Gasset: Σκέψεις
για την
Φιλελεύθερη Δημοκρατία
Του Χρίστου Γούδη
Για να αντιληφθεί κανείς την εποχή μας θα πρέπει να την δει από
κάποια απόσταση. Ο καινούργιος κόσμος που ανέτειλε στην Ευρώπη τον 19ο αιώνα
και μέσα στον οποίο ζούμε σήμερα, στηρίχθηκε στην τεχνολογία και στην πολιτική
φόρμα που εκφράζει τη θέληση για συμβίωση, τη Φιλελεύθερη Δημοκρατία. Η
φιλελεύθερη πολιτική φιλοσοφία είναι εγγενώς συνδεδεμένη με τον σύγχρονο
πολιτισμό, γιατί πολιτισμός, πάνω από όλα, είναι θέληση για συνύπαρξη, αντίθετα
με τη βαρβαρότητα, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας είναι η απομόνωση και ο
κοινωνικός ερμητισμός. Ο τρόπος αυτός της δημόσιας ζωής που θεωρείται σήμερα σαν
το πιο κατάλληλο έδαφος για να ευδοκιμήσει το φυτό «άνθρωπος», ξεπήδησε μετά
από μακρόχρονες διεργασίες μέσα από το γιγαντιαίο εργαστήρι της Ιστορίας.
Η Φιλελεύθερη Δημοκρατία μετρά τον πλησίον και αποτελεί το πρότυπο
της «εμμέσου δράσεως» στην κοινωνία. Είναι το καθεστώς που πρεσβεύει ότι σε μια
κοινωνία έχουν δικαίωμα να ζήσουν και αυτοί που δεν συμφωνούν με την πλειοψηφία
ή με τους ισχυρούς. Διακηρύσσει την απόφαση να συμβιώσει με τον εχθρό και με
τον αδύναμο αντίπαλο. Είναι απίστευτο ότι το ανθρώπινο γένος έφτασε σε μια
τέτοια όμορφη, παράδοξη, κομψή, «αντι-φυσική» θα έλεγε κανείς πολιτική
ιδεολογία. Γι’ αυτό και είναι εκπληκτικό ότι η μάζα θέλει να την απορρίψει.
Είναι μια, άσκηση υπερβολικά δύσκολη και πεπλεγμένη για να σταθεροποιηθεί στη
Γη. Να συμβιώσεις με τον αντίπαλο. Να κυβερνήσεις λαμβάνοντας υπόψη την
αντιπολίτευση. Το πόσο δύσκολο είναι φαίνεται από τον αριθμό των χωρών στις
οποίες δεν υπάρχει καθόλου αντιπολίτευση. Η ομογενής μάζα εκμηδενίζει κάθε
ομάδα που της αντιτίθεται, δεν θέλει να συμβιώσει μ’ αυτό που δεν είναι όμοιο
με την ίδια. Μισεί μέχρι θανάτου κάθε τι που δεν είναι όμοιό της.
Σ’ αυτό μεγάλη ευθύνη φέρει η σημερινή παιδεία. Το σχολείο μαθαίνει στον άνθρωπο την
τεχνική της μοντέρνας ζωής, δεν τον διαπαιδαγωγεί. Τον εφοδιάζει με όργανα για
να ζήσει και όχι για να κατανοήσει το ιστορικό του χρέος. Τον εμβολιάζει με την
υπερηφάνεια και την αλαζονεία των σύγχρονων μέσων, όχι όμως με το πνεύμα και
την ιστορική του εξέλιξη που τον οδήγησε σε μια τέτοια πρόοδο. Έτσι οι νέες
γενιές τείνουν να αποδεχθούν τον κόσμο σαν παράδεισο χωρίς αρχαία ίχνη, χωρίς
προβλήματα, παραδοσιακά και επίκτητα.
Ο κοινότυπος άνθρωπος σήμερα βρίσκεται σ’ έναν κόσμο προηγμένο
κοινωνικά και τεχνολογικά και νομίζει ότι αυτό είναι προϊόν της φύσης και όχι
αποτέλεσμα ιδιοφυών προσπαθειών εξαίρετων ατόμων. Ανθρώπων που αντιμετώπισαν το
αύριο όχι όπως το σήμερα σαν ένα δρόμο- φυλακή που μακραίνει χωρίς να μας
απελευθερώνει, αλλά σαν ένα αύριο στο οποίο το κάθε τι είναι δυνατό, από το
καλύτερο ως το χειρότερο. Αυτό ακριβώς
το απροσδιόριστο αύριο σημαίνει ορίζοντες ανοικτούς σε κάθε δυνατότητα, σε κάθε
επιλογή. Αυτή η αύξηση δυνατοτήτων πλούτισε τον κόσμο μας, τον έκανε πιο
μεγάλο. Τον έκανε να απομακρυνθεί από την αναγκαιότητα της μιας λύσεως, του επέτρεψε
να δράσει, όχι να αντιδράσει αδρανειακά. Και μέσα απ’ αυτή τη διεργασία του
πολιτισμού μας τον έκανε να νοιώσει την πληρότητα της ζωής με την διηνεκή ένταση
της επιλογής και της δράσεως. Και μέσα από την αδιάκοπη προσπάθεια δημιούργησε
τον φιλελεύθερο ασκητή. Και είναι αυτή ακριβώς η ιδιότητα που τον διαφοροποιεί
από τη μάζα. Γιατί μάζα δεν είναι ο
μεγάλος αριθμός, οι πολλοί, το πλήθος αλλά η αδράνεια που ενυπάρχει σ’ αυτό.
Αντίθετα ο φιλελεύθερος άνθρωπος αντικρίζει τη ζωή σαν ρεπερτόριο δυνατοτήτων
που το συνθέτουν οι περιστάσεις και οι επιλογές. Η πορεία της ζωής δεν είναι προκαθορισμένη, δεδομένη. Μας εξαναγκάζει
να επιλέξουμε. Το να ζεις είναι για τον φιλελεύθερο άνθρωπο να νοιώθεις την
ανάγκη ότι πρέπει να κάνεις επιλογές. Η Φιλελεύθερη Δημοκρατία είναι ο
τρόπος δημόσιας ζωής που παρέχει τα εχέγγυα για κάτι τέτοιο. Είναι η ίδια
τρόπος ζωής.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 31.3.2020.
(*) O José Ortega y Gasset, ένας από τους μεγαλύτερους διανοητές του ευρωπαϊκού πνεύματος, γεννήθηκε
στην Μαδρίτη το 1883 και πέθανε το 1955. Μεταξύ των έργων του περιλαμβάνονται:
«Οι στοχασμοί του Δον Κιχώτη» που αναφέρεται σε ισπανικά θέματα, «Το θέμα του
καιρού μας» φιλοσοφικού περιεχομένου, το αισθηματικό «Η απανθρωποποίηση της
Τέχνης», η φιλολογική κριτική «Αθλιότης και Μεγαλοπρέπεια της Μεταφράσεως» και
το γνωστότερο από όλα, το κοινωνικό φιλοσοφικό του opus magnum «Η εξέγερση των Μαζών».
Εκείνο που διακρίνει ολόκληρο το
έργο του Ortega y Gasset είναι η πρωτοποριακή ανάλυση των
κοινωνικών φαινομένων που το καθιστά σύγχρονο, αλλά και επίκαιρο, πολλά χρόνια
μετά την πρώτη του παρουσίαση. Ίσως γιατί τα έργα του είναι γραμμένα με βάση τη
δική του προσωπική αρχή: «οι σελίδες ενός πετυχημένου βιβλίου είναι ένας κρυφός
διάλογος με τον αναγνώστη, τον χαϊδεύουν ή τον γρονθοκοπούν».
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ κείμενα του GASSET, ΕΔΩ.
ΛΕΞΕΙΣ: Γκασσετ, Γκασετ, Φιλελευθερη δημοκρατια
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook