφικές αναζητήσεις και προτάσεις, με διάθεση θρησκευτικο-ηθικά μεταρσιωτική της Ιδέας του ανθρώπου και ότι απορρίπτει ριζικά τον δυτικο-ευρωπαϊκό ατομικισμό, ως κυριαρχημένο από τον πόθο της ηδονής και από τον φόβο του θανάτου.
Το έργο του Σαραντάρη, όμως, εκτός από τα δημοσιευμένα, ήταν διάσπαρτο σε αδημοσίευτα χειρόγραφα. Το σύνολό τους σχεδόν ήταν επί εννέα χρόνια ευλαβικά διαφυλαγμένο από την εξαδέλφη του Λούλα Μίχα. Το 1950 μας παραδόθηκε από αυτήν ο φάκελος των καταλοίπων του Σαραντάρη, καθώς με θεωρούσε ως τον πιο έμπιστο φίλο του. Εγώ τα καταπιστεύθηκα, για μεγαλύτερη ασφάλεια, στον φίλο του επίσης Γεώργιο Μαρινάκη, συμβολαιογράφο ήδη, ανάπηρο του Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Και δεν αστόχησα. Με τον πολύχρονο πνευματικό άθλο του Μαρινάκη περισώθηκε το έργο του Σαραντάρη. Κατόρθωσε ο Μαρινάκης να κατατάξει σε ομάδες τα χαοτικής αταξίας χειρόγραφα του φακέλου, αναζήτησε όπου της Ελλάδος υπήρχαν κείμενα του Σαραντάρη, δημοσιευμένα ή αδημοσίευτα, έμαθε και ιταλικά για να περισώσει και τα ιταλόγλωσσα, και τελικά συγκρότησε με πληρότητα σχεδόν τον φάκελο των έργων του Σαραντάρη. Και τότε άρχισε η προσπάθειά μας να εξασφαλισθεί εκδότης, ώστε να υπάρξει έκδοση των Απάντων Σαραντάρη. Παρά το ενδιαφέρον αρχικά του Ελύτη και του Καραντώνη, ο Μαρινάκης πάλι μόνος επωμίστηκε τη βαρύμοχθη εργασία για να συντελεσθεί επιτέλους η επιβλητική σε πέντε τόμους έκδοση των έργων του Σαραντάρη, με πρόλογο ιδικό μου. Είχε απλώς την ηθική συμπαράσταση του αδελφού μου Αλέξανδρου στην προστριβή με τον εκδότη, και τεχνική βοήθεια εκλεκτού φιλολόγου. Χωρίς την αποτελεσματική αυτή αφοσίωση του Μαρινάκη στο έργο του Σαραντάρη, αλλά και δίχως την παραχώρηση από τη χήρα του Μαρινάκη του «φακέλου Σαραντάρη» στη Βικελαία Βιβλιοθήκη της Κρήτης, οι εξαίρετες εργασίες για το έργο του Σαραντάρη της αείμνηστης Σοφίας Σκοπετέα και του αείμνηστου Ζήσιμου Λορεντζάτου ( Οι γνωριμιές και η φιλία. Σημειώσεις για τις αναμνήσεις που δεν θα γράψω ποτέ, εκδ. το Ροδακιό) θα ήταν αδύνατες.
Πρέπει όμως και να μη αγνοούμε την τελευταία, έτους 1941, «εικόνα του Σαραντάρη, γαλήνιου ενώπιον του θανάτου, να ψιθυρίζει προς δύο νέους παραινέσεις για εμμονή στον δρόμο της αρετής, υψωμένος ήδη ο ίδιος στην σφαίρα της αγιότητας» (Βλέπε σελίδες 54-56 του βιβλίου μου Αναπολήσεις Β ΄, 2006). Και ας μη λησμονούμε ότι μόλις 33 χρόνια έζησε ο σεμνός, εξαίσιος, ποιητής και φιλόσοφος Γιώργος Σαραντάρης.
Πτυχιούχος ήδη Νομικής Πανεπιστημίου της Ιταλίας, όπου ζούσαν οι γονείς του, ήλθε ο Σαραντάρης στην Ελλάδα για τη στρατιωτική θητεία του, αλλά ύστερα από τη λήξη της, παρέμεινε στην Ελλάδα, φιλοξενούμενος στην κατοικία του εξαδέλφου του Αθανασίου Μίχα, του αντιπροέδρου της Βουλής μεταπολεμικά.
Ο περίβολος του Πανεπιστημίου στον Μεσοπόλεμο ήταν χώρος γόνιμης πνευματικής επικοινωνίας εκλεκτών φοιτητών.
Εκεί σύχναζε ο Σαραντάρης και μετείχε πολύ ενεργά στις συζητήσεις μας για φιλοσοφία και ποίηση. Εκεί τον γνωρίσαμε και τον περιβάλαμε αμέσως με τη φιλία μας εγώ και ο αδελφός μου Αλέξανδρος, ο Γιώργος Μαρινάκης, ο κράτιστος αρχαιολόγος Νίκος Ζαφειρόπουλος, ο Σωσός Αλεπουδέλης, δηλαδή ο έπειτα ένδοξος Οδυσσέας Ελύτης, και άλλοι. Τον εκτιμούσε μάλιστα και ο Δήμης Καπετανάκης. Επέτυχα μάλιστα να γίνει δεκτός ο πτυχιούχος ξένου Πανεπιστημίου Σαραντάρης στον περίφημο Κύκλο Φιλοσοφικών Συζητήσεων κάθε Σάββατο βράδυ στη Φοιτητική Λέσχη, όπου με πρόεδρο τον Κωνσταντίνο Τσάτσο ή τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο ζούσαμε ώρες εξαίρετης πνευματικής περισυλλογής και όπου ο Σαραντάρης διέπρεπε ως γνήσιος και τολμηρός φιλοσοφικός στοχαστής.
Πρόλαβε ο Σαραντάρης, σε ηλικία 25 έως 30 ετών, να εκδώσει ο ίδιος τρεις ποιητικές συλλογές του και δύο φιλοσοφικά δοκίμιά του. Θέλγουν οι τίτλοι ήδη των ποιητικών συλλογών: Αγάπες του χρόνου, Ουράνια , Στους φίλους μιας άλλης χαράς. Οι τίτλοι των φιλοσοφικών δοκιμίων είναι: Η παρουσία του ανθρώπου, Συμβολή σε μία φιλοσοφία της ύπαρξης. Είχα το 1938 παρουσιάσει το πρώτο και είχα τονίσει ότι ενέχει, σε υποδειγματικά λιτή έκφραση, βαθύβλιστες φιλοσοφικές αναζητήσεις και προτάσεις, με διάθεση θρησκευτικο-ηθικά μεταρσιωτική της Ιδέας του ανθρώπου και ότι απορρίπτει ριζικά τον δυτικο-ευρωπαϊκό ατομικισμό, ως κυριαρχημένο από τον πόθο της ηδονής και από τον φόβο του θανάτου.
Το έργο του Σαραντάρη, όμως, εκτός από τα δημοσιευμένα, ήταν διάσπαρτο σε αδημοσίευτα χειρόγραφα. Το σύνολό τους σχεδόν ήταν επί εννέα χρόνια ευλαβικά διαφυλαγμένο από την εξαδέλφη του Λούλα Μίχα. Το 1950 μας παραδόθηκε από αυτήν ο φάκελος των καταλοίπων του Σαραντάρη, καθώς με θεωρούσε ως τον πιο έμπιστο φίλο του. Εγώ τα καταπιστεύθηκα, για μεγαλύτερη ασφάλεια, στον φίλο του επίσης Γεώργιο Μαρινάκη, συμβολαιογράφο ήδη, ανάπηρο του Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Και δεν αστόχησα. Με τον πολύχρονο πνευματικό άθλο του Μαρινάκη περισώθηκε το έργο του Σαραντάρη. Κατόρθωσε ο Μαρινάκης να κατατάξει σε ομάδες τα χαοτικής αταξίας χειρόγραφα του φακέλου, αναζήτησε όπου της Ελλάδος υπήρχαν κείμενα του Σαραντάρη, δημοσιευμένα ή αδημοσίευτα, έμαθε και ιταλικά για να περισώσει και τα ιταλόγλωσσα, και τελικά συγκρότησε με πληρότητα σχεδόν τον φάκελο των έργων του Σαραντάρη. Και τότε άρχισε η προσπάθειά μας να εξασφαλισθεί εκδότης, ώστε να υπάρξει έκδοση των Απάντων Σαραντάρη. Παρά το ενδιαφέρον αρχικά του Ελύτη και του Καραντώνη, ο Μαρινάκης πάλι μόνος επωμίστηκε τη βαρύμοχθη εργασία για να συντελεσθεί επιτέλους η επιβλητική σε πέντε τόμους έκδοση των έργων του Σαραντάρη, με πρόλογο ιδικό μου. Είχε απλώς την ηθική συμπαράσταση του αδελφού μου Αλέξανδρου στην προστριβή με τον εκδότη, και τεχνική βοήθεια εκλεκτού φιλολόγου. Χωρίς την αποτελεσματική αυτή αφοσίωση του Μαρινάκη στο έργο του Σαραντάρη, αλλά και δίχως την παραχώρηση από τη χήρα του Μαρινάκη του «φακέλου Σαραντάρη» στη Βικελαία Βιβλιοθήκη της Κρήτης, οι εξαίρετες εργασίες για το έργο του Σαραντάρη της αείμνηστης Σοφίας Σκοπετέα και του αείμνηστου Ζήσιμου Λορεντζάτου ( Οι γνωριμιές και η φιλία. Σημειώσεις για τις αναμνήσεις που δεν θα γράψω ποτέ, εκδ. το Ροδακιό) θα ήταν αδύνατες.
Πρέπει όμως και να μη αγνοούμε την τελευταία, έτους 1941, «εικόνα του Σαραντάρη, γαλήνιου ενώπιον του θανάτου, να ψιθυρίζει προς δύο νέους παραινέσεις για εμμονή στον δρόμο της αρετής, υψωμένος ήδη ο ίδιος στην σφαίρα της αγιότητας» (Βλέπε σελίδες 54-56 του βιβλίου μου Αναπολήσεις Β ΄, 2006). Και ας μη λησμονούμε ότι μόλις 33 χρόνια έζησε ο σεμνός, εξαίσιος, ποιητής και φιλόσοφος Γιώργος Σαραντάρης.
ΠΗΓΗ:
ΝΕΑ-ΒΙΒΛΙΟΔΡΟΜΙΟ, 29.8.2009.
Από το έργο του σταχυολογώ:
«Όπου κι αν πηγαίνουμε
μας συνοδεύει η μουσική
εφ’ όσον δεν γινήκαμε ακόμα όνειρα
και συνεπώς απορούμε»
«Σ' ένα
τιτίβισμα ανοίγει τα μάτια του ο κόσμος
Σαν από
θαύμα με πλήθος φωνές επιστρέφουν οι φίλοι
Κι
αφηγούνται ό,τι είδαν».
«Δεν είμαστε ποιητές, σημαίνει φεύγουμε
Σημαίνει εγκαταλείπουμε τον αγώνα
Παρατούμε τη χαρά στους ανίδεους
Τις γυναίκες στα φιλιά του ανέμου
και στη σκόνη του καιρού
Σημαίνει πώς φοβόμαστε
Κι ή ζωή μας έγινε ξένη
ο θάνατος βραχνάς
«Δεν μου αρκεί το επιούσιο, ψυχή!
Αγαπάω το άνθος,
την πιο τρανή σου ελπίδα
η σάρκα μου πονεί».
Άλλοτε η θάλασσα
Άλλοτε η
θάλασσά μας είχε σηκώσει τα φτερά της
Μαζί της
κατεβαίναμε στον ύπνο
Μαζί της
ψαρεύαμε τα πουλιά στον αγέρα
Τις ημέρες
κολυμπούσαμε μέσα στις φωνές καί τά χρώματα
Τά βράδυα
ξαπλώναμε κάτω απ’ τά δέντρα καί τά σύννεφα
Τίς νύχτες
ξυπνούσαμε γιά νά τραγουδήσουμε.
Ήταν τότε ο
καιρός τρικυμία χαλασμός κόσμου
Καί μονάχα
ύστερα ησυχία.
Αλλά εμείς
πηγαίναμε χωρίς νά μάς εμποδίζη κανείς
Νά σκορπάμε
καί νά παίρνουμε χαρά
Από τούς
βράχους ως τά βουνά μάς οδηγούσε ο Γαλαξίας
Κι’ όταν
έλειπε η θάλασσα ήταν μαζί μας ο Θεός.
Έχω δει τον ουρανό
Έχω δεί τόν
ουρανό μέ τά μάτια μου
Μέ τά μάτια
μου άνοιξα τά μάτια του
Μέ τή γλώσσα
μού μίλησε
Γίναμε
αδελφοί καί κουβεντιάσαμε
Στρώσαμε
τραπέζι καί δειπνήσαμε
Σά νά ήταν ο
καιρός όλος μπροστά μας
Καί θυμάμαι
τόν ήλιο πού γελούσε
Πού γελούσε
καί δάκρυζε θυμάμαι.
Απ΄ το «Τρία
ποιήματα της θάλασσας»
Έφυγε η ζωή μας
ή έφυγαν πουλιά απ` την παλάμη του
Θεού;
Τράβηξαν τουφεκιές να τα σκοτώσουν
Η ζωή μας έγινε ωραιότερη
Τόσο που μοιάζει με άστρο όταν την
κοιτάξω
Και δεν μπορώ να την κατεβάσω στο
γιαλό
και να την κάμω πλοίο
Ω περιστέρι της ψυχής πήγαινε στο καλό
Πήγαινε τώρα με το μελτέμι
Και φίλησέ μου όσα μαργαριτάρια
συναντήσεις
Αν δεν με βλέπεις μη φοβάσαι θα
γιορτάζω μαζί σου
Στο ταξίδι μας θα σηκώσουμε τα νερά
της θάλασσας
Να ευλογήσουν ό,τι αγαπήσαμε και ό,τι
δεν ξεχνάμε πια
Σε περιβόλι άραξε το περιστέρι
Σε περιβόλι άραξε η ψυχή μου
Λοιπόν θυμάμαι τώρα το καλοκαίρι της
ζωής μου
Σαν να ήσουνε εσύ η μόνη άνοιξη της
γης
Σε αντικρίζω ω ημέρα της γέννησής μου.
[…]
Όποιος φέρνει τη θάλασσα στην αγκαλιά
του
Είναι σα να μην υποφέρει από βάρος
Είναι σα να μη ντρέπεται που πηγαίνει
με τον αγέρα
Είναι σα να κρατάει ολάκερη τη γη μέσα
στο βλέμμα
Να τραγουδάει μέσα στη νύχτα
Και να του γίνεται η νύχτα μητέρα
Να τραγουδάει μέσα στον ήλιο
Και ν΄αγαπάει μία γυναίκα
Που τη νομίζει βρέφος
Να τραγουδάει μέσα στον άνεμο
Κι έτσι να χάνει και να κερδίζει τη
φωνή του.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκη "Μεγάλη Ανθολογία Ελληνικής Ποίησης".
Επ’
ευκαιρία, μουσικής - ποιητικής βραδιάς, αφιερωμένη στην ποίηση και τον φιλοσοφικό στοχασμό του Γιώργου Σαραντάρη, με τίτλο «Στον ουρανό της μουσικής του Γιώργου
Σαραντάρη», που οργανώνεται την Τετάρτη 24 Οκτωβρίου 2018, στις 20:00,
στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης. Στην
εκδήλωση θα αποδοθούν τραγούδια που συν-άδουν με το πνεύμα του Γ. Σαραντάρη. Παρουσιάζουν Άννα Αγγελοπούλου (συντονίστρια Εκπαιδευτικού Έργου, φιλόλογος),
Γιώργος Φραντζολάς (φιλόλογος, μουσικός). Συμμετέχουν οι
μουσικοί: Γιώργος Βρανάς τραγούδι - κρητική λύρα, Τάσος Καπζάλας φλάουτο, Αντώνης
Μουσαδές τραγούδι. Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στην
αίθουσα εκδηλώσεων «Βιργινία Τσουδερού»,
του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, στην Καπναποθήκη «Π», στην
οδό Καπνεργατών 9. ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ.
ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: Σαρανταρης, Κωνσταντινουπολη, Απριλιος, 1908, Αθήνα, Φεβρουαριος, 1941, ποιητης, ποιηση, φιλοσοφος, φιλοσοφια, δοκιμιογραφος, θαλασσα, ουρανος, Ξανθη, Δεσποτοπουλος, Αλβανια, Λορεντζατος, Σκοπετεας, Μαρινακης, Ζαφειροπουλος, Αλεπουδελης, Ελυτης, Καπετανακης, Τσατσος, Κανελλοπουλος, Μιχας
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook