Σημαντική ανακάλυψη
τηγανόσχημων 5.300 χρόνων
στην
Μίλητο!
Των Μηνά Τσικριτσή - Ξενοφώντα Μουσά -
Δημήτρη Τσικριτσή
Σημαντική ανακάλυψη τηγανόσχημων του
3300 π.Χ. στην περιοχή Βακλά Τεπέ της σημερινής Τουρκίας, κοντά στην αρχαία
Μίλητο [*].
Όπως θα δείτε παρακάτω προσπαθήσαμε ως ομάδα που μέχρι σήμερα μελετάμε
τα τηγανόσχημα αρχαιοαστρονομικά να αναπαρίστουμε τα ευρήματα του Βακλά Τεπέ
γιατί έχουν ενδιαφέρον στιλιστικά σε μορφή με χαράξεις απλοϊκές, που μοιάζουν
με τα ευρήματα της Αγίας Φωτιάς [**] από το Λασύθι (ra-su-to)[***].
Επί πλέον σας στέλνω ένα βίντεο του
Κυκλαδικού Μουσείου που θα σας εντάξει εισαγωγικά στο περιεχόμενο του κειμένου
που επισυνάπτουμε.
ΔΕΙΤΕ το ΕΔΩ.
Ακόμα είναι ενδιαφέρον και το βίντεο
του History and Apparatus που αναλύει την λειτουργία της μελέτης μας με τον Ξεν.
Μουσά των Κυκλαδικών Τηγανόσχημων, όπου φαίνεται ότι οι σκέψεις της παρατήρησης
των ουρανίων σωμάτων - Πλανητών μετατρέπονται με συμβολισμό στην πίσω πλευρά
των Τηγανόσχημων για να παρακολουθούν οι Αιγαίοι την θέση και τον ρόλο τους στο
βιωμένο σύμπαν που ζούσαν, το οποίο σχετιζόταν με την καθημερινότητα της ζωής
τους.
ΔΕΙΤΕ το ΕΔΩ.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τα ΤΗΓΑΝΟΣΧΗΜΑ, ΕΔΩ.
Κυκλαδικά Τηγανόσχημα του 3.300 π.Χ.
στην Ανατολία - Βακλά Τεπέ
Πριν λίγες ημέρες μια φίλη καθηγήτρια
Αρχαιολογίας μάς έστειλε ένα σημαντικό άρθρο με
θέμα “Cycladic Frying Pans from
Bakla Tepe" του αρχαιολόγου VASIF ŞAHOĞLU[1]. Τα
ευρήματα ανήκουν στις πρώτες
Κυκλαδικές περιόδους Ι και ΙΙ θεωρούνται ότι κατασκευάστηκαν με τοπικό πηλό και
είναι σημαντικά, διότι για πρώτη φορά εμφανίζονται
τηγανόσχημα σκεύη από τοπικό πηλό στην
περιοχή της Καρίας. Τα τηγανόσχημα, όπως
έχουμε αποδείξει και δημοσιεύσει[2] σχετίζονται
με Συνοδικά Ημερολόγια.
Το γεγονός λοιπόν ότι τα εν λόγω ευρήματα έχουν κατασκευαστεί από τοπικό πηλό
και ότι βρέθηκαν και χρησιμοποιούνταν σ' αυτήν την περιοχή μας οδηγεί στη
σκέψη ότι οι άνθρωποι των Κυκλάδων, πιθανόν από το 3.500 π.Χ., είχαν
δημιουργήσει κάποια μόνιμη εγκατάσταση ή εμπορικό σταθμό στην περιοχή για τις ανάγκες προμήθειας υλικών.
Κι αυτό γιατί η πρόσβαση σε διάφορα
μεταλλεύματα και οψιανό, ήταν το κλειδί για την εξουσία των Αιγαίων από την ΠΚΙ και ΠΚΙΙ περίοδο, ενώ στην επομένη
περίοδο,
με την ακμή των ανακτόρων στην Κρήτη, οι Μινωίτες κατόρθωσαν να ασκήσουν
ένα ισχυρό έλεγχο του θαλάσσιου
εμπορίου σε ολόκληρο το Αιγαίο και την Μεσόγειο.
Την ίδια πορεία ελέγχου του εμπορίου ακολούθησαν και οι Μυκηναίοι,
κατά την επόμενη περίοδο, την
Μυκηναϊκή.
Τα πρώτα εισαγόμενα όμως ευρήματα
από τον Αιγαιακό Κυκλαδικό Πολιτισμό
στην Ανατολία, μέχρι σήμερα, είναι δύο
κεραμικά τηγανόσχημα που ανακαλύφθηκαν στις
ανασκαφές του Μπακλά Τεπέ (Bakla Tepe)
το 1997 και το 1998, ενώ το 2004 βρέθηκαν άλλα
δύο κομμάτια τηγανόσχημων στο Liman
Tepe.
Τα μέχρι σήμερα ευρήματα από την
ηπειρωτική Ελλάδα, την Κρήτη και τη Δυτική Ανατολία
εκτός από το ότι αντικατοπτρίζουν τις
έντονες κυκλαδικές συγγένειες (Εικ. 1), υποδηλώνουν ταυτόχρονα ότι διάφορες
περιοχές με μια συγκεκριμένη κουλτούρα στον ευρύτερο κόσμο
του Αιγαίου ήταν πάντα σε επαφή μεταξύ
τους.
Τα νέα ανασκαφικά δεδομένα αυξάνουν τις
γνώσεις μας για την περιοχή, εμπλουτίζοντάς
τις με μια σαφέστερη εικόνα του
προϊστορικού Αιγαίου και του “διεθνούς πνεύματος”
εμπορίου και λατρείας. Αφού τα
τηγανόσχημα, όπως έχουμε δείξει,1 σχετίζονται με τη
λατρεία των κινουμένων πλανητών-Θεών,
σύμφωνα και με την άποψη που εκφράζει στον
Κρατύλο (397d) ο Πλάτων, όπου
ερμηνεύει την λέξη θεός από το ρήμα θέω που σημαίνει τρέχω, οι πρώτοι θεοί ήταν τα ουράνια
σώματα που έτρεχαν στον ουρανό στα παλιά χρόνια πριν από την εποχή του.
Συμπερασματικά, φαίνεται ότι τα
τηγανόσχημα μάλλον αποτελούν ένα είδος τέχνης. Οι νεολιθικοί άνθρωποι τα
χρησιμοποιούσαν, για να δείχνουν την κοινωνική τους θέση,
συσχετίζοντας συγχρόνως δραστηριότητες
και συμβάντα του βίου τους, της ύπαρξής τους και
του περιβάλλοντός τους, με τις κινήσεις
των πλανητών και ειδικά με την κίνηση του πλανήτη
Αφροδίτη.
Επί πλέον, συμπεραίνουμε ότι οι πρώιμες
περίοδοι των Κυκλάδων Ι και ΙΙ αντικατοπτρίζουν
μια ομοιόμορφη πολιτιστική ταυτότητα
στα νησιά των Κυκλάδων. Οι νησιώτες είχαν σαφώς
τον έλεγχο των εμπορικών δικτύων του
Αιγαίου και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στον έλεγχο
των διαδρομών πλοήγησης γύρω από το
Αιγαίο Πέλαγος. Αυτή η περίοδος έφερε πλούτο και
δύναμη στα νησιά και οδήγησε σε μια
μοναδική κουλτούρα που επηρέασε επίσης τις
γειτονικές περιοχές. Μέσω του ελέγχου
του θαλάσσιου εμπορίου τους οι Κυκλαδίτες
αποίκισαν διάφορες παράκτιες βασικές
τοποθεσίες γύρω από το Αιγαίο, για να διασφαλίσουν
τη ροή του εμπορίου τους. Έτσι
προκύπτουν και οι περιοχές Bakla Tepe και Liman Tepe στη
Δυτική Ανατολία, που ήταν στην ακτίνα
του εμπορίου τους και έφθανε, με βάση τα ευρήματα
(κυκλαδικά αγγεία), από την Ιασώ,
νότια, μέχρι βόρεια στην Τροία
(Εικ. 1: Ο κόκκινος κύκλος δείχνει την επέκταση).
Η μελέτη των ευρημάτων
Η δημοσίευση του αρχαιολόγου VASIF
ŞAHOĞLU2
(Εικ. 2) μας
γνωρίζει ότι τα θραύσματα Bakla Tepe
ΒΤ1 και ΒΤ2 ανασκαφικά
ανήκουν στην περίοδο 3.300 π.Χ. και
έχουν εγχάρακτα γεωμετρικά
σχέδια γεμάτα με λευκό ορυκτό υλικό
(καολίνη). Η καολίνη είναι
χαρακτηριστικό υλικό σε όλα τα
εγχάρακτα και εμπίεστα σημεία των
σχεδίων στα τηγανόσχημα, γιατί
επιδέχεται χρήση μελλοντικής βαφής
με χρώμα και επαναχρησιμοποίηση, μετά
από τον καθαρισμό του
χρώματος και την τοποθέτηση νέου
χρώματος. Το BT 2 είναι ένα
μικρότερο θραύσμα που ανήκει στην
πλευρά ενός τηγανόσχημου με
εγχάρακτη διακόσμηση γραμμών στο κάτω
και πλευρικό τοίχο.
Το εύρημα Bakla Tepe 3 (BT 3) (Εικ. 2)
είναι ένα θραύσμα από
τηγανόσχημο που ανήκει στην περίοδο ΠΚ
ΙΙ, περίπου το 2.800 π.Χ. Στο
ΒΤ3 παρατηρούμε τρεις ομόκεντρους
χαραγμένους κύκλους και το
εξωτερικό περίγραμμα του τηγανόσχημου
είναι διακοσμημένο με
χαραγμένα σχέδια ψαροκόκαλου. Η
ερμηνεία που δίνεται στο άρθρο
από τον αρχαιολόγο καθηγητή είναι ότι
τα χαραγμένα σύμβολα
πιθανώς αντιπροσωπεύουν ένα ηλιόλουστο
μοτίβο, όπως συνήθως οι αρχαιολόγοι
ερμηνεύουν τα εγχάρακτα σχέδια, ότι
αντιπροσωπεύουν τα στοιχεία της φύσης όπως τον ήλιο και τη θάλασσα.
Όπως θα δείξουμε, στις επόμενες εικόνες 3 και
4, προσπαθούμε να αναπαραστήσουμε την πιθανή μορφή τους.
Χαρακτηριστικά
παρατηρήσαμε ότι η διακόσμηση
στο πίσω μέρος του ΒΤ3 είναι σχεδόν
πανομοιότυπη με το BT 1, εκτός
από την εξωτερική πλευρά του, που
είναι διακοσμημένη με εμπίεστα
τρίγωνα.
Στην εικόνα 3, αναδημιουργήσαμε με
βάση τους τρεις ομόκεντρους
κύκλους στο μικρό θραύσμα την πιθανή
μορφή που θα είχε το
τηγανόσχημο ΒΤ3. Υπολογίσαμε ότι ο
αριθμός των εμπίεστων
σημείων στον εξωτερικό κύκλο θα πρέπει
να είναι περίπου 68?. Στον
εσωτερικό κύκλο περιφερειακά
μετρήθηκαν περίπου 42 και
υπολογίσαμε άλλα 40 σημεία στο κέντρο,
ενώ η εξωτερική επιφάνεια
με μορφή ψαροκόκαλου πιθανόν να
δημιουργεί περίπου 12 τρίγωνα,
τα οποία ίσως συνθέτουν ένα 12άκτινο
αστέρι. Θεωρούμε ότι πιθανόν
το τηγανόσχημο αυτό να παραπέμπει σε
συνοδική κίνηση του
πλανήτη Δία. Στην περίπτωση αυτή, τα
εγχάρακτα σημεία θα έπρεπε
να μας δίνουν τον αριθμό 399.
Το πιο μεγάλο θραύσμα από τα τρία είναι το BT
1 το οποίο
μπορούμε συμμετρικά να
αναδημιουργήσουμε, εκτός από τον
εσωτερικό κύκλο. Τα πλαϊνά εμπίεστα
τριγωνικά σημεία που
διασώζονται είναι περίπου 56. Στην
εικόνα 4a, παραθέτουμε μια
πιθανή μορφή του τηγανόσχημου ΒΤ1, η
οποία προέκυψε με
επανάληψη του θραύσματος ΒΤ1 τρεις
φορές με βάση τον κύκλο που
έχει εσωτερικά. Έτσι εμφανίζεται ένα
αστέρι με 12 ή 14 ακτίνες. Στην
εξωτερική πλευρά του αστεριού μεταξύ
των ακτινών υπάρχουν 7
γραμμικές χαράξεις που αριθμούν
συνολικά 98 χαράξεις. Επιπλέον,
στο πλάι υπάρχουν περίπου 150 εμπίεστα
τριγωνικά σημεία. Επειδή
το κέντρο είναι κατεστραμμένο, δεν
έχουμε μια πλήρη εικόνα. Όμως,
κάνοντας μια υπόθεση εργασίας,
συνδυάζοντας τον κύκλο που
αναμορφώσαμε από το ΒΤ3 και
τοποθετώντας τον στο κέντρο,
θεωρήσαμε ότι θα είχαμε πιθανόν την
μορφή που παρατηρούμε στην
εικόνα 4b.
Συμπερασματικά, μπορούμε να αναφέρουμε
ότι τα ευρήματα
αυτά από το Bakla Tepe είναι πολύ
σημαντικά διότι έχουν μια
απλοποιημέ νη αρχαϊκή μορφή που
ομοιάζει στυλιστικά με τα
τηγανόσχημα της Αγίας Φωτιάς στην
Κρήτη και της Νάξου –
Απλώματα.
Επί πλέον, τα ευρήματα
αναδεικνύουν την εμπορική σχέση που είχε αναπτύξει ο
Κυκλαδικός πολιτισμός στην ευρύτερη
περιοχή από το 3.500 π.Χ.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 23.5.2020.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Γ. Λεκάκη:
ΛΕΞΕΙΣ: τηγανοσχημα, 5.300 χρονια, Μιλητος, Τσικριτσης, Μουσας, τηγανοσχημο, 3300 πΧ, Βακλα Τεπε, Τουρκια, αρχαιοαστρονομια, ευρηματα, Μπακλα Τεπε, Αγια Φωτια Λασυθιου, Κυκλαδικο Μουσειο, Κυκλαδικα Τηγανοσχημα, ουρανια σωματα, Πλανητης, Αιγαιοι, Ανατολια, Αρχαιολογια, Σαχογλου, Κυκλαδικος πολιτισμος, πηλος, Καρια, Συνοδικο Ημερολογιο, Κυκλαδες, 3500 πΧ, μεταλλευμα, οψιανος, Αιγαιο, ανακτορα, Κρητη, Μινωιτες, Μεσογειο, Μυκηναιοι, Μυκηναικη εποχη, Κυκλαδικος Πολιτισμος, κεραμικα, ανασκαφη, 1997, 1998, 2004, Λιμαν Τεπε, προιστορια, λατρεια κινουμενων πλανητων, Θεοι, Κρατυλος, Πλατων, θεος, θεω, ουρανος, νεολιθικη εποχη, κοινωνια, πλανητης Αφροδιτη, κυκλαδικα αγγεια, Ιασω, Τροια, εγχαρακτα γεωμετρικα σχεδια, ορυκτο, καολινης, καολινη, εμπιεστα, βαφη, χρωμα, θραυσμα, εγχαρακτη διακοσμηση γραμμων, 2800 πΧ, ομοκεντροι κυκλοι, ψαροκοκκαλο, ηλιος, φυση, τριγωνο, 68, 42, 40, 12 τριγωνα, 12ακτινο
αστερι, 12 ακτινες, δωδεκακτινο, συνοδικη κινηση, πλανητης Διας, 399, 56, 14 ακτινες, 7, 98, 150, Κρητη, Ναξος, Απλωματα, Λασυθι, νομος Λασυθιου, Ρασουτο, Ρασουλης, Λασιθι, νομος Λασιθιου, Μιλατος
[1]
δρ. Vasif Şahoğlu, Πανεπιστήμιο της Άγκυρας,
Σχολή Γλώσσας και Ιστορίας Γεωγραφία, Τμήμα Αρχαιολογίας, 06100, Sıhhiye, Άγκυρα.
[2] Tsikritsis, M. Moussas, X. Tsikritsis, D.
«Astronomical and mathematical knowledge and calendars during the early
Helladic era in Aegean "Frying Pan" vessels» Mediterranean archaeology
& archaeometry: international journal Vol.15, No.1, 2015 pages: 135-149.
[*] Ας μην ξεχνάμε ότι η σπουδαία Μίλητος ήταν αποικία της Μιλάτου Κρήτης.
[**] Ποια ήταν η "φωτιά" / πυρ που λατρευόταν στο Λασύθι, και που η λατρεία της συνεχίσθηκε και στα χριστιανικά χρόνια, και έμεινε ως "Αγία Φωτιά"; Περισσότερα προσεχώς....
[***] Το Λασύθι (νομός Λασυθίου) ορθογραφείται με "υ", διότι ετυμολογείται από το rasuto (> εξ ου και το κρητικό επίθετο Ρασούλης, που σημαίνει ότι είναι εκ των αρχαιοτέρων) και όχι με "ι" (> Λασίθι, νομός Λασιθίου).
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook