ΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΣΤΗΝ ΚΑΛΥΒΑ ΞΑΝΘΗΣ, ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΩΡΑΙΟΤΕΡΑ ΚΑΣΤΡΑ ΣΤΗΝ ΕΝΔΟΧΩΡΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ - ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΘΡΑΚΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΕΙΝΗ ΞΑΝΘΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΑΝ ΣΗΜΕΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β΄ - ΕΝΑ ΕΞΑΙΡΕΤΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΕΡΓΟ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑΣ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ - Ο ΠΡΙΑΠΟΣ ΞΟΡΚΙΖΕ ΤΟΥΣ ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟΥΣ - του Απ. Τσακρίδη

ΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΣΤΗΝ ΚΑΛΥΒΑ ΞΑΝΘΗΣ

ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΩΡΑΙΟΤΕΡΑ ΚΑΣΤΡΑ

ΣΤΗΝ ΕΝΔΟΧΩΡΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ

ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΘΡΑΚΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΕΙΝΗ ΞΑΝΘΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΑΝ ΣΗΜΕΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β΄

ΕΝΑ ΕΞΑΙΡΕΤΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΕΡΓΟ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑΣ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

Ο ΠΡΙΑΠΟΣ ΞΟΡΚΙΖΕ ΤΟΥΣ ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟΥΣ

 Του Απόστολου Τσακρίδη

Τα Φρούρια στα ορεινά της Ξάνθης, αποτελούν ολόκληρο κεφάλαιο της ιστορίας του τόπου και τα ερείπια τους συναντώνται πυκνά στις υψηλές κορυφές της Ροδόπης.

Στους ορεινούς όγκους της παρανέστιας περιοχής ΒΔ. της Ξάνθης, αλλά και την ΒΔ ορεινή πλευρά του Νομού, απαριθμείται μια σειρά αρχαίων οχυρωματικών κτισμάτων για τα οποία δεν έχουν υπάρξει περαιτέρω αρχαιολογικές έρευνες. Η γεωγραφική θέση των φρουρίων μαρτυρά τη στρατηγική σημασία των περιοχών αυτών.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΝΟΜΟ ΞΑΝΘΗΣ, ΕΔΩ.

Χάρτης που απεικονίζει τις θέσεις των φρουρίων
με προσανατολισμό Α-Δ.

Τα περισσότερα Φρούρια βρίσκονται στις κορυφογραμμές παραπλεύρως του Νέστου ποταμού

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τον ΝΕΣΤΟ, ΕΔΩ.

...ενώ τα υπόλοιπα είναι κτισμένα σε κορυφές που έχουν ορατότητα τον ποταμό Κόσυνθο,

τον παραπόταμο του Κυδωνέα (Κιμμέρια)

και τον ποταμό Κομψάτο (Ίασμος Ροδόπης).

ΣΧΟΛΙΟ Γ. ΛΕΚΑΚΗ:

Ο Κυδωνέας, εξ ονόματος, μαρτυρά σχέση με αρχαίους μινωίτες Κρήτες.

Η περιοχή διαρρέεται από ωραιότατους ποταμούς.

Σε άλλες γεωγραφικές θέσεις, αρχαία φρούρια επιτηρούν νότια τον Θρακικό κάμπο μέχρι και το Θρακικό πέλαγος. Άξιο σημείωσης είναι ότι πολλά από τα φρούρια έχουν οπτική επαφή μεταξύ τους, πιθανόν, για να μπορούν να επικοινωνούν.

Τα φρούρια των περιοχών αυτών χρησιμοποιήθηκαν ως καταφύγια από Θρακικά φύλα (πρώιμη εποχή του Σιδήρου 9^ο – 8^ο αι. π.Χ.). Στην Ελληνιστική εποχή κάποια από αυτά τα κτίσματα έγιναν φυλάκια των Μακεδόνων και ύστερα των Ρωμαίων, αφού έτσι μπορούσαν να ελέγχουν τα σημαντικά στρατηγικά περάσματα. Μεταγενέστερα, οι Βυζαντινοί τα εκμεταλλεύτηκαν ως οχυρώσεις για προστασία από εισβολείς.

Στις ορεινές περιοχές του Νομού Ξάνθης (Μυρτούσσα, Αερικό, Πασχαλιά, Καλύβα, Κομνηνά, Δαφνώνας, Καλλιθέα, Λευκόπετρα, Ρύμη, Πριόνι, Εχίνος, Γοργόνα, Γλαύκη, Ωραίο, Κιμμέρια) έχουν επισημανθεί Φρουριακοί περίβολοι διαφόρων εποχών, κάποτε κτισμένοι ξερολίθια, κάποτε ασβεστόκτιστοι με πύργους και πύλες και κάποτε με ωραίους πελεκητούς δρόμους, όπως στην περίπτωση του Αερικού.

Σχεδόν, κανένα από τα Φρούρια δεν είναι γνωστό το αρχικό όνομα του. Από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο γνωρίζουμε μόνον ένα φρούριο «Πέργαμον» (*) που ευρίσκεται στην περιοχή των Βιστόνων Θρακών. Το όνομα είναι κοινό από τις Ακροπόλεις και γνωρίζουμε ακόμα μία ομώνυμη πόλη στην περιοχή των Πιέρων (**) Θρακών.

(*) Πέργαμον, πέργαμο (> τα πέργαμα) = πύργος, πύργοι.

(**) εξ ων η Πιερία, η οποία έκειτο αρχικώς στην Θράκη, πριν οι Πίεροι κατέλθουν, κοντά στον Όλυμπο και ιδρύσουν την γνωστή μας (μακεδονική) Πιερία.

Τα περισσότερα φρούρια χαρακτηρίζονται ως Θρακικά. Δύο εξ αυτών όμως, είναι γνωστά ως Μακεδονικά φρούρια και αποτελούν τα ωραιότερα που έχουν βρεθεί ως τώρα στην ενδοχώρα της Θράκης. Το φρούριο του Αερικού και της Καλύβας ανάγονται στην εποχή του Φιλίππου Β΄.

Τοπογραφικό σχεδιάγραμμα του φρουρίου της Καλύβας Ξάνθης.
ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ.

Το φρούριο Καλύβας απέχει 6 χλμ από το Νεοχώρι (κοντά στην Σταυρούπολη) στον επαρχιακό δρόμο Ξάνθης - Δράμας. Με πορεία, το Άνω Ιωνικό και το εγκαταλελειμμένο χωριό Καλύβα, μέχρι ο επισκέπτης να φτάσει στον αρχαιολογικό χώρο, μπορεί να θαυμάσει την ομορφιά της διαδρομής και να απολαύσει το τοπίο και τα χωριουδάκια της ορεινής Ξάνθης. Ο χώρος είναι κλειστός και περιφραγμένος. Για τον λόγο αυτό, οι επισκέψεις γίνονται μόνο κατόπιν συνεννόησης με τον Φύλακα της Εφορίας Αρχαιοτήτων Ξάνθης.

Το Φρούριο βρίσκεται στην κορυφή του υψώματος Κάστρο (Καλές) σε υψόμετρο 627 μ. Βρίσκεται σε θέση στρατηγική διότι από τα τείχη του, ελέγχεται η κοιλάδα του Νέστου, σε μεγάλο μήκος από τη Δρυμιά έως τη Σταυρούπολη και τα Κομνηνά. καθώς υπάρχει δυνατότητα επιτήρησης μεγάλου μέρους της κοιλάδας του Νέστου. Επίσης υπάρχει οπτική επαφή με άλλα φρούρια της παρανέστιας περιοχής, όπως, του Αερικού, της Πασχαλιάς, του Δαφνώνα, της Καλλιθέας και των Κομνηνών.

Αεροφωτογραφία του φρουρίου της Καλύβας Ξάνθης.

Η χρονολόγηση της κατασκευής, υπολογίζεται γύρω στο 340 π. Χ. και η θέση εγκατάστασης του φρουρίου βρίσκεται σε προϋπάρχουσα θρακική οχύρωση της Πρώιμης Εποχής Σιδήρου. Αυτό απέδειξαν μερικά όστρακα, μία λίθινη αξίνα και επεξεργασμένες λεπίδες από πυριτόλιθο που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφών.

Σε μεταγενέστερη περίοδο, τον χώρο εκμεταλλεύτηκαν οι Θράκες του Βασιλείου των Οδρυσσών. Χρησιμοποιήθηκε ακόμα, από τον Φίλιππο Ε΄, τον Περσέα, τους Ρωμαίους και τον Ιουστινιανό.

O περίβολος του φρουρίου έχει σχήμα ακανόνιστου τραπεζίου με κατεύθυνση από B προς N, περίμετρο 245 μ. και εμβαδόν 1696 τ.μ.). Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε χονδρόκοκκο κρυσταλλικό μάρμαρο, που προέρχεται από το ίδιο το ύψωμα. Στις γωνίες του περιβόλου έχουν αποκαλυφθεί έξι πύργοι, από τους οποίους οι τέσσερις είναι κυκλικοί και οι δύο τετράγωνοι. Κυκλικοί πύργοι έχουν κατασκευασθεί στις επικλινέστερες πλαγιές του υψώματος, επειδή παρουσιάζουν μεγαλύτερη αντοχή. Κάθε πύργος διαθέτει προς την εσωτερική του πλευρά πυλίδα, που εξασφαλίζει την επικοινωνία του πύργου με το υπόλοιπο φρούριο. Tο κάστρο γνώρισε 6 οικοδομικές φάσεις. Στην πρώτη φάση του 4ου αι. π.X. ανήκουν οι τέσσερις από τους έξι πύργους της οχυρώσεως, καθώς και τμήματα της δυτικής, βορειοδυτικής και ανατολικής πλευράς του περιβόλου, η εξωτερική Πύλη του Πριάπου και οι τοίχοι των εσωτερικών Διδύμων Πυλών.

Η Πύλη του Πριάπου.

Στο εσωτερικό του κάστρου ανακαλύφθηκε δεξαμενή, που χρονολογείται στην πρώτη φάση του οχυρού, τον 4ο αι. π.X., και θεωρείται μοναδικό αρχιτεκτονικό έργο της αρχαίας μηχανικής και υδραυλικής. Έχει βάθος 12 μ. και μέγιστη διάμετρο 8 μ. Η κατασκευή αυτή, είναι δείγμα έργου εξαιρετικής ποιότητας για την εποχή και αποδεικνύει τη προχωρημένη τεχνογνωσία που είχαν οι Μακεδόνες μηχανικοί κατά τη περίοδο του 4^ου αι. π.Χ. 

ΣΧΟΛΙΟ Γ. ΛΕΚΑΚΗ:

Κάτι παρόμοιο βρίσκουμε στην ΑΙΑΝΗ ΚΟΖΑΝΗΣ.

Η δεξαμενή είναι κατασκευασμένη με λαξευμένους γωνιολίθους σε σχήμα μελισσοκάλαθου και στο εσωτερικό της φέρει επάλειψη με ισχυρό υδραυλικό κονίαμα. O πυθμένας παρουσιάζει κλίση προς το κέντρο, όπου υπάρχει κοιλότητα για την καθίζηση των ακαθαρσιών του νερού. Το κατώτερο τμήμα της δεξαμενής είναι κυλινδρικό με κάθετα τοιχώματα, ενώ το ανώτερο κωνικό με καμπύλα τοιχώματα, που στενεύουν προς τα πάνω. H δεξαμενή κατέληγε σε στενό περίτεχνο στόμιο.

Το ανάγλυφο του γενειοφόρου Πριάπου του 2ου αι. π.X. βρέθηκε κοντά στην ομώνυμη πύλη. Από το σχήμα του λίθου συνάγεται ότι κοσμούσε το κέντρο του τόξου της. Εντός πλαισίου εικονίζεται σε πρόστυπο ανάγλυφο ο Πρίαπος, ιθυφαλλικός, όρθιος προς τα αριστερά, μπροστά σε βωμό. Φέρει γένι, χιτώνα και υψηλά υποδήματα. Στο αριστερό του χέρι κρατεί κέρας και στο υψωμένο δεξιό ομοίωμα φαλλού.

Ο αποτροπαϊκός Πρίαπος.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περί ΠΡΙΑΠΟΥ, ΕΔΩ.

Ο Πρίαπος ήταν φαλλική θεότητα και σύμφωνα με τον Στράβωνα ανήκει στην πολύ νεότερη γενιά των θεών. Λατρεύονταν κυρίως και πρωτίστως, από τους Λαμψακηνούς, οι οποίοι των θεωρούσαν γιο του Διονύσου και της Αφροδίτης (βλ. Παυσ. 9.31.2). Από αυτούς διαδόθηκε η λατρεία του και στην υπόλοιπη Ελλάδα.

Ήταν θεός της ευφορίας και προστάτης των αμπελιών και των κήπων. Είχε, επίσης, σχέση με τη συμπαθητική μαγεία και είχε τη δύναμη να αποκρούει το «κακό μάτι». Οι μαγικές αυτές ιδιότητες μπορούν ίσως να ερμηνεύσουν την παρουσία του θεού, ως προστάτη στη πύλη του φρουρίου. Το ανάγλυφο του Πριάπου βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής.

Η θέα από το κάστρο...

Από τα υπόλοιπα ευρήματα αναφέρονται, μια μαρμάρινη κεφαλή αγαλματίου με οπές για την ένθεση στεφάνου, ένας κορμός μικρής ερμαϊκής στήλης όπου παρατηρούνται ανάγλυφες πτυχές ιματίου και ένας κορμός μαρμάρινου αγαλματίου του Hρακλέους.

Από τον καθαρισμό της δεξαμενής προήλθε ένα τεμάχιο από το πάνω μέρος λίθινου γυναικείου κορμού, που κρατάει δάδα και ίσως απεικονίζει κάποια θεότητα Ακόμα, βρέθηκαν, ένα αριστερό χέρι από μικρό ορειχάλκινο άγαλμα καθώς και πήλινα ειδώλια, όπως τεμάχιο ειδωλίου της θεάς Kυβέλης.

Τέλος , στο εσωτερικό του φρουρίου, βρέθηκε, μία σιδερένια αιχμή βέλους και σιδερένια μαχαιρίδια. Στην διακόσμηση κάδου (situla) ανήκε χάλκινη μορφή Σειληνού.

Το φρούριο ανακαλύφθηκε από τον Διαμ. Τριαντάφυλλο το 1973 κατά τη διάρκεια περιοδείας στην ορεινή Ροδόπη, για εντοπισμό αρχαιοτήτων. Ανασκάφτηκε από τον ίδιο, τα χρόνια 1975-1992. Ακολούθησαν εργασίες διαμόρφωσης (1993-1998), περίφραξης κτλ. και το 2002 ξεκίνησαν οι εργασίες από το ολοκληρωμένο πρόγραμμα αξιοποίησης του χώρου.

Με αγάπη για την ανάδειξη της αρχαίας κληρονομιάς στην Θράκη…

ΠΗΓΕΣ:

Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης ΘΡΑΚΗ, β’ έκδ., ΙΟΥΛΙΟΣ 2000.

Λεκάκης Γ. «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις».

Παρισάκη Μ.-Γαβρ., Λουκοπούλου Λ. ΘΡΑΚΙΚΟΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ.

Τριαντάφυλλος Διαμ. «Οχυρωματικοί Περίβολοι στην Ενδοχώρα της Αιγαιακής Θράκης».

Υπουργείο Πολιτισμού.

ΛΕΞΕΙΣ: ΦΡΟΥΡΙΟ ΚΑΛΥΒΑΣ ΞΑΝΘΗΣ, ΚΑΣΤΡΟ, ΘΡΑΚΗ, ΞΑΝΘΗ, ΦΙΛΙΠΠΟΣ Β, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΝΕΡΟΥ, ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑ, ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ, ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ, ΠΡΙΑΠΟΣ, ΞΟΡΚΙ, ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟΣ, Τσακριδης, Ροδοπη, παρανεστια περιοχη, Νομος Ξανθης, αρχαιο οχυρο, αρχαιολογια, Νεστος ποταμος, ποταμος Κοσσυνθος, Κοσυνθος, Κυδωνεας, Κιμμερια, ποταμος Κομψατος, Ιασμος Ροδοπης, Θρακικο πελαγος, μινωιτες Κρητες, Θρακικα φυλα, Εποχη Σιδηρου, 9^ος αιωνας πΧ, 8^ος αιωνας πΧ, φυλακειο, Ρωμαιοι, Βυζαντινοι, Μυρτουσσα, Αερικο, Πασχαλια, Καλυβα, Κομνηνα, Δαφνωνας, Καλλιθεα, Λευκοπετρα, Ρυμη, Πριονι, Εχινος, Γοργονα, Γλαυκη, Ωραιο, ξερολιθια, ασβεστης, πυργος, πυλη, πελεκητος δρομος, Πτολεμαιος, Περγαμον, Περγαμο, Βιστονες, Ακροπολη, Πιεροι, Πιερια,  Θρακών, Νεοχωρι, Σταυρουπολη, Δραμα, Ανω Ιωνικο, εγκαταλελειμμενο χωριο, Καστρο, Καλες, κοιλαδα Νεστου, Δρυμια, Πασχαλια, 340 πΧ, οστρακα, λιθινη αξινα, λεπιδα, πυριτολιθο, ανασκαφη, Οδρυσσες, Φίλιππος Ε, Περσεας, Ιουστινιανος, περιβολος, τραπεζιο, μαρμαρο, πυλιδα, 4ος αιωνας πX, πυλη του Πριαπου, διδυμες πυλες, αρχαια μηχανικη, αρχαια υδραυλικη, υπογεια δεξαμενη, μελισσοκαλαθος, υδραυλικο κονιαμα, αναγλυφο, γενειοφορος Πριαπος, 2ος αιωνας πX, ιθυφαλλος, βωμος,  γενι, χιτωνας, κερας, φαλλος, φαλλικη θεοτητα, Στραβωνας, Λαμψακος, Διονυσος, Αφροδιτη, Παυσανιας, ευφορια, προστατης αμπελιων, αμπελι, προστατης κηπων, κηπος, συμπαθητικη μαγεια, κακο ματι, μαγεια, Αρχαιολογικο Μουσειο Κομοτηνης, αποτροπαικο, ερμαικη στηλη, ιματιο, Hρακλης, γυναικα, δαδα, ορειχαλκινο αγαλμα, πηλινο ειδωλιο, Kυβελη, σιδερενια αιχμη βελους, βελος, σιδερενιο μαχαιριδιο, καδος, Σειληνος, Τριανταφυλλος, 1973

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ