Καταστρέφεται «ΤΟ ΦΙΔΑΡΙ ΤΟΥ ΜΥΡΙΡΜΕΝΟΥ», με την συγκλονιστική ιστορία του ηρωικού τσαμπουνιάρη, στο Φιλώτι Νάξου…

Καταστρέφεται

«ΤΟ ΦΙΔΑΡΙ ΤΟΥ ΜΥΡΙΡΜΕΝΟΥ»

με την συγκλονιστική ιστορία

του ηρωικού τσαμπουνιάρη,

στο Φιλώτι Νάξου…

Η παλιά στράτα.

Από εδώ παενορχούνταν όλοι οι Φιλωτίτες ξωτάρηδες

μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1950.

Στα δεξιά διακρίνεται το φιδάρι.

Το όρος Ζας (< Ζευς) που βρίσκεται στην Νάξο, νοτιοανατολικά του Φιλωτιού, είναι η υψηλότερη κορφή των Κυκλάδων (1.003 μ.), ιερό βουνό των αρχαίων, τόπος λατρείας, αφιερωμένο στον Μηλώσιο Δια, προστάτη των προβάτων[1]. Όρος Διός Μηλώσιου, όπως αναφέρουν δυο αρχαίες επιγραφές που υπάρχουν χαραγμένες πάνω σε βράχους στο βουνό.

Στα σπλάχνα του βουνού υπάρχει η σπηλιά του Ζα, η Σπηλιώτισσα όπως την αποκαλούν οι Φιλωτίτες, όπου κατά τον αρχαίο ιστορικό Αγλαοσθένη μεταφέρθηκε ως βρέφος ο Δίας από την Κρήτη και ανατράφηκε προκειμένου να γλυτώσει από τον πατέρα του, Κρόνο, που ήθελε να τον εξοντώσει. Η σπηλιά ήταν και τόπος κατοικίας στην αρχαιότητα, σύμφωνα με διάφορα ευρήματα σε ανασκαφές που έχουν γίνει. Η Σπηλιώτισσα, όμως, υπήρξε και καταφυό[2] των Αργιωτών και Φιλωτιτών στις επιδρομές των πειρατών την εποχή εκείνη. Σε μια τέθοια[3] περίπτωση, όπως μας λέει η παράδοση του Φιλωτίου, Σαρακηνοί πειρατές εξόντωσαν τους Αριώτες βάζοντας φωτιά στην είσοδο της σπηλιάς πνίγοντάς τους με τον καπνό, καίγοντας μάλιστα και μια γερόντισσα που είχε μαρτυρήσει το κρησφύγετο[4] [εφ’ όσον δεν μπορούσαν να μπουν μέσα, λόγω του ότι οι αμυνόμενοι με μακριά μυτερά κοντάρια δεν τους άφηναν].

Ο σπουδαίος Φιλωτίτης, Εμ. Ψαρράς [γυμναστής] ο άνθρωπος που διέσωσε πολύ μεγάλο μέρος της παράδοσης του Φιλωτιού στο βιβλίο «ΦΙΛΩΤΙ» (τ. Α΄, εκδ. Συλλόγου Φιλωτιτών, 1986), μεταξύ άλλων, μας λέει:

«Όσοι Αργιώτες δεν βρεθήκανε στη σπηλιά και γλυτώσανε γιατί είχανε πατήσει στο Ζα, φαίνεται πως κατοικήσανε μετά στο Φιλώτι. Γι’ αυτό μέχρι τα παιδικά μου χρόνια οι Φιλωτίτες κρατούσανε ζωντανή την ανάμνηση της συμφοράς των Αργιώ, σαν να 'τανε πάθημα δικό τους. Όπως, δε, μου λέγανε στα παλαιότερα χρόνια τη μέρα της Ζωοδόχου Πηγής μαζευότανε εκεί και κάνανε μνημόσυνο μέσα στη σπηλιά για τους μάρτυρες εκείνους [υπήρχαν ακόμα τότε εικονίσματα και αγία τράπεζα μέσα στη σπηλιά]. Προτού όμως συλλάβουν την γερόντισσα οι Σαρακηνοί είχαν καταφέρει να πιάσουνε τον βιγλάτορα [παρατηρητή] Οϊάνη, αφού οι βίγλες κάτω από τις Ποταμίδες αργήσανε να στείλουνε το μήνυμα της απόβασης των Σαρακηνών […]

Με αφορμή μια αφήγηση που είχα ακούσει στα παιδικά μου χρόνια από ένα γέρο στ' Άρια τον Κωσταντή του Δημήτρη (Κ. Δ. Ψαρράς) ο οποίος την άκουγε όταν ήταν παιδί από γέρους Αριώτες: “από τσεί τονε κατεβάσανε με το κοπαδάτσι[5] ντού στο ντσεντρικό[6] ντρόμο[7] [που 'ταν από τότες τσαί ήμπαινενε ακόμα στα χρόνια μας η ξυόπορτα[8]] π’ ενέμενενε ο αρχηγός τωνε (των πειρατών). Ούλη την ώρα ευτός ο βιγλάτορας[9] ήπαιζενε στη τζαμπούνα[10] ντου το παραπονετικό[11] σκοπό τση συφοράς[12], να τραουδεί[13] τσαι να λέει:

"Φεύγετ' Αργιώτες φεύγετε, φεύγετε Φιλωτίτες

τσ’ εμένα Τούρτσοι[14] με κρατούν Σαρατσηνοί με γκράζουν[15]

χίλιοι με παν απού[16] μπροστά και χίλιοι από πίσω

τσαί χίλιοι απού τη μια μεριά τσαί χίλιοι απού την άλλη".

Το φυλλάδιο με την συμβολική φωτογραφία,
που είχε τυπώσει και μοιράσει ο τοπικός αθλητικός σύλλογος Φιλωτίου "Ζευς",
πριν 15 χρόνια περίπου,
με αφορμή την παγκυκλαδική συνάντηση των λαϊκών πνευστών στην Νάξο,
όπου αναφερόταν η ιστορία του «τζαμπουνιάρη βιγλατορα».
Διακρίνεται το φιδάρι, δυνατό και ζωντανό ακόμα τότε...

Τονε 'φήνανε μια σταλιά τσαι πάλι τον εξαναρωτούσανε να μαρτυρήσει. Σαν είδανε πως μιλιά ε ντου παίρνουνε απού το στόμα ντου ια[17] το καταφυό αρχέψανε τσαί του κόβγανε[18] ένα-ένα τα δακτύλια[19] ντου μα 'υτός τσαί με το ένα πούχενε ήπαιζενε ακόμα τη τζαμπούνα. Υστερνά τονε ‘ρφαξανε[20] στην άκρια τση στράτας τσαι με το αίμα ντού εποτίστηνε[21] ένα μικρό φιδαράτσι που ‘τανε ετσεί. Οι μέρες επεράσανε και οι ληστοπειρατές ήτανε φευγάτοι όντε τονέ βρήκανε Φιλωτίτες περαματάρηδες, μα αντί να βρομεί ο σφαμένος[22] βιγλάτορας ήβγανενε μια αλλιώτιτση[23] μυρωδιά, εμοσκομύριζενε τσ ούλοι ντονε ελέανε[24] πως ο μάρτυρας ευτός ηιάσενε[25] ιατί[26] επροτίμησενε να πεθάνει παρά να καταδώσει τσοί χωριανοί ντου. Ακόμα σήμερα όσοι ελιτσιωμένοι[27] περάσουνε τη ξυόπορτα του Οϊάνη τσαι δουνε ετσείνο το φιδαράτσι μέσ’ στη τραφιά (π' από τότες που πιε το αίμα του μάρτυρα ε μεγαλώνει) λένε "το φιδαράτσι του μυριρμένου" τσαι εξιστορούνε το μαρτύριο του Αριώτη βιγλάτορα του ΟΪΑΝΗ τσαί τη καταστροφή των Αργιώ".

Λίγο φύλλωμα αναπνέει ακόμα στο φιδάρι.
Σημάδι ελπίδας για σωτηρία.
Ίσως, αν υπάρξει το απαιτούμενο ενδιαφέρον…

Θυμάμαι μικρός που πηγαινορχούμαστε στ’ Ακρωτήρι σε ένα σημείο στην παλιά στράτα εδώ χαμηλά στ’ Αργιά. Κάποιες φορές οι καβαλάρηδες περνώντας από ένα μικρό δέντρο να το δείχνουν με το ραβδί ακόμα και να το ακουμπάνε με αυτό. Μάλιστα μια φορά μια τέτοια απότομη και ξαφνική κίνηση κάποιου έκανε να ξεσπαστεί[28] ένα μουλάρι με αποτέλεσμα παραλίγο να ρίξει τον καβαλάρη του [ίσως και γι’ αυτό να μου έχουν μείνει αυτές οι εικόνες].

Ύστερα από κάποια χρόνια και επιστρέφοντας στο χωριό από την Αθήνα θυμάμαι τον συγχωρεμένο τον πατέρα μου στο μητάτο ένα βράδυ να αναφέρει την ιστορία. Μετά από κάποιες μέρες στο χωριό έκανα την κουβέντα στον Ιωάννη Σ. Ψ. (Καπουτσινογιάννη) και αφού είπε πως το ξέρει πήγαμε και μου έδειξε το δενδράκι στις φωτογραφίες που είναι το "φιδάρι του μυριρμένου" (το φιδάρι που κατά την παράδοση ποτίστηκε με το αίμα του ηρωικού τζαμπουνιάρη Αριώτη βιγλάτορα, του Οϊάννη) ένα αξιόλογο, ξεχωριστό σημάδι της παράδοσης του Φιλωτιού, που θα πρέπει να του δείξουμε το ενδιαφέρον και τη φροντίδα που του αξίζει (όπως βλέπετε και στις φωτογραφίες το έχει ανάγκη)…

ΠΗΓΗ:  Ψαρροστέφανος Φιλώτι.

Η παλιά στράτα. Από εδώ τονε γκράζανε [οδηγούσαν] τον Οϊάνη οι Σαρακηνοί
και στο σημείο εδώ μπροστά στο φιδάρι τον αποτελειώσανε…

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Σχόλιο Γ. Λεκάκη: Μήλον = πρόβατο.

[2] Καταφύγειο.

[3] Τέτοια (με την κρητική τροπή του τ σε θ)

[4] Σχόλιο Γ. Λεκάκη: Κρησφύγετο = μέρος όπου συνήθιζαν να φεύγουν (κρύβονται) οι Κρήτες.

[5] Κοπαδάκι.

[6] Κεντρικό (κρητική τροπή).

[7] Δρόμο.

[8] Ξυλόπορτα, ξώπορτα.

[9] Φρουρός.

[10] Τσαμπούνα.

[11] Παραπονιάρικο.

[12] Συμφοράς.

[13] Τραγουδεί.

[14] Τούρκοι.

[15] Οδηγούν.

[16] Από.

[17] Για.

[18] Κόβανε, έκοβαν.

[19] Δάκτυλα.

[20] Σφάξανε, έσφαξαν.

[21] Ποτίστηκε.

[22] Σφαγμένος.

[23] Αλλιώτικη.

[24] Έλεγαν.

[25] Άγιασε.

[26] Γιατί.

[27] Ηλικιωμένοι.

[28] Τρομάξει.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΝΑΞΟ, ΕΔΩ.

(*) Ευχαριστώ τον φίλο μου, μουσικό Γ. Πανταζή, που μου έστειλε αυτήν την συγκινητική λαϊκή ιστορία.

ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: ΖΕΥΣ, ΖΑΣ, ΔΙΑΣ, ΝΑΞΟΣ, Φιλωτι, Κυκλαδες, Μηλωσιος Διας, προβατο, επιγραφη, Ζα, Σπηλιωτισσα, Αγλαοσθενης, βρεφος, Κρητη, Κρονος, σπηλια, Αργιωτες, Φιλωτιτες, επιδρομη, πειρατης, Φιλοτι, Σαρακηνοι, Αριωτες, φωτια, σπηλαιο, καπνος, γεροντισσα, γρια, κρησφυγετο, κονταρι, Ψαρρας, Αργιω, Ζωοδοχου Πηγης, Ζωοδοχος Πηγη, μνημοσυνο, μαρτυρας, εικονισμα, αγια τραπεζα, Σαρακηνος, βιγλα, Οιανης, Ποταμιδες, αποβαση, Αρια, βιγλατορας, τζαμπουνα, Τουρκοι, δακτυλο, τσαμπούνα, φιδαρι, ληστοπειρατης, περαματαρης, μυρωδια, τραφια, φιδαρατσι του μυριρμενου, Αργια, ραβδι, μουλαρι, μητατο, Καπουτσινογιαννης, δενδρο, ηρωας, τζαμπουνιαρης, τσαμπουνιαρης, Ψαρροστεφανος, λαικο πνευστο, στρατα, ξωταρης, Μηλον, Καταφυγειο, Κρησφυγετο, Κοπαδι, φρουρος, Παραπονιαρικο, παραπονο, Συμφορα, Τραγουδι

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ