Επιδημίες και λοιμοί
στην τουρκοκρατούμενη Κοζάνη
«Η πολυπαιδούσα μάνα νικάει
τον Χάρο»
Λαϊκή παροιμία
Του ιστορικού Δημήτρη Τζήκα
(*)
Όσο γνωρίζουμε η χολέρα
(γνωστή και ως Ασιατική χολέρα ή Επιδημιακή χολέρα) εμφανίζεται πρώτη φορά στην
Κοζάνη στα 1823: «Περί δε τα τέλη του 1823 επιδημία πανώλης υπό στρατού
μεταδοθείσα εθέρισεν πλήθος ανθρώπων.»[1] Η μιασματική νόσος έφτασε στην πόλη με
τα στρατεύματα του Αβδούλ – Αμπούτ ή Αμπαλαμπούτ πασά. Μετά την έκρηξη της
ελληνικής επανάστασης στη Χαλκιδική και την κατάσβεσή της, ο αιμοχαρής πασάς,
οδηγώντας 25 χιλιάδες στράτευμα κατέστρεψε την Κασσάνδρα, φονεύοντας περίπου 15
χιλιάδες ανθρώπους· στη συνέχεια κατέλαβε την επαναστατημένη Νάουσα και
ακολούθησε φρικαλέα σφαγή 10.000 ανθρώπων περίπου. Λίγο αργότερα 12 χιλιάδες
στρατιώτες μπήκαν στην Κοζάνη και οι περισσότεροι κάτοικοι κατέφυγαν στα γύρω
χριστιανικά χωριά, μαζί με τις οικογένειές τους. Στην πόλη βρήκαν (κρυφά)
καταφύγιο και 124 εξαθλιωμένοι πρόσφυγες από τη Νάουσα· ο τούρκος αξιωματούχος
κατέφτασε με άγριες διαθέσεις -ήθελε να κάψει την πόλη- αλλά δωροδοκήθηκε με
δύο «ημιόνους κεκοσμημένους, δώρα άλλα τινά και 10.000 ρουχβιέδες»· επιφανείς
Κοζανίτες μεσολάβησαν εν τω μεταξύ (Καραμάρκος Παύλου Πριτσιούλης, επίσκοπος
Βενιαμίν κ.α.), οπότε σχεδόν ταυτόχρονα έφτασε και το φιρμάνι του Δράμαλη προς
τον Αμπαλαμπούτ να μην καταστρέψει την «πιστή» και ανοχύρωτη κώμη.[2]
Η χολέρα[3] επανέρχεται στα
1855, αλλά δεν αναφέρεται ο αριθμός των θυμάτων: «Το δε επόμενον έτος (1855)
χολέρα ενσκήψασα κατά Ιούλιον και Αύγουστον ηνάγκασε τους κατοίκους ν’ αφήσωσιν
τας οικίας και διασκορπισθώσιν εις την ύπαιθρον χώραν.»[4]
Μερικές δεκαετίας αργότερα
πεθαίνουν 1.000 περίπου αγόρια και κορίτσια λόγω διφθερίτιδας[5]: «Το έτος 1889
υπήρξε διά την πόλιν θλιβερόν, διότι μιασματικής νόσου ενσκηψάσης
(διφθερίτιδος) υπέρ τα χίλια άρρενα και θήλεα μικρά απέθανον».
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για ΕΠΙΔΗΜΙΕΣ, ΕΔΩ.
Στα 1895 αναφέρεται και
δεύτερη, φονικότατη επιδημία: «Εν τη σχετική ηρεμία όμως της καταστάσεως νέα
πληγή αναφανείσα εκράτει την πόλιν εν αθυμία. Οξεία νόσος διφθερίτις, μετά
υμενογόνου λαρυγγίτιδος αποδεκάτιζε τον πληθυσμόν, και ιδία τας τάξεις των
παίδων.» Η νόσος παρατάθηκε μέχρι την άνοιξη του επόμενου έτους (1896) και
«απέθανον δ’ εκ ταύτης υπέρ τα εξακόσια παιδία.»[6]
 |
| Η πανώλη, έκανε την εμφάνισή της στην Κρήτη το 1810 και το 1812 στην Κωνσταντινούπολη, αφήνοντας πίσω της 70.000 πτώματα. |
Ενδεχομένως μας κάνει σήμερα
εντύπωση ο μεγάλος αριθμός των θανάτων· πιθανότατα ο Παναγιώτης Λιούφης
συμπεριλαμβάνει και τους νεκρούς Τούρκους ή μουσουλμάνους της περιοχής· εξάλλου
τα θύματα σε άλλες πόλεις ήταν πολύ περισσότερα: στο Ναύπλιο πέθαναν περίπου
6.000 κάτοικοι (1801), στον Τύρναβο, 8.600 άνθρωποι (1813)· η πανώλη, έκανε την
εμφάνισή της στην Κρήτη το 1810 και το 1812 στην Κωνσταντινούπολη, αφήνοντας
πίσω της 70.000 πτώματα. Την εποχή της τουρκοκρατίας δεν μπορεί βεβαίως να
γίνει λόγος για «δημόσιο σύστημα υγείας»· οι καλύτεροι γιατροί, Έλληνες
συνήθως, προσλαμβάνονταν επί μισθώ στις αυλές των τούρκων αξιωματούχων ή σε
πλούσιες ελληνικές κοινότητες. Την ίδια περίοδο, ο Κοζανίτης λόγιος Χαρίσιος
Μεγδάνης «προσκλήθηκε» στα Σέρβια ως γιατρός από κάποιον ντόπιο μπέη που ήταν
άρρωστος· η νόσος του ήταν ανίατη, ο Τούρκος μπέης όμως απείλησε να τον
καρατομήσει, αν δεν τον κάνει καλά· ο αγαθός λόγιος έπαθε αποπληξία από το φόβο
του και ξεψύχησε τελικά στην Κοζάνη κατά τον Οκτώβριο του 1823.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΚΟΖΑΝΗΣ, ΕΔΩ.
«Το δε επόμενον έτος (1855)
χολέρα ενσκήψασα κατά Ιούλιον και Αύγουστον ηνάγκασε τους κατοίκους ν’ αφήσωσιν
τας οικίας και διασκορπισθώσιν εις την ύπαιθρον χώραν.»
«Το δε επόμενον έτος (1855)
χολέρα ενσκήψασα κατά Ιούλιον και Αύγουστον ηνάγκασε τους κατοίκους ν’ αφήσωσιν
τας οικίας και διασκορπισθώσιν εις την ύπαιθρον χώραν.»
Ο Γάλλος Πουκεβίλ,
εξουσιοδοτημένος από τον Αλή Πασά, θέλησε κάποτε δώσει στους μουσουλμάνους και
χριστιανούς κατοίκους των Φιλιατών ιατρικές συμβουλές για το πώς θα μπορούσαν
να προφυλαχθούν από την πανώλη και την εξάπλωσή της. Συγκέντρωσε «τους γέροντες
και όσους από τους σημαντικούς της πόλης βρίσκονταν εκεί» και τους είπε να
ιδρύσουν ένα λοιμοκαθαρτήριο, με σχετικά λίγα χρήματα. Ο μουσουλμάνος δερβίσης
της περιοχής όμως είχε άλλη, θεόπνευστη γνώμη:
«Τι είναι η πανούκλα αδέλφια
μου; Είναι μία από τις 360 πύλες του Παραδείσου του πέφτει και που ο καθένας
μας οφείλει να προσπαθήσει να σηκώσει και πάλι. Στο κακό αυτό πρέπει να
σταθούμε όρθιοι και μπροστά και όχι, όπως οι Φράγκοι, πίσω από τα κάγκελα του
λοιμοκαθαρτηρίου. Αν αυτή η πανούκλα έρθει, πάει να πει πως το πεπρωμένο ήταν
να έρθει. Αν το πεπρωμένο το θέλει να γίνει έτσι, θα γίνει έτσι. Όμως, έχω την
πεποίθηση ότι δεν θα γίνει τίποτα απ’ όλα αυτά». Οι παρευρισκόμενοι,
χειροκρότησαν τα λόγια του δερβίση και αγνόησαν τις απλές υγειονομικές
συμβουλές του Πουκεβίλ. Το αποτέλεσμα, ήταν τραγικό: τον Ιούνιο του 1814, 110
μέρες μετά την εμφάνιση της πανούκλας στους Φιλιάτες, από τους 2.800 κατοίκους,
(ήταν κυρίως Έλληνες, «Σκιπετάροι» και Τούρκοι) επέζησαν μόνον 130, και αυτοί
σε αξιοθρήνητη κατάσταση: «από τους πόνους έμοιαζαν σαν τους είχε κυριεύσει μια
βλακεία και αναισθησία ζωής»…
(*) Ο Δημήτρης Τζήκας είναι και διαχειριστής της ιστοσελίδας
«Ερανιστής».
Βιβλιογραφία και παραπομπές:
Λιούφης Π. "Ιστορία της Κοζάνης", έκδ. 1924.
Κωστής Κ. Π. «ΣΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΗΣ ΠΑΝΩΛΗΣ», ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ, 2013.
Πουκεβιλ Φ.Κ.Ο. «ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ-ΗΠΕΙΡΟΣ», εκδ. Αφοι ΤΟΛΙΔΗ, 1994.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Παναγιώτης Λιούφης. Ιστορία της Κοζάνης, έκδοση 1924.
σελ. 91.
[2] Παναγιώτης Λιούφης. Ιστορία της Κοζάνης, έκδοση 1924.
σελ. 89.
[3] Η χολέρα προκαλείται από το βακτήριο Δονάκιο της χολέρας
(Vibrio cholerae) και χαρακτηρίζεται από έντονη διάρροια, η οποία μπορεί να
προκαλέσει σοβαρή αφυδάτωση. Οφείλεται στην κατανάλωση νερού, γάλακτος, ή
τροφών που έχουν μολυνθεί εξαιτίας των ανθυγιεινών τρόπων λειτουργίας των
συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης
[4] Παναγιώτης Λιούφης. Ιστορία της Κοζάνης, έκδοση 1924.
σελ. 104.
[5] Η διφθερίτιδα είναι οξεία λοίμωξη του ανώτερου
αναπνευστικού συστήματος. Προκαλείται από το βακτήριο Corynebacterium
diphtheriae. Μεταδίδεται με τα σταγονίδια της αναπνοής από ασθενείς, από φορείς
και σπανιότερα με μολυσμένα τρόφιμα ή αντικείμενα.
[6] Παναγιώτης Λιούφης. Ιστορία της Κοζάνης, έκδοση 1924.
σελ. 126.
ΛΕΞΕΙΣ: Επιδημια, λοιμος, τουρκοκρατια, Κοζανη, μανα ,Χαρος, παροιμια, Τζηκας, νομος Κοζανης, χολερα
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook