Τα
Κούλα της καρδιάς μας:
Η ιστορία μιας σφριγηλής
ελληνικής κοινότητας
στην Φρυγία της Μ. Ασίας
Τα Κούλα, άγνωστα σήμερα στο
ευρύ κοινό, υπήρξαν μια σφριγηλή ελληνική κοινότητα ανάμεσα στη Σμύρνη και στο
Ουσάκ, περίπου 150 χλμ. μακριά από τη θάλασσα. Πιθανολογείται ότι βρίσκονται
στη θέση της βυζαντινής Κολόης, σπουδαίας επαρχιακής πόλης της Δυτικής Μικρασίας,
που συνδέθηκε στενά με την ένδοξη Φιλαδέλφεια.
Χτισμένα στην αρχαία Φρυγία Κατακεκαυμένη, μια περιοχή απόκοσμη, ηφαιστειογενή, «μυδροπαγή, πυρίληπτον και
τεφρώδη», κατά τον Στράβωνα, με πολλά θερμά νερά και φυτά, καθώς κι
εντυπωσιακούς γεωλογικούς σχηματισμούς, τα Κούλα αναπτύχθηκαν από το 17ο αι.
κυρίως χάρη στην ταπητουργία και τη βαφική, τέχνες στις οποίες διακρίθηκαν
ιδιαιτέρως οι Έλληνες Κουλαλήδες, που ήξεραν τα μυστικά των φυτικών και γαιωδών
ανεξίτηλων χρωμάτων και ύφαιναν καλά χαλιά, χαρακτηριστικού τύπου, γνωστά και
περιζήτητα παγκοσμίως ως «τάπητες Κούλα».
Λίγο πριν από την Καταστροφή
του 1922, στα Κούλα κατοικούσαν 9.500 Τούρκοι και 3.000 τουρκόφωνοι Έλληνες,
που ασχολούνταν, εκτός από την υφαντική και τις μπογιές, με την αργυροχρυσοχοΐα,
το εμπόριο και τις τέχνες. Παλαιότερα όμως οι Έλληνες ήταν πολύ περισσότεροι,
μα από τα μέσα του 19ου αι. μετανάστευσαν στη Σμύρνη, επειδή παράκμασε η τοπική
βαφική τέχνη, λόγω της μεγάλης διάδοσης των χημικών ευρωπαϊκών χρωμάτων.
Στην ευρύτερη περιοχή των
Κούλων, που ήταν η διοικητική έδρα 86 χωριών, το χριστιανικό στοιχείο δεν ήταν
πολυάριθμο και υπερτερούσαν οι Μουσουλμάνοι. Υπήρχαν λίγα ελληνικά χωριά, όπως
τα Μεντοχώρια, το Μένε (αρχαία Μαιονία) και το πανάρχαιο Γκιόλντε, περίφημο
κάποτε για την ιδιαίτερη ελληνική διάλεκτο των κατοίκων του, για τα εξαίσια
κεντήματα των γυναικών του και για τη βυζαντινή εκκλησιά του, δυστυχώς χαμένη
σήμερα.
Η μικρή πολιτεία, ξεχασμένη
τώρα πια, καθώς βρίσκεται μακριά από τις πολύβουες τουριστικές διαδρομές, γέννησε
τέκνα λαμπρά. Παιδί των Κούλων, ο πλούσιος έμπορος Ηλίας Ακάσογλου που ίδρυσε
το 1891 το νέο ελληνικό σχολείο (Ακασόγλειος Σχολή), στην ενορία του Άη-Βούκλα
(Αγ. Βουκόλου) της Σμύρνης, το οποίο εξακολουθεί να λειτουργεί ακόμη, ως
τουρκικό φυσικά. Παιδί των Κούλων επίσης ο μέγας και πολύς Ευαγγελινός
Μισαηλίδης (1820-1890), ο φωτιστής και πνευματικός εθνεγέρτης του τουρκόφωνου
Ελληνισμού της Μικρασίας. Φιλόλογος και δημοσιογράφος, ιδρυτής της ξακουστής
κωνσταντινουπολίτικης εφημερίδας «Ανατολή» (1851), εκδότης αμέτρητων βιβλίων ποικίλου
περιεχομένου και μεταφράσεων στα καραμανλίδικα, αφιέρωσε τη ζωή του στο
διαφωτισμό των Ορθοδόξων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και σχημάτισε την
ταυτότητα του τουρκόφωνου Ρωμιού, έτσι όπως τον ξέρουμε γύρω στα 1900. Το έργο
του θεωρείται υψίστης εθνικής σημασίας για τη διατήρηση της Ορθοδοξίας και τη
μόρφωση του απλού Ρωμιού της Ανατολής.
Άξιο τέκνο των Κούλων και
γόνος μιας από τις διασημότερες οικογένειες, ο Γεώργιος Ιωακείμογλου, ο οποίος,
μετά λαμπρές σπουδές και πανεπιστημιακή καριέρα στη Γερμανία, προσεκλήθη από
τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή στη Σμύρνη, για την οργάνωση του Ιωνικού Πανεπιστημίου.
Από το 1928-29, έγινε καθηγητής Φαρμακολογίας στο Εθνικό μας Πανεπιστήμιο και
μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, διαγράφοντας λαμπρή ακαδημαϊκή καριέρα.
Μάρτυρες της μεγάλης
οικονομικής ακμής των Κούλων και της κορυφαίας παρουσίας των Ορθοδόξων είναι τα
εκατοντάδες αιωνόβια σπίτια του, ελληνικά και τούρκικα, που θεωρούνται
εξαιρετικά δείγματα οθωμανικής αρχιτεκτονικής του 18ου-19ου αι., αλλά και οι
τρεις εκκλησιές, τα ωραία μεσαιωνικά τζαμιά, τα καραβάνσαράγια κι οι αραστάδες
(αγορές) με τα δεκάδες εργαστήριά τους, ο βυζαντινός Εσκί ή Κοτζά Τσεσμές
(«Παλαιά, Μεγάλη Κρήνη») και τα λουτρά, οι περίτεχνες ταφόπλακες με τις
συγκινητικές καραμανλίδικες επιγραφές και η φημισμένη άλλοτε σε όλη την
περιφέρεια της Μητροπόλεως Φιλαδελφείας Λαμπίδειος Σχολή. Ολόκληρη η περιοχή
των ελληνικών μαχαλάδων έχει κηρυχθεί σήμερα διατηρητέα και πολλά κτίρια
αναπαλαιώνονται, όπως ο κομψός ναός της Παναγίας (1837) και το τεράστιο
αρχοντικό κονάκι της οικογένειας Χατζημωυσόγλου.
ΛΕΞΕΙΣ: Κουλα, Φρυγια, Μικρα Ασια, Σμυρνη, Ουσακ, βυζαντιο, Κολοη, Μικρασια, Φιλαδελφεια, Φρυγια Κατακεκαυμενη, καραμανλιδικη επιγραφη, καραμανλιδικα
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook