Το περιοδικό «Φάρος»
Κωνσταντινούπολης,
θύμα λογοκρισίας
της οθωμανικής κυβέρνησης
Ο «Λέων
Καρύκης»
και η «Άρτεμις της Μεσογείου»,
περιείχαν «εθνικιστικά
μηνύματα,
που υπέσκαπταν την ειρηνική συμβίωση
της ελληνικής μειονότητας
και των
οθωμανών»,
το 1912…
Ο «Φάρος» Κωνσταντινούπολης ήταν
ένα «εικονογραφημένον περιοδικόν διά παίδας και εφήβους εκδιδόμενον δις του
μηνός υπό Τομάζου Α. Δεπάστα».
Εκδιδόταν στην Κωνσταντινούπολη, από
20 Ιανουαρίου 1909 έως τις 13 Οκτωβρίου 1912 (με διακοπή από 27 Μαρτίου-21
Απριλίου 1912).
Εκδότης: Τομάζος Α. Δεπάστας.
Υπεύθυνος: Κ. Παπαδόπουλος.
Μότο: “Πίστις-Πατρίς-Αγωγή”.
Την περίοδο 28 Απριλίου 1912-14
Ιουλίου 1912 επανεκδίδεται με τον τίτλο “Μέλισσα”, στις 21 Ιουλίου
ξανατιτλοφορείται “Φάρος”, αλλά από το αμέσως επόμενο τεύχος επανέρχεται ως
“Μέλισσα” έως τις 18 Αυγούστου 1912 και στο εξής τιτλοφορείται και πάλι
“Φάρος”.
Άλλοι υπότιτλοι: Εικονογραφημένον
περιοδικόν διά παίδας και εφήβους, εκδιδόμενον δις του μηνός. Συνιστώμενον υπό
του εν Ελλάδι Υπουργείου της Δημόσιας Εκπαιδεύσεως. Εικονογραφημένον περιοδικόν διά παίδας και
εφήβους, εκδιδόμενον δις του μηνός. Συνιστώμενον υπό του εν Ελλάδι Υπουργείου
της Δημόσιας Εκπαιδεύσεως και του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Δεκαπενθήμερο και αργότερα
εβδομαδιαίο (1912). Δεκαεξασέλιδο, δίστηλο, με συνεχή αρίθμηση, διαστάσεων 28,5x20,5 εκ. Τιμή τεύχους: 1 γρόσι, 20
παράδες. Συνδρομές: ετήσια τα έτη: 20 γρόσια για την Κωνσταντινούπολη, 25
γρόσια για τα περίχωρα και τις επαρχίες, 6 φράγκα για το εξωτερικό και 6
δραχμές για την Ελλάδα. Το έτος Δ’ οι
συνδρομές ορίστηκαν αντίστοιχα σε 25 γρόσια, 30 γρόσια, 8 φράγκα, 7 δραχμές.
Τυπογραφείο: “Εν Γαλατά, Μέγα Εθνικόν Χάνιον, τύποις Κ. Ζιβίδου, οδός Χαρατζή
αριθ. 2, οδός Εργαβάν αριθ. 4 (όπισθεν της Τραπέζης της Θεσσαλονίκης) (έτ.
Α’’-Γ’), “Τύποις βιβλιοεκδοτικών καταστημάτων Π. Αγγελίδου και Σίας” (έτ.
Δ’).”Γραφεία: Μέγα Εθνικόν Χάνιον, αρ. 41, Γαλατάς”.
Είναι το δεύτερο κατά σειρά
έκδοσης περιοδικό για παιδιά και νέους, μετά το περιοδικό “Παιδικός Κόσμος”
(1898-1908), που εκδόθηκε στην Κωνσταντινούπολη την πρώτη δεκαετία του εικοστού
αιώνα. Οι εκδοτικοί στόχοι του αναφέρθηκαν στις προγραμματικές δηλώσεις της
διεύθυνσής του (αρ. τχ. 1, σ.2): “Τέκνα και σεις, αγαπητά μου Ελληνόπουλα,
μητρός δοξασμένης, οφείλετε να εργασθήτε προς αποκατάστασιν του αρχαίου εθνικού
μας μεγαλείου. Προς τούτο σας παρασκευάζει η οικογένεια και το Σχολείον, τα
οποία με τόσην φιλόστοργον μέριμναν σας ανατρέφουσι και σας περιβάλλουσιν εν
χρησταίς ελπίσι με ό, τι μέγα, ευγενές και ωραίον. Προς τούτο φιλοδοξεί να
συντελέση ο Φάρος”. Την εκδοτική παρουσία του περιοδικού στήριξε το Οικουμενικό
Πατριαρχείο και το υπουργείο Παιδείας της Ελλάδας, ενώ επικουρικά ιδρύθηκε και
ο Σύλλογος Πρόοδος του Φάρου.
Στις σελίδες του δημοσιεύθηκαν
θρησκευτικά αναγνώσματα, μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα, παραμύθια,
διαγωνισμοί, γυμναστική του πνεύματος, αλληλογραφία και άλλη ποικίλου
περιεχομένου ύλη, πλαισιωμένη με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, στόχος της οποίας
ήταν η διδασκαλία και η ψυχαγωγία του αναγνωστικού κοινού. Συνεργάτες του ήταν
οι Παπα-Σπύρος (Κωνσταντίνος Καλλίνικος), Μαρία Παπαριστείδου, Αθηνά
Γαϊτάνου-Γιαννιού, οι καθηγητές του Ζωγράφειου Λυκείου Ιωακείμ Βαλαβάνης και
Αθανάσιος Ιωάννου, Ευριδίκη Αλεξανδρίδου, Ναπολέων Λαπαθιώτης κ. ά.
Οι συνδρομητές προέρχονταν από τον
μαθητικό κόσμο, εντός και εκτός Κωνσταντινούπολης, και αλληλογραφούσαν με το
περιοδικό χρησιμοποιώντας ψευδώνυμα, η επιλογή των οποίων γινόταν βάση των
κοινωνικοπολιτικών συνθηκών της εποχής. Χαρακτηριστικά μπορούν να αναφερθούν τα
“Ανδρείος Μακεδών”, “Μακεδονική Καρδία”, “Θρίαμβος της Ελλάδος”, “Μακεδονομάχος”,
“Δαφνοστέφανος Βουλγαροκτόνος”, “Ευτυχισμένο ΄21”, “Ηρωικό Σούλι”, “Κομήτης του
Χάλλεϋ”, “Δορυφόρος”, “Ζαππίς”, “Ζιζάνιον”, “Τικ-Τακ”, “Αγριολούλουδο” κ. ά.
Παρ’ ότι στην αρχή το έντυπο
τηρούσε φιλικά προσκείμενη στάση στην οθωμανική ηγεσία με τακτές αναφορές στον
σουλτάνο, για λόγους αποφυγής επέμβασης της λογοκρισίας, προς το τέλος του
τρίτου έτους και πολύ περισσότερο κατά τη διάρκεια του τέταρτου έτους της
κυκλοφορίας του αγνόησε τις προειδοποιήσεις της οθωμανικής κυβέρνησης για παύση
της κυκλοφορίας του, λόγω της δημοσίευσης δύο μυθιστορημάτων, με τίτλους Λέων
Καρύκης του Γ. Β. Τσοκόπουλου και Άρτεμις της Μεσογείου που έφερε την
ψευδώνυμη υπογραφή Σμίλις. Για τα μυθιστορήματα αυτά, οι Τούρκοι θεώρησαν ότι
εμπεριείχαν εθνικιστικά μηνύματα που υπέσκαπταν την ειρηνική συμβίωση της
ελληνικής μειονότητας και του οθωμανικού κράτους, λόγο τον οποίο επικαλέστηκαν
για να διακόψουν την κυκλοφορία του περιοδικού τον Μάρτιο 1912. Επρόκειτο για
ένα φαινόμενο γνωστό την εποχή εκείνη στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο, καθώς η λογοκρισία
στόχευε την παύση της κυκλοφορίας ελληνικών εντύπων στην οθωμανική επικράτεια.
Το τελευταίο, πιθανόν, τεύχος του εντοπίζεται στις 13 Οκτωβρίου 1912, αν και
δεν υπάρχουν ενδείξεις για παύση της κυκλοφορίας του.
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ-ΑΡΧΕΙΟ: ΒΒ, ΔΘΒ, ΕΒΕ,
Ιδιωτική συλλογή Στρατή Δ. Ταρίνα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Μάρθα Καρποζήλου, Ελληνικός
Νεανικός Τύπος (1830-1914). Καταγραφή, Αθήνα. ΙΑΕΝ, 1987, 163-170. Ζαχαρούλα Καραβά, “Το περιοδικό Φάρος της
Κωνσταντινούπολης (1909-1912)”, στον τόμο Το Παιδικό Έντυπο, Πρακτικά
Συμποσίου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο/Δήμος Θεσσαλονίκης (16-17 Ιανουαρίου
1993), Θεσσαλονίκη 1996, σ. 71-80.
“Εγκυκλοπαίδεια του
Ελληνικού Τύπου 1784-1974”, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών-103, Εθνικό Ίδρυμα
Ερευνών.
ΛΕΞΕΙΣ: περιοδικο Φαρος, Κωνσταντινουπολη, λογοκρισια, οθωμανικη κυβερνηση, Λεων Καρυκης, Αρτεμις της Μεσογειου, εθνικιστικα μηνυματα, ειρηνη, ελληνικη μειονοτητα, οθωμανοι, 1912, εικονογραφημενο περιοδικο, Δεπαστας, 1909, Παπαδοπουλος, Πιστις Πατρις Αγωγη, Μελισσα, Οικουμενικο Πατριαρχειο, Τσοκοπουλος, Αρτεμη, Σμιλις, ΠαπαΣπυρος, Καλλινικος, Παπαριστειδου, Γαιτανου Γιαννιου, Ζωγραφειο Λυκειο, Βαλαβανης, Ιωαννου, Αλεξανδριδου, Λαπαθιωτης
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook